Aydın Paşayev
Yüklə 2,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
156 Burada merac vaxtı Məhəmməd peyğəmbərin mindiyi əfsa- nəvi Buraq Humaya bənzədilmiĢdir. Folklor və bədii ədəbiyyatda xərabəlik, bədbəxtlik simvolu olan bayquĢ səadət və dövlət quĢu olan Humaya bənzədilir. BayquĢ – səadət quĢu bir Humay olub indi, Ayağının altında baĢlar zay olub indi (SX-43). Sənin (Ərzincan hakimi Bəhram Ģahın) dövründə bayquĢ öz mənhus peĢəsindən əl çəkib humaylıq edir və səadət bəxĢ et- məyə çalıĢır. Keydin qızı gülə, Ġskəndər Humaya, Humay isə o gülə vuru- lan bülbülə bənzədilir. YonulmamıĢ bir dürr, açmamıĢ bir gül,
metaforik Ģəkildə göy səmanı tovuz quĢuna, GünəĢi isə Humay quĢuna bənzətmiĢdir. YaĢıl donlu tovuz Humay quĢundan Ağ parlaq sümüyü qapdığı zaman (Ġ-251). YaĢıl donlu tovuz - göy, səma; Humay quĢu – günəĢ; ağ parlaq sümük – sübh, səhər deməkdir. Yəni göy GünəĢdən süb- hü aldı, səhər açıldı. Humeyla (an.) – “Xosrov və ġirin” poemasında obraz adı. Humeyla dedi: “Bir parlaq su vardı YaĢıl çəmənlikdə sakit axardı” (Xġ-129). Huri (xat. mif.) – Ərəb sözüdür. Dini əfsanələrə görə, Cənnət əhlinə vəd edilən gözəl qızlar. Ümumiyyətlə, məcazi Ģə- kildə gözəl qız mənasında da iĢlənir.
Sevdalı aĢiqlərin könül mülkü talandı (SX-64). ġair metaforik Ģəkildə odu Huriyə bənzətmiĢdir.
Qovdu cəhənnəmə dost olanları (Ġ-258). Yəni hurilər yaĢayan Cənnəti hurisiz qoyub, hurilərini dağıtdı. Cəhənnəm əhli olanları da Cəhənnəmdən qovdu. Burada Cənnət – atəĢgah, huri – od, Cəhənnəmə dost olanlar – müğlərdir.
157 Hut (kos.) – Balıq bürcü. Ərəb sözüdür və böyük balıq deməkdir. Bir qatar dəvəylə o RəĢa, Xatun Kəcavə etmiĢdi bətnini Hutun (LM-185). Hut, MüĢtəri (qoĢa məc. kos.) – Bəhram Hut bürcündə do- ğulmuĢ, MüĢtəri səyyarəsinin isə Hutda olmağı Bəhramın xoĢ- bəxt və qüdrətli olmağına dəlalət edir. Taleyi Hut idi, MüĢtəri Hutda, Zöhrə bir ləl idi sanki yaqutda (YG-56). Burada Zöhrə ulduzu da yaqut üzərində olan lələ, Bəhram isə metaforik Ģəkildə Zöhrəyə bənzədilir.
zoonimdir. Huma (bax: Humay – mif.) dövlət quĢu hesab olunur, bayquĢ isə bədbəxtlik, xarabalıq rəmzidir. Odur ki, bunların adları məna cəhətcə antonimdir. Hüma kimi iĢə özün kölgə sal, BayquĢlar əlindən bu ölkəni al (Xġ-52). Hüma, Əjdaha (qoĢa məc. mif.) – ġirinin rəfiqələri müxtəlif məqamlarda həm Huma quĢuna, həm də Əjdahaya bənzədilir. Hər biri meydanda bir Hüma idi, Ov axtaran zaman əjdaha idi (Xġ-121). Hümayun (an.) – “Xosrov və ġirin”də obraz adı. Hümayun fars sözüdür, uğurlu, səadətli, mübarək; padĢaha məxsus kimi mənaları vardır. Azərbaycan klassik muğamlarından birinin də adı “Hümayun”dur. Hümayun səsləndi: “Bir mədəndə ləl, Gizlənirdi, ona gəlməsin xələl... (Xġ-130). Hürmüz (an.) – Sasanilər sülaləsinə mənsub olan Ġran Ģahı- dır. Ərəblər arasında Kəsra adı ilə Ģöhrətlənən NuĢirəvanın oğlu- dur. Anası Xəzər xaqanının qızı olmuĢ və sarayda “türk Ģahza- dəsi” kimi tanınan Hürmüz atasının ölümündən sonra 11 il (579- 590) Ģahlıq etmiĢdir. Bəhram Çubinin üsyanı zamanı hakimiy- yətdən qovulmuĢdur. Zaval gələn zaman Kəsra bəxtinə,
158 Hürmüz ZərdüĢt dinində yaxĢılıq və iĢıq allahının adıdır. O, pisliklərə səbəb olan zülmət allahı Əhrimənə qarĢı qoyulmuĢdur. Elə buna görə də Ģair “Xosrov və ġirin” poemasında onu ədalətli Ģah kimi təsvir etmiĢdir. Elə ki, Ģah Hürmüz ruh dərmanını, Ürək meyvəsini, o cavanını Gördü belə müdrik, belə zəkalı, Bildi allahdandır onun bu xalı (Xġ-60).
Gedərdi hamıdan daim qabaqda (Ġ-464).
obraz adı. Xacə eyləyincə dəlikdən güzər, -
Ədəbsiz, - deyərək onu döydülər (YG-257). Xacə (məc. an.) – ġair “Yeddi gözəl” poemasında Qara ge- yənlərin Ģahını öz dövründə yüksək rütbəli, adlı-sanlı əyanlara verilən fəxri ad olan Xacəyə bənzədir. Yatdım, axĢamadək yatdım bu sayaq; Xacə yatırdısa, taleyi oyaq (YG-152). Xacə Müqbil (xat. an.) – Nizam və ya Nizamülmülkə (1017- 1092) iĢarədir. O, Ġranın Səlcuq hökmdarlarından Alp Arslanın və onun oğlu MəlikĢahın vəziri olmuĢdur. Tus Ģəhərində anadan olmuĢdur. Onun ağlı və siyasəti sayəsində MəlikĢahın hakimiy- yət dövrü Səlcuq dövlətinin ən parlaq dövrü imiĢ. Bağdadda tik- dirdiyi “Mədrəseyi-Nizamiyyə”də əsrin bütün elm və fənləri öyrədilirdi. Nizami onun ağıl və biliyini tərif etmiĢdir. XI əsrin ən böyük siyasi xadimi kimi Ģöhrətlənən Nizamülmülk “Siyasət- namə” adlı məĢhur əsərin müəllifidir. “Xacə Müqbil” antroponimik birləĢməsinin birinci kompo- nenti olan “xacə” keçmiĢdə titul olmuĢ, əvvəllər vəzirlərə, sonra isə alimlərə, həkimlərə, müəllimlərə və b. görkəmli Ģəxslərə ve- Yüklə 2,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|