Aydin talibzadə
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Milli Kitabxana_______________ 331 qətl və təcavüzlərin mahiyyətini və mənasını açan musiqidir. Bu musiqidə əskərlərin addım səsləri, mərmilərin partlayışı eşidilir. D.Şostakoviçin əsərlərində məişət yoxdur: onun simfoniyalarında məişət susur, ancaq dünyaya hakim olmaq ehtirası və bu ehtirasın törətdiyi fəsadlar danışır. “Həyatın dibində” isə çılxa məişət var və bu məişət içrə siyasi-ideoloji durum, mübarizə pafosu yalnız assosativdir. Yəqin elə buna görə C.Yusifzadə öz məqaləsində yazırdı ki, “bəzən musiqi sözü “döyür” və aktyora mane olur”. 250 Digər tərəfdən, D.Şostakoviçin musiqisində bir aristokratizm, bir kübar təkəbbürü tapmaq mümkündür. Qorkinin bədii dünyası isə küçə sadəliyinə, küçə aşkarlığına, küçə primitivliyinə bir refleksiyadır. Odur ki, musiqiylə tərtibat, musiqiylə söz tamam fərqli ovqatları obrazlaşdırırdılar. Qorkinin personajları zavallı kasıblar, yurdsuz kimsələr idilər; Şostakoviç simfoniyalarında isə permanent olaraq Faustla Mefistofel müstəvisində qərarlaşmış qüvvələr qarşı-qarşıya dayanıb insanların və müharibələrin taleyini həll edirdi. Fərqi duydunuzmu? Satin Hamlet deyildi və Mehdi onu sevə bilməzdi. Çünki Mehdiyə də bir Şostakoviç kübarlığı xasdı. Hamlet ölər, amma həyatın dibinə enməz. “Dəli yığıncağı”nın bütün “dəliləri” maarifçi əsilzadələr idilər və Mehdi Molla Abbasın hamletizminə inanırdı. “Həyatın dibində” tamaşasının ayrı-ayrı səhnələri, epizodları seyrçi auditoriyasına yetərincə enerji göndərmək imkanına malik idi. Məsələn, tamaşanın sonunda Alyoşka (Boris Lukinski) adlı ikinci dərəcəli bir personajın rəqsi. Mehdi əsl rejissor peşəkarlığı ilə onu tamaşanın qayəsinə, gecə baraklarının mühitinə uyğunlaşdırmışdı. Bu rəqs sanki həyatın dibində yaşayan insanların danışıq ritmindən, söhbət ahəngindən, bu adamların dərdindən, nisgilindən doğmuşdu. Alyoşka ehtirasla rəqsə başlayırdı, ruslara məxsus şövqlə, rus çölünün genişliyini eyhamlaşdıran əda ilə əl-qol açırdı, aram- aram tempi artırırdı, coşurdu və bir-bir öz həmxanalarını ______________Milli Kitabxana_______________ 332 meydana çəkib gətirirdi. Və bu rəqs, bu rus holavarı D.Şostakoviçin simfoniyasının sədaları altında gerçəkləşirdi. Həqiqətən, rejissor hərdən elə səhnə qurur ki, həmin səhnə bütöv bir tamaşaya bərabər olur. Bu dissonans sanki bütün tamaşanı dodekafonik bir tərzdə səsləndirirdi. “Yüksək professional bacarıq” və ya “hay klass” deyilən anlamın mənası elə burda əyaniləşir. Mehdinin “Həyatın dibində” tamaşası Azərbaycan mədəniyyətində sənət hadisəsi kimi qavranılmadı, ajiotaja səbəb olmadı. Niyəsini mən çox düşündüm və bunu özümə sadə, obyektiv bir cavabla izah elədim. M.Qorki yaradıcılığına hədsiz rəğbətlə yanaşmasına baxmayaraq, əslində, bu böyük yazar (eləcə də İbsen, Çexov, Meterlink, Strindberq) onun teatrının dramaturqu deyildi. Mehdi şəxsiyyət tipinə görə, xarakterinin çalarlarına görə İntibah sənətkarını xatırladırdı və o, içində daima İntibah teatrının parametrlərini gəzdirirdi. Mehdi Şekspir (Lope de Veqa, Molyer, Haldoni) teatrının, Şiller teatrının, Cavid teatrının rejissoru idi. Mehdi öz düşüncə parametrlərinə tam adekvatlığı qədim yunan teatrının, İntibah dövrü teatrının ifadə eydetikliyində, ifadə teatrallığında tapırdı. Hərçənd o, məqalələrində, söhbətlərində realist teatr məktəbi prinsiplərinə sadiqliyini hər dəfə vurğulamağı özünə bir vətəndaş borcu, bir kommunist borcu bilirdi. Mehdinin rejissor həqiqətisə tamam başqa şeyləri danışırdı. 