Avtomobil texnikasi

 
124 
Dizel mühərriklərində 
0


u
H
 olduğundan 
0

n
Q
 qəbul olunur. 
m
Q
 – mexaniki itkilərə sərf olunan istilik: 
е
i
m
Q
Q
Q


.
 




s
C
.                                     (20.20) 
i
Q
  
– silindrdə indikator işinə çevrilən istilikdir: 
                                                            
i
üm
i
Q
Q


 




s
C
.                                                 (20.21) 
.
qal
Q
. 
– balansın qalıq həddidir: 
                                    


m
n
r
s
е
.
üm
.
qal
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q






 




s
C
.                               (20.22) 
Mühərrikləri müqayisə etdikdə və yaxud istilik balansını daha əyani qiymətləndirmək lazım 
gəldikdə, istilik balansının hədləri faizlə (%) ifadə edilir: 
100%.
100%;
100%;
100%;
100%;
100%;












üm
qal
qal
üm
m
m
üm
n
n
üm
r
r
üm
s
s
üm
e
e
Q
Q
q
Q
Q
q
Q
Q
q
Q
Q
q
Q
Q
q
Q
Q
q
 
Qığılcımla alışdırmalı və dizel mühərrikləri üçün istilik  balansının hədləri  %-lə cədvəl 2.2-də 
verilmişdir:  
Cədvəl 20.1 
 
YOXLAMA SUALLAR 
1. Mühərrikin əsas konstruktiv ölçüləri, litrajı nədir və necə təyin edilir? 
2. Porşenin orta sürətinə görə mühərrikin əsas konstruktiv ölçüləri necə təyin edilir? 
3. S/D nisbətinə görə mühərrikin əsas konstruktiv ölçüləri necə təyin edilir? 
4. Porşenin orta sürətinin qəbul olunmuş qiyməti necə yoxlanılır? 
5. Qığılcımla alışdırmalı mühərriklərin indikator diaqramı necə qurulur? 
6. Dizel mühərriklərinin indikator diaqramı necə qurulur? 
7. Nəzəri və həqiqi orta indikator təzyiqlərinin analitik üsulla alınmış qiymətləri qrafiki üsul ilə 
alınmış qiymətlərlə necə müqayisə olunur? 
8. Qığılcımla alışdırmalı mühərriklərin istilik balansı ümumi şəkildə necə ifadə olunur? 
9. Dizel mühərriklərinin istilik balansı ümumi şəkildə necə ifadə olunur? 
10. Silindrdə yanacağın yanması nəticəsində ayrılan ümumi istilik necə təyin edilir? 
11. Faydalı işə ekvivalent olan istilik necə təyin edilir? 
12. Soyutma sisteminə verilən istilik necə təyin edilir? 
13. Xaric qazlarının apardığı istilik necə təyin edilir? 
14. Natamam yanma nəticəsində itirilən istilik necə təyin edilir? 
15. Mexaniki itkilərə sərf olunan istilik necə təyin edilir? 
 
. 
 
S.S. 
İstilik balansının hədləri [%] 
Qığılcımla 
alışdırmalı 
mühərriklər 
Dizel mühərrikləri 
Üstəlik 
üfürməsiz 
Üstəlik 
üfürməli 
1 
Faydalı işə ekvivalent olan istilik, q
e 
21÷28 
29÷42 
35÷45 
2 
Soyutma sisteminə verilən istilik, q
s
 
