Avtomabilsozlik

1636-yilda fransuz olimi M. Mersen o'lchagan. Havo temperaturasi 20 C°

bo'lganda ot- vushning tarqalish tezligi 343 m/s ga teng bolgan. Tovushning

tezli- gi havo temperaturasi ko'tarilishi bilan ortadi.

Tovush - gaz, suyuq yoki gattiq muhitda tar- qaladigan elastik muhit zarralarining tebranma harakatidir.

Suyuqliklarda tovushning tarqalishi.

• Tovush tolqinlari gaz- larda tarqalgani kabi suyuqliklarda ham tarqaladi. Lekin har xil muhitlarda tovushning tarqalish tezligi har xil bo'ladi. Bunga sabab muhit zarralarining siyrak yoki zichroq joylashishidir: Suyuqliklar zichligi gazlarni kidan katta bo'lganligi uchun tovush suyuqliklarda kattaroq tezlikda targaladi. Bundan tashqari, tovushning suyuqlik- dagi tez igi suyuqlik tarkibiga ham bog liq. Tovushning suvdagi tezli- gini birinchi marta 1826-yilda J.D. Kolladon va Sh. Shturmlar Shvey- tsariyadagi Jeneva kolida o'lchagan. Bunda suv temperaturasi 8 C° hamda tovush tezligi 1440 m/s ga teng bolgan.

Aniq bir chastotali tovush chigaradigan as- bob kamerton deyiladi. Kamertonni 1711-yil-
da ingliz musiqachisi J. Shorom ixtiro qilgan va musiqa asboblarini soz- lashda foydalangan. Ka- merton ikki shoxli metall
sterjendan iborat bo'lib, o'rtasida tutqichi bor. Rezina tayoqcha bilan kamertonning bir shox- chasiga urilsa, ma'lum bir tovush eshitiladi. Kamer- tondan chiqadigan ovoz- ni kuchaytirish uchun u yog'ochdan yasalgan qu- tiga o'rnatiladi. Bu quti- ning vazifasi - rezonator, ya'ni ovoz kuchaytirgich. Odamning og'zi kamer- tonga o'shaydi. Til teb- ranuvchi jism bolsa, og'iz bo'shligi va tomoq rezo- nator vazifasini bajaradi

Tuvushlar shu holatda tarqaladi

Tovush kattaliklari

• Tovush qattiqligi. Tovush qattiqligi amplituda bilan olchanadi. Tovush energiyaga ega. Tovushning qattiqligi 1858-yilda nemis fizik- lari V. Veter va G. Fexner tavsiya qilgan onuniyat bo' yicha hisoblanib, Bell deb belgilangan birlikda tavsiflanadi. Bu birlik telefonni ixtiro qilgan G. Bell sharafiga qo yilgan bo lib, Bell, Detsibell (dB)larda o'1chanadi. Inson qulog'ining griq sezish chegarasi 130 dB