Aydin talibzadə
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Milli Kitabxana_______________ 198 sənətinin çox istedadlı nümayəndələri çıxış edirdilər və onların ifaları bu opera tamaşasının bəzəyi kimi qavranılırdı. Xanəndə Sara Qədimovadan fərqli olaraq xanəndə Rübabə Muradovanın Leylisi daha emosional, daha lirik və daha faciəvi görünürdü. Xanəndə Qulu Əskərovun Zeydi tamaşanın uğurlu ifaları arasında bəlkə də birinci idi. Leylinin anası rolunda opera müğənnisi Gülxar Həsənova, Leylinin atası rolunda isə opera sənətinin ustad sənətçisi Ağababa Bünyadzadə virtuoz oyun və səs möcüzələri nümayiş etdirirdilər. Hər halda 1958-ci ilin “Leyli və Məcnun”unu həmin dövrün teatr tənqidi “qeyri-adi hadisə” 158 hesab edirdi. Hərçənd Mehdi Məmmədov, o vaxt ki, bu rejissor artıq Opera və Balet Teatrında ştat cədvəli üzrə çalışmayacaq, bax, onda bir daha “Leyli və Məcnun”a müraciət eləyəcək. Mən niyə cümlənin əvvəlinə “hərçənd” sözünü yazdım? Çünki müqayisələr üçün əla imkanlar var və mən elə düşünürəm ki, məhz 1976-cı ilin “Leyli və Məcnun”u Azərbaycan opera sənəti tarixinin əsl qeyri-adi tamaşası olub... təbii ki, bir çox parametrlərinə görə... rejissor konsepsiyasına görə... rəssam işinə görə... Beləliklə, 1958-ci ildən 1976-cı ilə birbaşa fikir desantı, mülahizə desantları çıxaraq. Mehdinin 1976-cı il “Leyli və Məcnun”u bu operanın Azərbaycan səhnəsində 14-cü quruluşu idi. Bəri başdan söyləyək ki, “Leyli və Məcnun”un 1976-cı il versiyası Azərbaycan ziyalılarının çox xoşuna gəlmişdi: onlar tamaşadakı rəmzlərin ambivalentliyindən, sevgi macərasının ilahi eşqə transformasiyasından şaşırmışdılar. Rəssam Elçin Aslanov da operaya simvolik bir tərtibat vermişdi. Səhnə önündə kulislərdən çıxan yerdəcə sağ və sol tərəflərdə iki bəzəkli minbər qoyulmuşdu. Ştangetlərdən paralel və qabaq- qənşər simmetriyada dörd iri çıraq asılmışdı. Səhnə ortasında isə ornamentlə haşiyələnmiş qara örtüklü monumental tablo ölçülərində bir lövhə görünürdü. Lövhənin üzərinə qalxan formatında iki ormamentli çevrə çəkilmişdi və ərəb qrafikasına ______________Milli Kitabxana_______________ 199 bənzər şəkildə, amma kiril hərflərilə bu çevrələrdən birinə “Leyli”, o birinə “Məcnun” sözləri yazılmışdı. Tamaşanın davam müddəti boyunca lövhənin böyürləri içəri qatlanırdı və konstruksiya müqəddəs Kəbənin modelinə çevrilirdi. Sovet dönəmində belə bir tərtibat, belə bir tamaşa üstündə insanı Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinə də çağıra bilərdilər: axı Kəbə dünya müsəlmanlarının səcdəgahıdır, qibləgahıdır. Bunu Mehdi Məmmədov da, Elçin Aslanov da yaxşı başa düşürdülər. Amma onların alibisi vardı: quruluşçu rejissor və quruluşçu rəssam deyirdilər ki, bizim Kəbə, yəni səhnədə ucaldılan Kəbə modeli sevgi ehramıdır, aşiqlərin məbədidir və insan eşqi bütün dinlər fövqündədir, ən ali müqəddəslik mərtəbəsindədir. Təbii ki, bunun özünəməxsus sovet küfrü kimi də şərh edilməsi mümkündür. Rəssam Elçin Aslanovun tərtibatı rejissorun mizanlarını mobilləşdirmişdi, tamaşaya ilginc bir lakonizm gətirmişdi. Operanın digər epizodlarında isə simvolik Kəbənin örtüyü qaldırılırdı və bu oyun məkanı gah məktəb, gah gərdək, gah da səhra olurdu. 