Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ədəbiyyat
187
cəlb elədi. O, yazır ki, Rast muğamı “Adəmin dövründən bizə gəlib çatmış və hər şeydən əlini üzmüş ən birinci insanın cənnət haqqında naləsini təşkil edir”. 9 Yenə həmin dalğa, həmin koordinat. Cənnətdən qovulmaq nədir? Cəzadır. Cəza nədir? Kastrasiyadır, axtalamadır, məhrumiyyətdir. Muğamsa cəzadan sonrakı nalədir, ahu-fəğandır. Beləliklə, mövzu möcüzəli bir şəkildə qapanır və cəza motivində fokuslaşıb nöqtələnir. Bu fikrin Dərviş Əlidən gəlməsi də təsadüfi deyil. Çünki dərvişliyin özü hər bir təzahüründa latent axtalanmadır və sevgi metamorfozasıdır. Müsəlman mədəniyyətinin musiqi və
teatr genotipi, bu genotipin səciyyəsi dərvişlə mütribin yaradıcılıq parametrlərilə müəyyənləşdirilir. İnsan öyrəşdiyini, vərdiş elədiyini xoşlayır. Qulaq daim eşitdiyini dinləməyə aludə olur. Onda gözlənilməz heç nə yoxdur ki, Azərbaycan milli mədəniyyətində üstün mövqe tenor səslərə məxsusdur və kişilərin nazik,
zil səsi
el içində
daha yüksək
dəyərləndirilib bəyənilir. GENOTİPİN səciyyəsindən, xarakterik əlamətlərindən boylanır millətin musiqisi də, teatrı da. “Genos” mənbə, mənşə “tipos” isə forma, görk anlamlarına uyğun gəlir qədim yunan dilindən tərcümədə. Genotip bədənin
şəcərə konstitusiyasıdır, orqanizmin əcdadlardan aldığı mövcudluq kodudur. Bu, hər bir insanın bədən quruluşunun, xarakterinin, davranış üslubunun, mikrosxemidir, mikroproqramıdır. “Millət
və genotip” məsələsini gündəmə gətirdikdə isə demək olar ki, genotip millətin olum “tumurcuğu”dur. Millətdə nə varsa, hamısı bu “tumurcuq”dan cücərir. Mən bu məqalədə “GENOTİP” sözünə müraciət etməklə vurğulamağa çalışıram ki, mədəniyyətin genotipi necə
olubsa, necədirsə, mədəniyyətin çağdaş mənzərəsi də tam ona uyğundur. Vaxtilə məhz 188
sosial-dini qadağalar, mənəvi-əxlaqi yasaqlar, şəriətə bağlı
təpkilər Azərbaycan milli musiqisinin, musiqili teatrının, teatr mədəniyyətinin genotipini, bu genotipin strukturunu müəyyənləşdirib. Onun formalaşmasında şiəliyin də məxsusi payı var. Mən təsəvvüfə az-çox bələd olan adam kimi güman edirəm ki, dərvişlik haradasa şiəliyin sünni variantıdır, belə deyək
də, sünniliyin içində yaşayan şiəlikdir. Necə gəlib çıxmışam mən bu fikrə? Sufi qardaşlıqlarının böyük əksəriyyəti sünni məzhəbində olsalar da,
silsilələrini həmişə şiələrin birinci imamı Həzrət Əliyə bağlayırlar. Elə buradaca estetik problem özünün yeni təhlil müstəvisinə adlayır. Busa artıq islam
mədəniyyəti üçün
qlobal məsələdir: araşdırılmasına ehtiyac duyulur. Hələliksə mənim çoxsaylı ideyalar üzərində düzənlənmiş məqaləm oldu tamam. Bu ideyaların tədqiqat perspektivi, inanıram ki, son dərəcə böyük.
Ədəbiyyat: 1 Salqanik M. Qarmoniya islama: zametki na polyax odnoy kniqi // İL, № 5-6, 1992. - s. 302-305. 2 Rodionov M.A. Muruvva, asabiyya, din: k interpretasii blijnevostoçnoqo etiketa // Etiket u narodov peredney Azii. - M, 1988. - s.61. 3 Hinduizmdə qəbul olunmuş kastalardan ən aşağısı. 4 Mövləvi sufi qardaşlığının yaradıcısı Rumi nəzərdə tutulur. 5 Səma islamdan öncəki musiqi kompozisiyalarını, əgər belə demək mümkünsə, təşkil elədi, “orkestrləşdirdi”, onları müsəlman Şərqini qutsal “simfoniyasına” çevirdi. 6 Mehdi N.M. Çətin və dolaşıq durumların kulturolojisi. - B: Qanun, 2001. - s. 50-52. 189
7 Mütrib və ya mütrüb: ərəbcə üç cür anlaşılır; 1) çalıb- oynayan; 2) xanəndə; 3) şövq verən, fərəhləndirən, şənləndirən. 8 Bax: Ətai Ə.C. Bonyade nomayeş dər İran. - Tehran: 1977. 9 Zöhrabov R. Muğam. - B.: 1991. - s.103-104. 2002-ci il Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|