Article · April 023 citations reads 280 authors
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dilnoza Togayeva Samarqand Davlat Tibbiyot Universiteti, Samarqand 140105, Oʻzbekiston INTRODUCTION
- Journal of Economy, Tourism and Service Vol. 2, No. 4, 2023 ISSN: 2181-435X 6
| Keywords:
Iste’maol, foiz stavkasi, daromad, iste’mol nazariyalari, iste’mol funksiyasi. Information about the authors Habibullo Hasanov Samarqand Iqtisodiyot va Servis Instituti, Samarqand 140105, Oʻzbekiston; Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti Samarqand filiali, Samarqand 140147, Oʻzbekiston Beknazar Sultonov Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti Samarqand filiali, Samarqand 140147, Oʻzbekiston Fazliddin Norbekov Toshkent Davlat Iqtisodiyot Universiteti Samarqand filiali, Samarqand 140147, Oʻzbekiston norbekov_fazliddin@sbtsue.uz Dilnoza Togayeva Samarqand Davlat Tibbiyot Universiteti, Samarqand 140105, Oʻzbekiston INTRODUCTION Iste’mol nazariyalari iste’mol xarajatlarini tushuntirishga va ularni prognoz qilishga harakat qiladi. Ushbu nazariyalar juda muhim, chunki iste’mol xarajatlari iqtisodiyotda markaziy rol oʻynaydi, u tovarlar va xizmatlarga talabni kuchaytiradi va iqtisodiy oʻsishga sezilarli ta’sir koʻrsatishi mumkin. Journal of Economy, Tourism and Service Vol. 2, No. 4, 2023 ISSN: 2181-435X 6 Turli xil iste’mol nazariyalari mavjud, jumladan: 1. Keynscha iste’mol funksiyasi: Iqtisodchi Jon Meynard Keyns tomonidan ishlab chiqilgan ushbu nazariya iste’molchi xarajatlari bir martalik daromadga bogʻliqligini koʻrsatadi [1]. 2. Doimiy daromad gipotezasi: Iqtisodchi Milton Fridman tomonidan ishlab chiqilgan ushbu nazariya shuni koʻrsatadiki, iste’mol xarajatlari faqat joriy ixtiyoriy daromad bilan emas, balki shaxsning umr boʻyi kutilayotgan daromadi bilan ham bogʻliq [2]. Ushbu nazariyaga koʻra, iste’molchilar oʻz xarajatlarini joriy daromadlariga emas, balki umr boʻyi kutilgan daromadlariga moslashtirish uchun oʻzgartiradilar . 3. Hayot sikli gipotezasi: Iqtisodchi Franko Modigliani tomonidan ishlab chiqilgan ushbu nazariya, iste’molchining sarf-xarajatlariga shaxsning hayot bosqichi va kutilayotgan kelajakdagi daromad ta’sir qilishini koʻrsatadi [3,4]. Ushbu nazariyaga koʻra, yosh odamlarning qarzlari koʻproq va jamgʻarmalari pastroq boʻladi , keksa odamlar esa koʻproq jamgʻarma va kamroq qarzdorlik darajasiga ega. Bu nazariyalar bir-birini inkor etmaydi. Iste’molchilarning xulq-atvoriga inflyatsiya darajasi, soliqlar, ish haqi darajasi, hukumat siyosati, makroiqtisodiy ta’sirlar va kelajak haqidagi taxminlar kabi keng doiradagi omillar ta’sir koʻrsatishi mumkin. Tadqiqotlarda iste’molga daromadlarning noaniqligi [5,6], boylik darajasi [7], barqarorlik muammolari [8], ragʻbatlantirish toʻlovlari [9], rivojlanayotgan mamlakatlarning oʻziga xos xususiyatlari [10] va boshqa omillarning ta’siri oʻrganilgan. Ushbu maqolada biz iste’mol xarajatlariga foiz stavkasi oʻzgarishining ta’siri [11,12,13] hamda daromadlarning oʻzgarishining ta’sirini [14] oʻrganmoqchimiz. Uy xoʻjaliklarining xarajatlari koʻpincha qarz olish orqali moliyalashtiriladi. Bu, ayniqsa, uy-joy va uzoq umr koʻradigan tovarlar uchun toʻgʻri keladi. Xizmatlar va boshqa mahsulotlarni iste’mol qilish ham kreditga tayanishi mumkin, ayniqsa rivojlangan mamlakatlarda. Soʻnggi oʻn yilliklarda, odatda , foiz stavkalari pasaygan va kredit olish osonlashgan [15]. Bu ikki omil uy xoʻjaliklarining iste’moliga sezilarli ta’sir koʻrsatadi [16, 17]. Umuman olganda, yuqori foiz stavkalari iste’molni toʻxtatadi va jamgʻarmani ragʻbatlantiradi. Past foiz stavkalari iste’molni ragʻbatlantiradi va jamgʻarmani toʻxtatadi, chunki pulni tejashning ma’nosi kamroq. Foiz stavkalari pasayganda, jismoniy shaxslar uchun pul qarz olish arzonlashadi, bu esa ularni koʻproq iste’mol qilishga undashi mumkin [18]. Bunday holda, qarz olish arzonroq boʻlsa, jismoniy shaxslar oʻz iste’molini moliyalashtirish uchun qarz olishga tayyor boʻlishi mumkin. Ilgari kredit asosan uy yoki avtomobil kabi yirik xaridlar uchun ishlatilgan boʻlsa, koʻpgina mamlakatlarda kreditning keng tarqalganligi odamlarning turli maqsadlarda, masalan, ta’lim, tibbiyot xarajatlar va ta’tilni moliyalashtirish uchun pul olishlarini osonlashtirdi. Umuman olganda, kredit zamonaviy iqtisodiyotning ajralmas qismiga aylandi va kelajakda uning roli oʻsishda davom etishi mumkin. Iste’mol va real foiz stavkasi oʻrtasidagi bogʻliqlikni tasvirlash uchun biz Oʻzbekiston ma’lumotlaridan foydalanamiz: 1-rasmda Oʻzbekistondagi foiz stavkalarini tavirlash uchun Markaziy Bankning asosiy stavkasidan foydalandik. Shuningdek, 2-rasmda Jahon Banki ma’lumotlari boʻyicha Oʻzbekistonda har bir kishi uchun oʻrtacha iste’mol xarajatlari dinamikasi koʻrsatilgan. |