1976-cı il mayın 14-də dərc elətdirdiyi “Leyli və Məcnunla yeni görüş” məqaləsində yazıçı Anar da səhnə tərtibatının tamaşa üçün böyük önəm kəsb etdiyini vurğulamışdı: “Rejissorun və rəssamın maraqlı tapıntısı olan bu “Kəbə” tamaşanın səhnə yozumunda mərkəzi yer tutur: ifaçılar, xor, balet onun ətrafında qruplaşır, ona tapınır, yaxud ondan qaçır, ondan gizlənirlər. Mərkəzində bu qara qurğu dayanmış səhnə isə rəng verib rəng alır. Əlvan boyaları ilə, parlaq çalarları ilə Şərq miniatür sənətinin nəfis nümunələrini yada salır. Mizanlarda, ifaçıların duruşlarında, xorun, baletin kompozisiya quruluşunda da miniatür rəsm sənətilə yaxınlıq, uyarlıq, kök, rişə bağlılığı hiss olunur. Adama elə gəlir ki, canlı ifaçılar orta əsr rəssamlarının - Təbriz, Herat miniatürçilərinin əsərlərindən çıxıb səhnəyə təşrif gətiriblər və indicə dayanıb, donub yenidən incə bir rəsm nümunəsinə çevriləcəklər. Zənnimcə, səhnədə xeyir və şər qüvvələrinin qütbləşməsi, ehtirasların açıq, çılpaq şəkildə gərginləşdirilməsi, tamaşaçı ______________Milli Kitabxana_______________ 200 hisslərinə birbaşa, müstəqim müraciət, bir növ, bizə teatr tarixindən az-çox tanış olan “Şəbih” xalq tamaşa ünsürlərinə əsaslanır”. 159 1958-ci və 1976-cı illərdə Opera və Balet Teatrında hazırlanmış “Leyli və Məcnun”lar arasındakı oxşarlığı duydunuzmu? Orada da, burada da Şərq miniatür sənətindən bəhrələnmə aşkardır. Amma... bununla belə... 1958- ci il versiyasında miniatürdən istifadə illüstrativ xarakter, bəzək xarakteri, donuq mənzərə xarakteri daşıyıb. 1976-cı ilin “Leyli və Məcnun”unda isə miniatür artıq düşüncə tərzinin əlamətidir, şərqli yaşamının, onun özünü tanımasının, dərk etməsinin atributudur və nəhayət, tamaşanın səhnə məkanında mövcudluq üsuludur. 1976-cı ilin “Leyli və Məcnun”unu istər rejissor Mehdi, istərsə də rəssam Elçin tərəfindən ciddi innovasiyalara məruz qalmışdı. Mehdi Məmmədov Məcnun obrazının yeni traktovkası ilə əsərdəki məna aksentlərini dəyişmişdi, milli mədəniyyətdə Məhəmməd Füzulinin poeması ilə bağlı formalaşmış düşüncə, qavrayış stereotiplərini dağıtmışdı. Teatrşünas X.Novruzova artıq 1976-cı ilin sentyabrında yazdığı “Məhəbbət abidəsi” məqaləsində əbəs qeyd eləmirdi ki, “Rejissor M.Məmmədovun Məcnun obrazına aşıladığı məna bizim bu obraz haqqında adi təsəvvürlərimizi alt-üst elədi. Yeni quruluşun Məcnunu öz sələflərindən ona görə fərqlənir ki, onun “divanəliyi” ilə Danimarka şahzadəsi Hamletin “divanəliyi” arasında yaxınlıq var”. 160 Bu mövqe, bu yozum isə tamaşanın ideyasını açıqlayırdı: qəhrəman zəmanəsinə, mühitə, dövrün qayda-qanunlarına, cəmiyyətə sığmır. 1976-cı ilin quruluşunda Mehdi Məmmədov müəyyən epizodlara daha cəsarətli şərhlər vermişdi. Bunlardan biri İbn Səlamla Leylinin izdivac mərasimidir. Rejissor bu səhnəyə sanki “Leylinin (N.Məmmədova) gözlərilə baxmışdır. Çünki bu toy Leyli üçün qüssə dolu mənzərəyə çevrilir. Rejissora görə toy, bütün təmtərağa baxmayaraq, getdikcə artan gərginliklə keçməlidir; gözəl musiqi səslənsə belə, əsl toy Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|