Avtomobil texnikasi

 
122 
Mühazirə 20 
Mühərrikin əsas ölçülərinin təyini və istilik balansı.  
 
20.1. Mühərrikin əsas ölçülərinin təyin edilməsi. 
Mühərrikin əsas ölçüləri dedikdə silindrin diametri (D) və porşenin gedişi (S) başa düşülür. Bu 
ölçülər silindrin və bütün mühərrikin işçi həcmini (litrajını) təyin edir. 
Mühərrikin  effektiv  gücü  (
e
N )  dövrlər  sayı  (n),  növü  və  işlətdiyi  yanacaq,  adətən, 
layihələndirmə  üçün  verilir.  Orta  effektiv  təzyiq  (
e
P )  isə  istilik  hesabı  ilə  tapıldığından  (19.6) 
düsturundan mühərrikin litrajını (
h
l
iV
V 
) təyin edirik: 
                                                      
n
P
N
V
e
e
l

30

 
 
3
dm
.                                                        (20.1) 
Bundan sonra silindrlərin sayını (i) qəbul edərək bir silindrin işçi həcmi (
h
V ) hesablanır: 
                                                       
i
V
V
l
h

 
 
3
dm
.                                                           (20.2) 
Silindrin diametri və porşenin gedişinə əsasən də silindrin işçi həcmi hesablana bilər: 
                                                   
S
D
V
h


4
π
2
 
 
3
mm .                                                       (20.3) 
Silindrin işçi həcmi təyin edildikdən sonra mühərrikin əsas ölçüləri (20.3) ifadəsindən aşağıdakı 
iki yolla təyin edilə bilər: 
1) porşenin orta sürətinin (
.
o r
p
v
) qəbul olunmuş qiymətinə görə 
                                                     
4
10
3
.



n
S
v
o r
p
 




s
m
                                                        (20.4) 
ifadəsindən  porşenin  gedişi hesablanır: 
                                                 
n
v
S
o r
p
4
10
3
.



 [mm].                                                     (20.5) 
Bundan sonra (20.3) ifadəsinə görə silindrin diametri təyin edilir: 
                                                 
S
V
D
h
π
10
2
3


 [mm].                                                      (20.6) 
Daha    sonra  isə  S  və  D-nin  təyin  edilmiş  qiymətləri  böyük  tərəfə  onda  bir  dəqiqliyə  qədər 
yuvarlaqlaşdırılır. 
2) S/D nisbətinin qəbul olunmuş qiymətinə görə (20.3) ifadəsini aşağıdakı kimi də yazmaq olar: 
                                               











D
S
D
D
D
S
D
V
h
4
3
2
4


 
 
3
dm
.                                      (20.7) 
(20.7)-dən silindrin diametrini hesablayırıq: 
                                                        
3
4
100
D
S
V
D
h


 [mm].                                                 (20.8) 
Porşenin gedişi isə aşağıdakı kimi tapılır: 
                                                       








D
S
D
S
 [mm].                                                     (20.9) 
Bundan  sonra  S  və  D-nin  təyin  edilmiş  qiymətləri  böyük  tərəfə  tam  ədədlərə    qədər 
yuvarlaqlaşdırılır və porşenin orta sürəti hesablanır: 
                                                      
4
10
3 


Sn
v
o r
p
 




s
m
.                                                    (20.10) 
Daha sonra isə, porşenin orta sürətinin əvvəlcə qəbul olunmuş qiyməti ilə (20.10) ifadəsinə görə 
təyin edilmiş qiyməti arasındakı xəta tapılır: 

---

 
123 
                                                      
%
v
v
v
.
or
.
p
.
or
.
p
.
or
.
p
100





.                                           (20.11) 
Xəta  3-4  %-dən  kiçik  olduqda  hesablamanın  nəticələri  qənaətbəxş  hesab  edilir.  Əks  halda 
.
.
.
.
or
p
or
p
v
v


 qəbul olunaraq mühərrikin effektiv göstəriciləri yenidən hesablanır. 
 
20.2. Mühərrikin istilik balansı. 
Mühərrikdə yanacağın yanması nəticəsində alınan istiliyin faydalı işə və ayrı-ayrı itkilərə hansı 
nisbətdə paylandığını araşdırmaq üçün istilik balansından istifadə olunur. Mühərrikin istilik balansı 
ümumi şəkildə aşağıdakı kimi ifadə edilir: 
                                    
.
.
qal
m
n
r
s
е
üm
Q
Q
Q
Q
Q
Q
Q






 




s
C
,                               (20.12) 
burada Q
üm  
– silindrdə yanacağın yanması nəticəsində ayrılan ümumi istilikdir: 
                                                    
6
.
3
.
y
u
üm
G
H
Q


 




s
C
,                                                   (20.13) 
burada: 
u
H
 – yanacağın aşağı yanma istiliyi 






kq
kC
, 
y
G
 – mühərrikin saatlıq yanacaq sərfidir 




saat
kq
. 
e
Q
 
– faydalı işə ekvivalent olan istilikdir: 
                                                    
е
е
N
Q

 1000
 




s
C
                                                     (20.14) 
və ya
  
                                                                                 
е
üm
e
Q
Q


 




s
C
.                                                          (20.15) 
s
Q
  
– soyutma sisteminə verilən istilikdir: 
                                          


u
u
u
m
m
s
H
H
H
n
ciD
Q




2
1
 




s
C
,                                         (20.16) 
burada c = 0.45÷0.53 – mütənasiblik əmsalı, i — silindrlərin sayı, D – silindrin diametri [sm],    
m  =  0.6÷0.7  –  üst  göstəricisi,  n  –  mühərrikin  dövrlər  sayı,  [dəq
-1
], 
u
H

 
–  natamam  yanma 
nəticəsində itirilən istilik 






kq
kC
, 

 – hava artıqlıq əmsalıdır. 
Dizel mühərriklərində 
0


u
H
 olduğundan (20.15) ifadəsini aşağıdakı şəkildə yazmaq olar: 
                                                  

m
m
s
n
ciD
Q
2
1

 




s
C
.                                                     (20.17) 
r
Q  – işlənmiş qazların apardığı istilik: 
                    
 


 




k
t
t
v
r
t
t
v
u
r
t
c
m
M
t
c
m
M
H
Q
k
r
315
.
8
315
.
8
6
.
3
0
0
1
2







 




s
C
,                  (20.18) 
burada 
 
r
t
t
v
c
m
0

və 
 
k
t
t
v
c
m
0

 – uyğun olaraq, işlənmiş qazların və havanın sabit həcmdəki xüsusi istilik 
tutumlarıdır 





.
der
kmol
kC
,  
n
Q  – natamam yanma nəticəsində itirilən istilik: 
                                                    
6
3.
G
H
Q
y
u
n



 




s
C
.                                                 (20.19) 

---