12÷27 
15÷35 
10÷25 
3 
İşlənmiş qazların apardığı istilik, q
r
 
30÷55 
25÷45 
25÷40 
4 
Natamam yanma nəticəsində itirilən  istilik, q
n
 
0÷20 
- 
- 
5 
Mexaniki itkilərə ekvivalent olan istilik, q
m
 
5÷8 
7÷12 
3÷7 
6 
Balansın qalıq həddi, q
qal
 
3÷8 
2÷5 
2÷5 

---

 
125 
Mühazirə 21 
Reaktiv mühərriklərin yaranma tarixi haqqında məlumat və onların təsnifatı. 
 
Tarixi.  Reaktiv  mühərriklərin  (hava  reaktiv  mühərrikləri)  tarixi  aviasiyanın  tarixi  ilə  qırılmaz 
əlaqədədir.  Aviasiyanın  inkişafı  onun  mövcud  olmasının  bütün  tarixi  ərzində,  hər  şeydən  əvvəl 
aviasiya  mühərriklərinin  inkişafı  ilə  təmin  olunurdu,  aviasiyanın  mühərriklərə  qoyduğu  artan 
tələbatlar isə aviasiya mühərrikqayırmasının güclü stimulu idi. 
Müstəqil olaraq Yerdən qalxan birinci təyyarə (Rayt qardaşlarının konstruksiyası olan “Flayer-
1” ABŞ 1903-cü il) porşenli daxili yanma mühərriki ilə təchiz edilmişdir və qırx il ərzində bu tip 
mühərrik təyyarəqayırmada əsas olaraq qalırdı. Lakin İkinci Dünya müharibəsinin sonunda porşenli 
mühərriklərin  gücünün  artırılması  tələbatı  aviasiya  mühərriklərinə  qoyulan  digər  tələbatlarla  — 
yığcamlılıq  və  çəkinin  məhdudlaşması  həlledilməz  ziddiyyətlə  qarşılaşdı.  Porşenli  mühərriklərin 
təkmilləşdirilməsi  yolu  ilə  aviasiyanın  sonrakı  inkişafı  mümkün  deyildi  və  ona  real  alternativ 
olaraq, hələ XVIII və XIX əsrlərdə müxtəlif variantları təklif edilən hava-reaktiv mühərrikləri oldu.  
Qazturbin  mühərrikinin  birinci  patenti  ingilis  Con  Barberə  1791-ci  ildə  verilmişdir.  Hava-
reaktiv mühərrikli təyyarələrin birinci layihələri XIX əsrin 60-cı illərində P.Mafiotti (İspaniya), Ş. 
De  Luvrye  (Fransa)  tərəfindən  yaradılmışdır.  1913-cü  ildə  fransız  Rene  Loren  düzaxınlı  hava-
reaktiv mühərrikinin patentini aldı. 
 
Şək.21.1. Heinkel He 178 birinci turboreaktiv təyyarə. 
 
Turboreaktiv mühərrikli (TRM) HeS 3 havaya qalxan birinci təyyarə təyyarəçi-sınaqçı flüq-
kapitan Erix Varzisin (27 avqust 1939-cu il) idarə etdiyi fon Oxaynın konstruksiyası olan He 178 
(Heynkel  firması  Almaniya)  idi.  Bu  təyyarə  sürətə  (700  km/saat)  görə  maksimal  sürətləri  650 
km/saatı  keçməyən  öz  dövrünün  bütün  porşenli  qırıcılarını  üstələyirdi,  lakin  daha  az  qənaətliliyə 
malik idi və bunun nəticəsində az uçuş radiusuna malik idi. Digər tərəfdən onun uçub qalxma və 
enmə  sürətləri  porşenli  təyyarələrə  nisbətən  böyük  idi,  buna  görə  də  ona  daha  uzun  keyfiyyətli 
örtüyü olan uçuş-eniş zolağı tələb olunurdu. 
 
Şək.21.2. Dünyada birinci iriseriyalı TRM Jumo-004. 
 
1944-cü  ilin  avqustundan  Almaniyada  Yunkers  firmasının  Jumo-004  iki  turboreaktiv 
mühərrikləri  ilə  təchiz  olunan  Messerşmitt  Me.262  reaktiv  qırıcı-bombardmançı  təyyarələrin 
seriyalı istehsalına başlandı.  1944-cü ilin  noyabrından isə həmin mühərriklərlə həm də Arado Ar 
234  Blitz  birinci  reaktiv  bombardmançı  buraxılmağa  başlandı.  İkinci  dünya  müharibəsində 
antihitler koalisiyası üzrə formal iştirak edən reaktiv təyyarə F. Uittlin konstruksiyası olan Rolls-

---