Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “KƏPƏNƏK” və “TAPDIM”
- «qeyri bir tayfadanam, bu kəpənək fəxrimdir»
- “kəpənək geydiyimə kimsələr eyb eyləməsin”
- “KƏPƏNƏK”
131
lövhi-məhfuzudur. Qəribədir, təxəllüs şairdə yox, şair təxəllüsündə yaşayır. Belə bir təxəllüsün seçilməsi adi təsadüfdür, zərurətdur, şairin özü ilə intellektual oyunudur, sonucda Nəsimidən öc alacaq fələyin qurduğu tələdir, ya nədir? Bəlkə karma dedikləri elə bu? Dəqiq söyləmək çətindir. Hər halda bir məsələ gün kimi aydındır: təxəllüs şair Seyid Əlinin sakral həyatının nişanəsidir, verbal bildiricisidir, onun ilahi dünya ilə birbaşa əlaqəsinin təminatçısı və mənəvi, ruhi ömrünün simvoludur:
«Meraca çıxdı ruhi Nəsimi Buraq ilən» Həqqən ki, Nəsimi bütün ömrü boyu özünü səhər nəsimi, səba yeli, yaranış mehi bilib: heçdən zühur edib, qəfil gəlib, qəfildən də heç olub gedib. Onun üçün merac bəyana gəlməyən şəffaf çılpaqlığa ürcah formasız və çəkisiz ruhun meracıdır. Bu baxımdan həyatda «nəsimi» olmaq elə meracda zamansız və fasiləsiz bulunmaq de-məkdir. Məhz buradaca yazı- fantaziyanın tamam yeni və haradasa gözlənilməz bir dönümü. Əcəba, Nəsiminin “kəpənəkliyi” də bu səbəb üzünə yozulmazmı? Nədən “Fəzl ilə həqqə çatmış olan” Nəsimi özünü “pərvaneyi-nicat”, yəni “nicat pərvanəsi, nicat
kəpənəyi” adlandıra? KƏPƏNƏK nəsimin, mehin vizual dəlaləti ola bilməzmi? Bəlkə kəpənək səhər nəsiminin, sübhdəm mehinin məkan içrə zühur formasıdır, bəyanda görükmək tərzidir? Yenə birbaşa cavabı olmayan suallar. Təbii ki, əsas məsələ nə sualdır, nə cavab: əsas məsələ suala qədər cızılan yoldur ki, müəyyən intellektual cəhdin
və mürəkkəb əqli prosesin dolanbac gərdişinin qrafik siluetini aşkarlayır. Bu suallar, filoloji fantaziyanın ideyası ilə birgə, məndə o zaman yarandı ki, təsadüfən İmadəddin Nəsiminin “KƏPƏNƏK” və “TAPDIM” rədifli iki şeirini oxudum... və məlumum oldu ki, söhbət burada da GEYİMDƏN 132
gedir. Sən demə, “kəpənək” farslarda yapıncı kimi mənalandırılır. Nəsimi şeirlərinin kontekstində də “kəpənək” sözü məhz “yapıncı” anlamında işlədilir və ona bir xüsusi xirqə statusu verilir:
Heç şübhəsiz ki,
kəpənək burada
çoban həyatının, dağlı güzəranının rəmz səviyyəsinə yüksəldilmiş fakturasıdır, gerçək yaşantıların suggestiv ifadəçisidir, özünəməxsus bildiricidir, eyhamdır. Lakin soruşmağa yeri var ki, Nəsiminin yapıncı geyməsindən xeyir ola? Bu məqamın da öz tarixi
sübut-dəlili mövcuddur. Nəsiminin belə
qiyafəyə düşməsinin səbəbi ustadı
Fəzlullah Nəiminin müridlərinə, yəni xələflərinə, başqa sözlə desəm, şagirdlərinə ithafən yazıb
