Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- PÜSKÜRÜR
- «Bu canı tərk edib keçdim cahandan»
- «Nəimi» və «Nəsimi» təxəllüsləri bir-birinə həmqafiyə, lakin onlar arasındakı məna
- Nəsimi timsalında şəxsiyyət ilə təxəllüs eyniləşib, qəribə şəkildə bir-birinə nüfuz edib psixoloji fenomen yaradır
- TƏXƏLLÜS hürufi şairinin ideyalarının, poeziyasının və HƏYATININ
128
bucağını təsəvvüfün və hürufiliyin rəmzi bildirmələrindən azacıq yana çöndərib Nəsiminin deyimlərinin məntiq müstəvisinə tuşladıqda onun dərisinin soyulması “tilsimi-pünhan”ın aşkar edilməsi, “əzəli sirr”in məkan içrə, konkret olaraq meydanda, bəyana gətirilməsi kimi görükür. “Başını top eyləgil, gir vəhdətin meydanına” və ya “Başını top eyləgil, meydanə gir mərdanə sən” deyən Nəsiminin ifadə tərzindən, misrasının arxitektonik və ritmik quruluşundan gizli bir üsyan, azman güc, qaytansız ehtiras, saymazyana dəliqanlılıq fışqırır. O, sanki hamını özü əleyhinə qaldırıb tufan qoparmaq, mübarizə, qarşıdurum, dünyəvi mübahisə təhrik etmək istəyi ilə söz PÜSKÜRÜR; hətta yeri gəldikcə fələyə də, taleyə də öcəşir ki, bəlkə onlardan bir tutarlı cavab eşidə:
Lakin fələyin lallığı qənşərində “anəstunarən” 5
durumu, ovqatı və yaşantılarının təbiəti, məncə, onunla
izah edilir
ki, çox
böyük enerji
potensialına malik bu adam heç cür bir yerdə qərar tutub aram ola bilmirdi, gəzərgi həyat sürdüyündən köç havasını heç vədə beynindən çıxarmırdı:
«Bu nə bərgüzidə 6 candır ki, gəzər bu can içində» Yaxud:
129
Və hətta:
«Məkansız oldu Nəsimi, məkanı yoxdur anın, Məkana sığmayan ol biməkan məkanı nedər!». Yəni məkandan bilmərrə imtina və hər cür köçün, səfərin sonu. Təbii ki, burada qəribə, təəccüblü, gözlənilməz heç nə yox. Çünki orta əsrlər müsəlman Şərqinin poeziya dünyası sufi ideyalarına ürcah. Ötəri bir paralel. Məgər Sənai də Nəsimi deyəni demirdi ki, “cism və canda mənzil tutma gəl, biri ikrah doğurur, o biri sevgi, hər ikisini tərk elə, nə onda ol, nə bunda” 7 . Beytdə laməkan ideyasının dominantlığı şəksizdir. Bəs belə olan surətdə bu məsələni Nəsimi ilə bağlı məxsusi qabartmağına dəyərmi? Elə bilirəm ki, dəyər. Çünki bu, Sənaidən ötrü yalnız mənəvi imperativdir, ruhla ilişikli oyundur, intellektual macəradır. Nəsimi isə buna həqiqət, reallıq, həyat məqsədi kimi baxır, bütün varlığı ilə
məkansızlığa can
atır və
öz məkansızlığından az qala bir ayin yaradır, onu kulta çevirir. Məkansız olduğuna Nəsimi bir şair kimi yox, bir insan kimi inanır... və hətta bunun sübutuna çalışır. Mənim fikrim budur ki, Nəsiminin laməkan kulturoloji ideyasına münasibəti də onun karması ilə diktə edilir. Hətta şairin təxəllüs seçimi də, mən elə düşünürəm ki, onun karmasının birbaşa təsiri ilə gerçəkləşmişdir. Çünki “Nəsimi” təxəllüsünün mənası ilə şairin ideyaları və tale yazısı arasında qəribə bir
əlaqə, bağlantı aşkarlanır. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında qəbul edilmiş rəsmi bilgi ondan ibarətdir ki, «Nəsimi» təxəllüsü «Nəimi» sözünə həmahəng səsləndiyinə görə, şair Seyid Əli tərəfindən bəyənilib. Seyid Əli, yəni İmadəddin Nəsimi, Şərq mədəniyyəti ənənələrinə uyğun Ustadına kəc baxmayıb və Nəimiyə bəslədiyi sevgisini, öz sədaqəti ilə birgə
təxəllüsündə də rəmzləşdirib. Şübhəm yoxdur ki, bu, 130
bir həqiqətdir. Ancaq mən onda da bir “əmma” buldum.
“Nəimi” «cənnət
adamı», «cənnətməkan» deməkdir. Quranda zikr edilən iki cənnət bağından birinin adı Nəimdir. Hürufiliyin pərvərdigarı, ustad Fəzlullahın təxəllüsü də buradan gəlir. «Nəsimi» təxəllüsü isə «nəsim» sözündən alınmadır. Ərəb dilində «nəsim» kəlməsi ilə səba yeli, səhər mehi bildirilir. «Nəsimi» deyəndə səhər mehi içrə yaşayan, kökü, şəcərəsi səhər mehinə bağlı olan adam başa düşülür. Və bundan əlavə önəmli sayılacaq başqa bir çalar: müsəlman mədəniyyəti şəbəkəsində insan ruhunun təbiəti meh kimi, hava axını kimi təsəvvürə gətirilir. «Nəimi» və «Nəsimi» təxəllüsləri bir-birinə həmqafiyə, lakin onlar arasındakı məna fərqi böyük, haradasa lap ziddiyyətli: biri konkret təsvirə malik məkanla bağlı, digərinin isə məkanı bulunmaz. Nəsimi məhz bu məqamda Nəimi ilə qütbləşir və hətta onu “üstələyir”: “nəsimi” “nəimi” konkretliyindən daha geniş, uca və əlçatmazdır. Həqiqətən, o, yalnız yeldir ki, nə məkana sığar, nə bəyana gələr, nə yeri məlum olar, nə də görkəmi. Qısası, problemin məğzı ondan
ibarətdir ki,
Nəsimi timsalında şəxsiyyət ilə təxəllüs eyniləşib, qəribə şəkildə bir-birinə nüfuz edib psixoloji fenomen yaradır: təxəllüs “böyüyüb” nəsimiliyə çevrilir və şairi öz içində “əridir”. Nəsimi ömrünün dolanbaclarından boylandıqda görürsən ki, şair sanki bilərəkdən həyatını öz təxəllüsünün bəraətinə həsr eləyir. Bəlkə elə buna görədir ki, Nəsimi bir yerdə lövbər salıb uzun müddət qalmağı heç cür bacarmayıb, məkana, bəyana sığmadığını söyləyə-söyləyə səba yeli, sübh mehi kimi cümlə cahanı dolaşır. Yəni belə şey olurmu heç? Möcüzəmi, ilahi? Doğrudan da təəccüblənməyə bilmirsən: TƏXƏLLÜS hürufi şairinin
Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|