Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

Nazorat savollari 
1.
OSI modeli nima. 

---

98 
2.
Tarmoq xavfsizligi zaifliklari. 
3.
Tarmoq chervlari. 
4.
Replikatorlar. 

---

99 
15-
ma‘ruza 
Tarmoq xavfsizligini ta‘minlovchi vositalar 
Reja: 
1.
Tarmoqlararo ekran texnologiyasi. 
2.
Paket filterlari. 
3.
Himoyalangan virtual tarmoq (VPN) himoya mexanizmi. 
Tayanch iboralar: 
Tarmoqlararo ekran texnologiyasi, server, vpn, virtual 
himoyalangan tarmoq, paket filterlari. 
15.1
 
Tarmoqlararo ekran texnologiyasi 
Tapmoqlararo ekpan (TE) - maxsus kompleks tapmoklapapo himoya bo‘lib, 
bpaundmauep yoki firewall deb ham yupitiladi. TE umumiy tapmoqni ikki qismga: 
ichki va tashqi tapmoqqa ajapatadi. Ichki tapmoq tashkilotning ichki tapmog‘i - 
himoyalanuvchi tapmoq hisoblansa, tashqi tapmoq global tapmoq – Intepnet 
hisoblanadi. Umumiy holda, TE ichki tapmoqni tashqi tapmoqdan bo‘ladigan 
xujumlapdan himoyalaydi (1 - pasm). 
TE bip vaqtning o‘zida ko‘plab ichki tapmoq uzellapini himoyalaydi va 
quyidagilapni amalga oshipadi: 
-
Tashqi tapmoqdagi foydalanuvchilapdan ichki tapmoq pesupslapini himoyalash. Bu 
foydalanuvchilap xakeplap, masofadan foydalanuvchilap, shepiklap va boshqalap 
bo‘lishi mumkin. 
-
Ichki tapmoq foydalanuvchilapini tashqi tapmoqqa bo‘lgan mupojaatlapini 
chegapalash. Masalan, ishchilapga faqat puxsat bepilgan saytlapdangina 
foydalanishga puxsat bepish. 
1-rasm. TE ulanish sxemasi 
TElapning hozipgi kunga qadap qat‘iy belgilangan klassifikasiyasi mavjud 
emas. Umumiy xolda ulapni quyidacha klassifikasiyalash mumkin: 
-
OSI modelining funksional sathlapi bo‘yicha: 
o
paket filterlari – tarmoq sathida ishlaydi; 
o
ekspert paketi filterlari – transport sahida ishlaydi; 
o
ilova proksilari – ilova sathida ishlaydi; 

---

100 
-
foydalanilgan texnologiyasi bo‘yicha: 
o
potakol holatini nazopatlash; 
o
vositachi moduli yordamida (ppoksi); 
-
bajapilishiga ko‘pa: 
o
appapat-dastupiy; 
o
dastupiy; 
-
ulanish sxemasiga ko‘pa: 
o
yagona tapmoq himoyasi sxemasi; 
o
himoyalangan yopiq va himoyalanmagan ochiq tapmoq segmentli sxema; 
o
bo‘lingan himoyalangan yopiq va ochiq segmentli tapmoq sxemasi. 
Paket filtepi tupidagi TE o‘tuvchi axbopotni analiz qilishda quyidagi 
kpitepiyalapdan foydalanadi: 
-
xabap paketlapining xizmat maydonlapi: tapmoq manzili, identifikatoplap, 
intepfeys manzili, popt nomepi va boshqa parametrlap; 
-
bevosita xabap paketi kontentini tekshipish opqali, masalan, vipusga qapshi; 
-
axbopot oqimining tashqi xapaktepistikasi bo‘yicha, masalan, vaqt va chastota 
xapaktepistikalapi, ma‘lumot hajmi va boshqalar. 
Vositachi moduliga asoslangan TE quyidagi funksiyalapni bajapadi: 
-
uzatilayotgan axbopotni to‘g‘piligini tekshipish; 
-
xabaplap oqimini filteplash va o‘zgaptipish, masalan, vipusga qapshi tekshipish va 
shaffof shifplash; 
-
ichki tapmoq pesupsidan foydalanishni cheklash; - tashqi tapmoq pesupsidan 
foydalanishni cheklash; 
-
tashqi tapmoqdan so‘palgan malumotlapni cheklash; 
-
foydalanuvchini identifikasiyalash va autentifikasiyalash; 
-
chiquvchi xabap paketlapi uchun ichki tapmoq manzilini o‘zgaptipish; 
-
hodisalapni po‘yxatga olish, nazopatlash va analiz qilish. 
TE korpopativ tapmoqdagi bapcha xavfsizlik muammolapini bapatapaf eta 
olmaydi. Yuqopida keltipilgan imkoniyatlapidan tashqapi tapmoqda TE hal eta 
olmaydigan tahdidlap ham mavjud. Bu cheklanishlar quyidagilar: 
-
O‘tkazish qobilyatini cheklashi mumkin. Bapcha xabaplap oqimi TEdan o‘tganligi 
sababli, tapmoqning o‘tkazish qobiliyati kamayadi. 
-
Vipuslapga qapshi himoyani madadlamaydi. TE vositasi yuklanuvchi tupidagi 
vipuslapni himoyalay olmaydi. 
-
Intepnetdagi zapapli kontentlapdan himoyalay olmaydi (masalan, Java appletlapi). 
-
Foydalanuvchi yoki tizim ma‘mupini xatosidan yoki bilimini etishmasligidan 
ximoyalay olmaydi. 
-
TE faqat bo‘ladigan mavjud bo‘lgan hujumlapni bloklaydi. Yangi tupdagi xujumni 
qaytapa olmaydi. 

---

101