Aydın Əli-zadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
79 haqqında), «Quod non sint tres Dii – ad Ablabium» (Tanrının üç olmaması haqqında Ablabiya müraciət), «Logos katechetikos megas» (Böyük katehesis 166 ). «Quod non sint tres Dii – ad Ablabium» əsəri arianlara qarĢı yazılmıĢdır. Bu əsərdə Qree-qorios, baĢqa kappadokiyalı atalar kimi, Ata, Oğul və Müqəddəs Ruhun bir birindən fərqlən-məsinin zərüri olması haqqında yazmıĢdır. Onun əsas məqsədi - Ġsanın ilahi təbiətə malik olmasını sübuta yetirmək idi. Yalnız bundan sonra o, Oğu-lun Ata ilə birlik təĢkil etməsi ideyasını hallan-dırmıĢdır. Beləliklə Tanrının birliyi Üçlüyün möv-cudluğundan çıxarılırdı. Qərbdə isə Avqustinus Avrelius öz mülahizələrini əks istiqamətdə aparır dı.O əvvəl Tanrının birliyini təsdiq edib, sonra isə ondan Üçlük ideyasını meydana gətirirdi. Lakin Üçlük ideyasına görə kappodokiya atalarını üçtanrılıqda ittiham edirdilər. Buna görə də Qreqorios «Quod non sint tres Dii – ad Ablabium» əsərində yazırdı ki, əslində bu həqiqətə uyğun deyil. Onun fikrincə Tanrı vahid enerjiyə malikdir. Eyni zamanda bu enerji üçə bölünür. Lakin Üçlüyün hər bir üzvü baĢqasından müstəqil Ģəkildə heç nəyi yaratmır. Buna görə də üç sifəti olan Tanrıya iman, üçtanrılılıq demək deyil. Üçlük vəhdət təĢkil edir. 167 «Apolinariosa qarĢı» 168 risaləsində Qreqorios, Ġsanın eyni zamanda ilahi və insani mahiyyətə malik olması haqqında yazmıĢdır. Ġsanın mahiyyəti bir, təbiəti isə ikidir. Dünyanın yaradılması məsələsində Qreqorios hesab edirdi ki, Tanrı varlıqları yaradaraq, eyni zamanda, onların inkiĢaf imkanlarını (potensiyasını) da təbiətlərinə salmıĢdı. Bu ideya platonizmə uyğundur, çünki onlar da hesab edirdilər ki, hər Ģeyin inkiĢaf imkanı vardır, sonra isə bu imkanlar gerçəkləĢir. Lakin bu imkanlar əvvəlcədən Loqosda , ona tabe olunmuĢ Ģəkildə, yerləĢir. Bu imkandan gerçəkləĢən hər Ģey, Tanrı tərəfindən əvvəlcədən təyin edilmiĢ məqsədə qulluğ edir. Tanrının altı günə 166 Katexesis (yunanca katechesis) – xristian təliminin sual-cavab formasında ifadə edilməsidir. 167 Архимандрит Киприан (Керн). Золотой век святоотеческой письменности. М.: Паломник, 1995. http://www.orthlib.ru/ Fathers/kern_5.html 168 Ġngilis dilinə tərcüməsi burada yerləĢdirilmiĢdir: http://www.bhsu.edu/artssciences/asfaculty/dsalomon/nyssa/appolin.html 80 dünyanı yaratmasını, Qreqorios Müqəddəs Kitabın bir təvili, alleqoriyası kimi baĢa düĢürdü. «Logos katechetikos megas» əsərində Qreqorios insanı ən yüksək məxluq hesab edir, o Tanrıya bənzər vucudda yaradılmıĢdır, ölməzdir 169 . Ġnsan əvvəlcədən bütün Ġlahi nemətlərin daĢıyıcı kimi Tanrı tərəfindən həyata gətirilmiĢdir. Lakin sonra o, günaha batmıĢdır və bu nemətləri itirmiĢdir. Dünya yaradılanda, insan Tanrı ilə dünya arasında bir vasitəçi idi. Ġnsanın günaha batmasından sonra isə dünya Tanrıdan təcrid olunmuĢdur. Lakin günahdan sonra da insan Tanrıya bənzər surətini və onunla rabitəni itirməmiĢdir. Bu rabitə onun azad olmasındadır. «De hominis opificio» risaləsində Qreqorios Adəmi təkcə bir insan kimi təsəvvür etmir. Adəm, eyni zamanda, bütün bəĢəriyyətin təcəssümüdür. Ġsa isə yeni Adəmdir. Onun gəliĢindən sonra Kilsə yaranmıĢdır. Ġsa, Tanrının obrazını gerçəkləĢdirən, Kilsənin baĢçısıdır. Bütün iman edən insanlar onun bədənini təĢkil edir. Yalnız bu bədənin üzvləri olan insanlar, günah nəticəsində itirilmiĢ Ġlahi obrazı yenidən özlərinə qaytara bilərlər. Qreqoriosa görə Tanrı insanı kiĢi və qadın kimi ikili yaradıb. Lakin cənnət ağacından meyvəni yeyib günaha batana qədər, Adəm və Həvva bir-biri ilə cinsi yaxınlıq etməmiĢdilər. Yalnız bu günahdan sonra onlar cinsi fərqlərini dərk etmiĢdilər. Bizim yaĢadığımız dünya Tanrının nəzərdə tutduğundan və planlaĢdırdığından fərqlənir. Bunun səbəbi yenə də ilk günahdadır. 