Asbobsozlik va tezkesar po’latlarning markalanishi, ishlatilishi. Reja; Kirish

Asbobsozlik niateriallarining tasnifi. Hozirgi paytda qoilanilayotgan asbobsozlik materiallari quyidagilarga bo')inadi:

1. 
   Uglerodli va past legirlangan po'latlar (У10, У12А va B2, Ф, 9XC, ХВГ).
   
2. 
   Tezkesar po'latlar (P6M5, P9K10, P9, P18, Р9М4К8Ф,...).
   
3. 
   Qattiq qotishmalar yoki metallokeramika (BK8, T15K6, TT7K12) va volframsiz qattiq qotishmalar (TMl,TM3,TH-30,KHT-16,...).
   
4. 
   Mineralokeramika va kermetlar (ЦМ332, BOK-60, BOK-63, B3,...).
   
5. 
   O'ta qattiq materiallar (CTM): (Elbor Л, ЛО, ЛП, ЛД; kubonit КО,КП belbor 02).
   
6. 
   Sintetik va tabiiy olmoslar (ACO, ACP, ЛСВ, ACK, ACC; ACM, ACH).
   
7. 
   Abrazivlar (korund, kvars, elektrokorund, monokorund,...).
   

Asboblarning kesish xususiyatlari ularni o'zaro, masalan tempe­ratыra va ishqalanishga chidamlilikIarini taqqoslash orqali baholanishi mumkin (l.l-jadvalga qarang).
Asboblarning yedirilishga chidamliligini oshirish usuliari:
1) Kimyoviy termik ishlov berish (KT1): sianlash, azotlash,
nitrosementitlash, borlash. Masalan, sianlangan asboblarning turg'un-
Iigi 1,5..2 marta ortadi.
2) Yedirilishga chidamli qoplamlar hosil qilish:

1. 
   bug'-gaz fazasidan kimyoviy cho'ktirish orqali TiC, TiN, NiCN, ZrN, MoN, CrN, TaN, ... birikmalar bilan qoplash.
   
2. 
   vakuumli plazma vositasida qoplash. Asboblarning turg'unligi 2-3 marta ortadi.
   

d) epilam (ftorli modda) vositasida yupqa qoplama hosil qilish.

Kesuvchi asboblarning ishchi qismini tayyorlash uchun uglerodli, legirlangan va tezkesar asbobsozlik po‘latlari, metallokeramik qattiq qotishmalar, mineralokeramik materiallar, olmoslar qo‘llaniladi. Asbobsozlik materiallariga qo‘yilgan talablar qatoriga qattiqlik, yeyilishga chidamlilik issiq-bardoshlik, mustahkamlik, qovushqoqlik va mexanik ishlov berilish xususiyatlari kiradi. Yeyilishga chidamlilik va issiq-bardoshlik kabi xususiyatlar issiqlik o‘tkazuvchanlikka qobiliyati bilan aniqlanadi.

Kesuvchi asboblarning qattiqliligi Rokvell o‘lchov asbobida o‘lchanadi. Bunda olmos konusni R = 150 kgk ≈ 1500 N ( S shkala) yoki R = 90≈ R = 900 N (A shkala ) kuch bilan bosish kerak.
Eyilishga chidamlilik I, maolum bir m massani yo‘qotishga sarflangan A ishni shu massaga nisbati sifatida ifodalanadi:

Issiqlikbardoshlik, material qatiqligini qizishdan so‘ng pasayishi bilan boьliq holda tavsiflanadi.
Yeyilishga chidamlilik kesuvchi asbobning maolum mexanik ishlov berish davrida o‘z shakli va o‘lchamlarini saqlab qolishi bilan tavsiflanadi.
S-jadvalda issiqlikga bardoshlik harorati va bir qator asbobsozlik po‘latlarning markalari berilgan.
jadval

Po‘lat markasi	U12	9XC	R9 R6M3	R18 R6M5	R18K10	R9K10	R18K20
Issiqbardoshlik,^0S	275	325	620	620	670	670	670

Mustahkamlik-egilishdagi mustahkamlik s_v chegarasi bilan tavsiflanadi va quyidagi birlikda o‘lchanadi. N/m² (kgk/mm²).

Zarbaviy qovushqoqlik maxsus qurilma bo‘yicha aniqlanadi va dj/m² (kgk×m/sm²) da o‘lchanadi.
Sanab o‘tilgan sifatlardan tashqari asbobsozlik materiali texnologik bo‘lishi kerak, yaoni mexanik ishlanuvchanligi yaxshi bo‘lishi kerak.
Toblanuvchanlik, uglerodsizlanishga moyillik, sovuq va issiq xolatlardagi plastiklik, tiьli va abraziv kesuvchi asboblar bilan ishlov berish imkoniyati va boshqalar texnologik muxim ko‘rsatkichlar hisoblanadi.