1981-ci ilin iyulunda “Həyatın dibində” Rus Dram Teatrının digər tamaşaları sırasında Tiflis qasstollarına aparılır. Eyforiya olmasa da, gürcülər Mehdinin tamaşasını pis qarşılamırlar, hətta öz mətbuatlarında yazırlar ki, “tamaşa sosial-fəlsəfi faciə səviyyəsinə yüksəldilib”. 251 Lakin bu da Mehdini qane eləmir, daha doğrusu, ona bəs eləmir. Ona Cavid fəlsəfəsi, Mirzə Cəlil ehtirası, Hamletin mübarizə pafosu lazımdır. Mehdi bütün bunları Rus Dram Teatrında gerçəkləşdirə bilmirdi. Belə baxanda hər şey normal idi: onu sevirdilər, ona bir rejissor kimi təzim eləyirdilər, onu bir kişi idealı sayırdılar. Truppa da heç ______________Milli Kitabxana_______________ 333 pis deyildi: əla olmasa da, yaxşı solistləri vardı. Amma ehtirasın gücü, sənətçilərin enerjisi elə bil ki burada Milli Teatrda olduğundan zəif idi; burada sənət “dəli”liyi yox idi; burada emosiyaların partlayışı yox idi. Mehdi Rus Dram Teatrını necə vardısa, eləcə də qəbul eləyirdi, amma bura heç cür isinişmirdi. O, hara getsəydi, ürəyi yenə Milli Teatrda qalırdı. Mümkün ki, elə bu səbəbdən Mehdi 1980-ci ildən ta vəzifəsindən azad olunana qədər Rus Dram Teatrında baş rejissor kreslosunda əyləşə-əyləşə heç bir tamaşa hazırlamır və iyul ayında ərizəsini yazıb Rus Dram Teatrının kollektiviylə vidalaşır. SSRİ-nin xalq artisti, sənətşünaslıq doktoru, professor Mehdi Məmmədovdan ötrü ərizəsini yazıb işdən getmək bir elə də problematik məsələ deyildi. Çünki tələbəlik dövründən sonra onun maddi durumu sovet vətəndaşının yaşam şkalasına görə heç vaxt pis olmayıb, və hətta əksinə, bu şkalanı üstələyib. Mehdi tamaşalarına, kitablarına, məqalələrinə, teleçıxışlarına, rollarına və radiotamaşalarına görə həmişə maaşdan əlavə yaxşı qonorarlar alıb. Bundan əlavə, 1974-77-ci illər fasiləsini çıxmaqla, Mehdinin hər zaman Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda dərs yükü olub. 1977-ci ildə Aslan Aslanovun həmin bu institutun rektoru təyin edilməsilə Mehdi Məmmədov yenidən öz işinə bərpa olunub və ömrünün sonuna kimi rejissorluq kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışıb. Dediyim bu ki, Rus Dram Teatrının baş rejissoru vəzifəsini tərk etmək Mehdi üçün maddiyyət yox, prinsip məsələsi idi və Mehdi 1982-ci ildə artıq tamam başqa ideyalarla yaşayırdı. Mehdi Məmmədov 1982-ci ilin yayında Rus Dram Teatrı ilə sağollaşır və mayın 15-də Milli Teatrda başladığı Hüseyn Cavidin “İblis” tamaşasının məşqlərini tam asudə bir şəkildə davam etdirir. Beləliklə, “tarixinə düşdülər müvafiq”, səhnədə bir gün ol iki aşiq... Azərbaycanın səmasına bir Cavid fişəngi atılmışdı... və bu fişəngin işıqlı saçaqları müxtəlif məqalələrə, verilişlərə, sənət ocaqlarına Hüseyn Cavidin bir parçası kimi Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|