Ma‟lumot
Kali
3
t
3
Kriptotizim
Shifrmatn
5-
ma‘ruza
Kriptografiyaning asosiy tushunchalari va tarixi
Reja:
1.
Kriptografiyaning asosiy tushunchalari.
2.
Kriptografiya va steganografiya.
3.
Kriptografiyaning asosiy bo‗limlari.
4.
Kriptografik akslantirishlar.
Tayanch iboralar:
Kriptologiya,
Kriptografiya, Kriptotahlil, Kripto,
Shifrlash, Kalit, Deshifrlash, Kerkxofs prinsipi, Kodlash, ASCII, Xesh funksiya, Bir
martali bloknot.
5.1
Kriptografiyaning asosiy tushunchalari.
Kriptologiya
(grekchada
kryptos
- ―sirli‖ va
logos
-―xabar‖)
deganda aloqa
xavfsizligi haqidagi fan tushuniladi. U aloqa kanallari orqali axborotning
xavfsizligini ta‘minlab saqlash hamda uzatish tizimlarini
yaratish va tahlillash
to‗g‗risidagi fandir. Kriptologiya ikki ilmiy irmoqqa ajraladi. Bular kriptografiya va
kriptotahlildir.
Kriptografiya
axborot almashtirish tamoyillari,
vosita va usullari bilan
shug‗ullanadigan fan sohasi bo‗lib, uning maqsadi axborot mazmunidan beruxsat
erkin foydalanishdan muhofazalash va axborotni
buzishning oldini olish
hisoblanadi.
Kriptotahlil
shifrni yoki har qanday boshqa shakldagi kriptografiya
obyektining sirini ochish san‘ati va ilmi bo‗lib, kalitni bilmasdan
turib shifrlangan
matndan dastlabki matnni olish yoki dastlabki matn va shifrlangan matn bo‗yicha
kalitni hisoblash jarayonidir.
Kalitdan foydalangan holda alohida qoidalar bo‗yicha ochiq (dastlabki)
ma‘lumotlar to‗plamini shifrlangan ma‘lumotlar to‗plamiga almashtirish uchun
amalga oshiriladigan qaytar almashtirishlar majmui
shifr
deb ataladi.
Dastlabki ochiq matnni uning ma‘nosini berkitish
maqsadida shifrlangan
ma‘lumotga o‗girish natijasi
shifrmatn
(shifrma‘lumot) deb ataladi.
Keng ma‘noda
axborotni shifrlash
deganda shifrmatnga o‗girish
jarayoni
tushuniladi.
Dastlabki ma‘lumotlar (axborotlar)ni shifr (kalit) yordamida shifrlangan
ma‘lumotlarga
almashtirish jarayoni
ma‟lumotlarni shifrmatnga o„girish (yoki tor
ma‟noda shifrlash) jarayoni
deyiladi.
