Ayətullah Seyid Əli Xamenei

Xilafət dövrü

Bütün müsəlman aləmi Əmirəlmömininlə (ə) beyət etdi. O zamana qədər heç bir beyət belə ümumi olmamışdı. Yalnız Şam onunla beyət etmədi. Bütün İslam aləmi, böyük şəxsiyyətlər və səhabələr beyət etdilər. On nəfərdən az olan kiçik bir qrup qaldı. Əmirəlmöminin (ə) onları bir məscidə toplayıb bir-bir beyət etməmələrinin səbəbini soruşdu. Abdullah ibn Ömər, Səd ibn Əbi Vəqqas da onların arasında idi. Hər biri bir səbəb göstərib danışdılar. Bəziləri sonra beyət etdilər, bəziləri isə etmədilər. İmamın bu bir neçə nəfərlə işi olmadı. Amma Təlhə, Zübeyr kimi digər görkəmli şəxslərin hamısı onunla beyət etdilər. Beyətdən qabaq imam onlara buyurdu ki, sizin israrınızı qəbul edib xəlifə oluramsa, tanınmış şəxsiyyətləri, qədim simaları və adlı-sanlı adamları nəzərə alacağımı düşünməyin; elə bilməyin ki, mən ona-buna tabe olacaq, təqlidçilik edəcək və digərlərinin üsulu ilə işləyəcəyəm. Əsla belə olmayacaq. Mən sizi İslamdan anladığım və təyin etdiyim şəkildə idarə edəcəyəm.¹ O, bu sözləri deyəndən sonra xilafəti qəbul etdi. Əmirəlmöminin (ə) müxtəlif məsələləri nəzərə alıb güzəştə gedə və onların könlünü ala bilərdi. Amma burada da İslam prinsipləri və dəyərləri üzərində qətiyyətlə dayandı. Belə ki, qarşısında o qədər düşmən meydana çıxdı və Əli (ə) bir cəbhədə qızıl, güc və hiylə tərənnümləri ilə, bir cəbhədə mötəbər və məşhur şəxsiyyətlərlə, başqa bir cəbhədə isə zahirən abid, əslində isə İslamın həqiqətindən, ruhundan, İslam təlimlərindən və Əmirəlmöminininin (ə) məqamından xəbəri olamayan radikal və daşürəkli təkfirçilərlə üzləşməli oldu.

Əmirəlmöminin (ə) üç düşərgədə Nakisin (əhdi pozanlar), Qasitin (zülmkarlar) və Mariqin (dindən çıxanlar, yaxud yolunu azmışlar) qrupları ilə ayrı-ayrı şəkildə vuruşdu. Bu hadisələrin hər biri onun Allaha güvənməsini, fədakarlığını və xudpəsəndlikdən kənar ruhunu göstərir. O, nəhayət bu yolda şəhadətə qovuşdu. O həzrət haqqında demişlər ki, ədaləti onu qanına qəltan elədi. Əgər Əli (ə) ədaləti kənara qoyub başqa məsələləri nəzərə alsaydı, öz məqamını və şəxsiyyətini İslam dünyasının maraqlarından üstün tutsaydı, ən uğurlu və qüdrətli xəlifə olardı, heç kim onunla düşmənlik də etməzdi. Lakin Əmirəlmöminin (ə) haqq və batilin meyarıdır. Məhz buna görə kim həzrət Əlinin (ə) ardıcılıdırsa, onu qəbul edirsə, onun kimi rəftar etmək istəyirsə, haqq və kim Əlini (ə) qəbul etmirsə, batildir. Məhz buna görə Əmirəlmöminin (ə) şəxsi maraqlarının və eqosunun ən kiçik müdaxiləsi belə olmadan seçdiyi yolla hərəkət etmişdir. Əmirəlmöminin (ə) belə bir şəxsiyyətdir. Buna görə də, həqiqətən haqqın meyarıdır. Əmirəlmömininin (ə) həyatı budur: "İnsanların eləsi də vardır ki, Allahın razılığını qazanmaq yolunda öz canını fəda edər"¹. Əli (ə) canını yalnız şəhadəti zamanı və ölüm anında qurban vermədi, bütün ömrü boyu həmişə öz canını Allah yolunda fəda etdi.