göndərdiyi “Vəsiyyətnamə” əsərindən bəlli olan bir xəbərdarlıq ucbatına aşkarlanır: «Öz geyiminizi, xarici
ğörünüşünüzü dəyişin, şirvanlı və d a ğ l ı camaatının şəklinə salın. Möhkəm və əlçatmaz ucqarlara gedin. Bu işi olduqca tez edin ki, hələ ordudan arxanızca heç kim gəlməmiş və tələfata uğramamış getmiş
olasınız. Əlbəttə, əlbəttə, getməkdə tələsin. Uzaq dağlıq yerlərə (saçmalar mənimdir – A.T.) çəkilin». “Vəsiyyətnamə”nin yazılma tarixi 1394-cü ildir ki, həmin ili də Nəsimi
çox güman,
Bakıda keçirib. Görünür, “Vəsiyyətnamə”nin həyəcanlı bildirişi, müdhiş xəbərdarlığı Nəsimini hələ Bakıda ikən haqlayır və o, Ustad sözünə asi olmadan səfər əziyyətinə qatlaşıb ucqar bir dağ kəndinə pənah aparır. Nəsiminin
o, Bakıdan Gürcüstana, daha başqa yerə yox, gedib məhz oranın dağ bölgələrində müəyyən müddət yaşayır. Hürufi şairinin sonradan Türkiyəyə, Anadolu və 133
Bursaya səfər etməsi üçün bu, ən əlverişli variant idi. Gərçi belə olmasaydı, Nəsimi əndişədən, dərddən, qəmdən qurtulub da qeyri bir tayfa içində kəpənək geyməzdi ki? Üşümək müşkülü də soyuq dağ yerinin müşkülüdür, şəksiz. Mən onu da güman etmirəm ki, Nəsimi müsəlmanlar arasında özünün özgə bir tayfadan olduğunu məxsusi vurğulayaydı. Ehtimalım budur ki, Nəsimi bu ifadəni gürcü xaçpərəstlərini nəzərdə tutaraq işlədib. Hər nə isə,
fakt ki, təfsiri-şərhi-hali Nəsimi üçün olduqca önəmli. Çünki bəzi gizli mətləblərin də üstünə işıq salmağa qabil. Məsələn, Nəsimi niyə yazmalıydı ki, “kəpənək geydiyimə kimsələr eyb eyləməsin” və ya “kəpənək geydiyimi, xacə, eyib tutma mənə?” Ola bilsin Fəzlullahın müridləri cərgəsində elələri tapılıb ki, Nəsiminin ucqarlara çəkilməsinə pis baxıblar, yapıncı geyinib dağlarda qaçağa dönməsini qorxaqlıq, xəyanət əlaməti kimi qiymətləndiriblər, onu bu fərari hərəkətinə görə suçlandırıblar, məzəmmət ediblər. Sözsüz ki, bunu mən belə duydum. Bir başqasının ayrı bir nəticəyə gəlməsi də mümkün. Hər halda XIV yüzilin gündəlik həyat və ya olay gerçəklərini bütün xırda-para cizgiləriylə birgə dəqiqləşdirib, diskret kadrları bir yerə yığıb tam panoram yaratmaq imkanı cuzi, əksərən isə sıfra bərabər. Bir də axı Nəsimi təkcə öz məişət yaşantılarına bağlanıb qalan bir kimsə deyil. O, çox asanlıqla adi məişət gerçəkləri içərisindən “sıçrayıb” mənəvi, ruhsal aləmə “atıla bilir” və qarşıdurumları ortaq məxrəcə gətirib onları sanki sehrbaz əfsunu, sehrbaz təlqini ilə bir-birinə calaşdırır. Buna timsal “KƏPƏNƏK”:
Nə rəvadır ki, geyə cahilü nadan kəpənək. Ey Nəsimi, yeri gey, xirqə ərənlər donudur, Geymədi münkir anı, sandı ki, zindan kəpənək». 9 Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|