170 Dünyada olan Ģəri Tanrı yaratmayıb. ġər - xeyrin olmamasıdır, xeyrdən onun çəkilməsidir. Adəm və Həvva o günaha, öz azad iradələrini düzgün istiqamətə yönəltmədiklərinə görə, batıblar. Tanrı onları buna məcbur etməmiĢdir. Tanrı ölümü buna görə yaratmıĢdır, yəni ölüm də ilk insanın günahının nəticəsidir. Ġnsanın xilası isə, insan Ģəklində dünyaya gələn Tanrı tərəfindən təmin edilir (yəni Ġsa nəzərdə tutulur). 171 Beləliklə Qreqorios belə nəticəyə gəlir ki, bütün bəĢəriyyəti özündə cəmləĢdirən Adəm, günah edərək onu tənəzzülə uğratmıĢdır. Yeni Adəm isə Ġsadır. O, öz bədəni olan kilsə vasitəsi ilə, günaha batmıĢ bəĢəriyyəti xilasa doğru aparır. 169 Logos katechetikos megas, 5. Ġngilis dilinə tərcüməsi burada yerləĢdirilmiĢdir: http://www.ccel.org/fathers2/NPNF2-05/Npnf2-05-39.ht m#P3865_2535179 170 De hominis opificio 16. Rus dilinə tərcüməsi burada yerləĢdirilmiĢdir: http://www.vehi.net/nissky/nissky.html 171 Logos katechetikos megas XXXII. Ġngilis dilinə tərcüməsi burada yerləĢdirilmiĢdir: http://www.ccel.org/fathers2/NPNF2-05/Npnf2-05-39.ht m#P4008_2653883 81 Daha sonra, Qreqorios, çarmıxa çəkilən Ġsanın özünü qurban verməklə, bəĢəriyyətin günahlarının bağıĢlanması haqqında maraqlı fikirlər ifadə etmiĢdir. Onun fikrincə bu qurban Tanrıya deyil, Ģeytana verilmiĢdir. Məsələ bundadır ki, Ģeytan, Adəmi aldadaraq, onu cənnət ağacından meyvəni yeməyə təhrik etmiĢdir 172 . Buna cavab olaraq Ġsa özünü qurban verməklə Ģeytanı aldatmıĢdır. Yəni Ģeytan, bu dünyanın hökmdarı olaraq, öz hakimiyyətini daha da qiymətli bir Ģeyə dəyiĢdirə bilərdi. Bu daha da qiymətli bir Ģey isə Ġsa olmuĢdur. Onun möcüzəvi Ģəkildə dünyaya gəlməsi, göstərdiyi möcüzələri Ģeytan üçün dözülməz idi. O Ġsanı məhv etmək istəyirdi. Lakin Ģeytan anlamamıĢdır ki, Ġsa ondan daha qüvvətlidir, çünki əslində onun zahiri insan vücudu arxasında Tanrının qüdrəti vardır. Eyni zamanda onu qeyd etmək lazımdır ki, rəsmi kilsə təliminə görə Ġsa bəĢəriyyətin günahlarının bağıĢlanması üçün özünü Tanrıya qurban vermiĢdir. Lakin buna baxmayaraq Qreqorios, Ġrineus, Origenus və Avqustinusun əsərlərində ―ġeytanın aldadılması‖ ideyasına rast gəlmək olar. 173 Beləliklə Tanrı bəĢəriyyəti qurban vasitəsilə xilas etmiĢdir. Xristian təliminə görə, Tanrı insanı ən yüksək bir məxluq kimi yaratmıĢdı. O eyni zamanda Tanrının oğlu və dostu olmalı idi. Lakin sonra insan bu təbii rabitəni itirmiĢdi. Buna görə də Ümumdünya fəlakəti baĢ vermiĢdir və insan Ģeytan tərəfindən əsarətə alınmıĢdır. Beləliklə Tanrı təhqir olunmuĢdur. Buna görə də Ģeytan əsarətindən xilas olmaq iĢini Tanrının özü görmüĢdür. O insanın azadlığını saxlamaq Ģərti ilə , onu əsarətdən qurtarmıĢdı. Bu fikirlər qnostisizmə yaxındır. Qreqorios hesab edirdi ki, insan həyatının məqsədi Tanrıya tərəf yönəlmək, ona tərəf yüksəlməkdən ibarətdir. Bu yüksəlmə üç pilləlidir, lakin onların biri-birinin arxasınca ardıcıl gəlməsi Ģərt deyil. Bu fikirlərini Qreqorios «De vita Moysis» 174 kitabında ifadə etmiĢdir. Birinci pillə təmizlənmədir (katarsis). Bu mərhələdə insan, özünü Tanrıdan uzaqlaĢdıran hər bir Ģeydən təmizlənməlidir. Bu ideya stoitsizmdən alınmıĢdır. Ġkinci pillədə, ehtiraslardan təmizlənmiĢ Ģüur ətraf mühiti baĢqa keyfiyyətdə görüb, dərk edir. Buna ―təbii görmə‖ qabiliyyəti deyilir. 172 YaradıĢ, 3. 173 Иоанн Мейендорф. Введение в светоотеческое богословие. Вильнюс - Москва, ―Весть‖, 1992, Часть 2, гл. 4. http://www.klikovo.ru/db/book/msg/894 174 О жизни Моисея законодателя, или о совершенстве в до бродетели // Антология. Восточные Отцы и учители Церкви IV века. Том II. Издательство МФТИ, 2000, сс. 257-328. http://abovo.net.ru/book/82351 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|