Əmirəlmöminin (ə) bu müddətdə göstərdi ki, İslamın təcrid olunduğu və İslam cəmiyyətinin kiçik olduğu dövrdə yaranmış İslam prinsipləri və İslam dəyərləri cəmiyyətin rifah, inkişaf, iqtidar və maddi təminat dövründə də icra oluna bilər. Bu, olduqca əhəmiyyətli məsələdir. İslam prinsipləri, İslam ədaləti, insansevərlik, cihad, İslam quruculuğu, İslamın əxlaq və dəyərləri Peyğəmbərin (s) dövründə ilahi vəhylə nazil oldu və onun tərəfindən İslam cəmiyyətində mümkün həddə həyata keçirildi. Amma Peyğəmbər (s) dövrünün İslam cəmiyyəti on ilə qədər yalnız Mədinə ilə məhdudlaşırdı, bir neçə min nəfər əhalisi olan kiçik bir şəhərdən ibarət idi. Sonradan Məkkə və Taifi fəth edəndə də çox məhdud sərvəti olan, kütləvi yoxsulluğun və çox az imkanların mövcud olduğu məhdud bir bölgə idi. Belə bir şəraitdə İslam dəyərlərinin əsası qoyuldu.

Peyğəmbərin (s) dünyadan köçdüyü zamandan 25 il ötmüşdür. Bu 25 ildə İslam ölkəsinin əhatəsi yüzlərlə dəfə artmışdır, iki dəfə, üç dəfə, on dəfə yox. İmam Əli (ə) hakimiyyətə gələndə Orta Asiyadan Şimali Afrikaya, yəni Misirə qədər geniş ərazi İslam hökumətinə tabe idi. Əvvəldə İslam dövlətinin iki böyük qonşu imperiyası olan İran və Romadan biri tamamilə devrilmişdi. O zaman İran hökuməti devrilmiş və bütün İran torpaqları İslamın ixtiyarına keçmişdi. Rum torpaqlarının əsas hissəsi - Şam, Fələstin, Mosul və digər yerlər də İslam dövlətinə tabe idi. İslam dünyası belə bir geniş sahəni əhatə edirdi, çoxlu sərvət əldə edilmişdi, daha yoxsulluq, çatışmazlıq və qəhətlik yox idi; qızıl geniş yayılmış, pul çoxalmış, sərvətlər artmış, İslam ölkəsi varlanmışdı, çoxları həddən artıq rifah içərisində yaşayırdılar. Əgər Əli (ə) olmasaydı, tarix belə nəticə çıxarardı ki, İslam prinsipləri və Peyğəmbər dəyərləri yaxşı idi, amma Mədinə dövrünə, İslam cəmiyyətinin kiçik və yoxsul olduğu zamana aiddir. İslam cəmiyyəti böyüyəndən, müxtəlif sivilizasiyalarla qarışandan, İran və Romadan mədəniyyət və sivilizasiya nümunələri cəmiyyətə daxil olandan və müxtəlif xalqlar İslam dünyasına qatılandan sonra daha həmin prinsiplər ölkəni idarə edə bilməz. Əmirəlmöminin (ə) bu beş ildə öz əməli, rəftarı və hakimiyyət tərzi ilə göstərdi ki, erkən peyğəmbərlik çağının bu parlaq prinsipləri – tövhid, ədalət, insaf, bərabərlik Əmirəlmöminin (ə) kimi qüdrətli bir xəlifə tərəfindən də icra oluna bilər. Bu, tarixdə qalmış bir şeydir. Əmirəlmöminindən (ə) sonra bu üsul davam etməsə də, o göstərdi ki, İslam hakimi, cəmiyyətin müsəlman başçıları istəsələr və iradə nümayiş etdirsələr, həmin prinsipləri İslam hökumətinin, İslam coğrafiyasının genişləndiyi, müxtəlif və yeni həyat şəraitinin yarandığı dövrdə də icra edə və xalqa fayda yetirə bilərlər. Bəllidir ki, ictimai ədaləti Mədinənin 10-15 min nəfərlik bir cəmiyyətində bərqərar etmək hara, Əmirəlmömininin (ə) dövründəki onmilyonluq və yüzmilyonluq bir cəmiyyətdə bərqərar etmək hara! Əmirəlmöminin (ə) bu işləri gördü.

Mən Əmirəlmömininin (ə) öz sözlərində əks olunan bir neçə işini burada deyəcəyəm. Onun həyatında minlərlə belə nümunə var. Xalq gəlib israrla beyət etmək istəyir, o isə qəbul etmirdi. Xalqın israrı çoxaldı, böyüklər, kiçiklər, başçılar və qədim səhabələr dedilər ki, yox, yalnız Əli ibn Əbutalib (ə) olmalıdır və qeyrisi mümkün deyil. Onlar gəlib israrla imamı apardılar. Buyurdu ki, onda məscidə gedək. Əmirəlmöminin (ə) minbər üzərində xütbə oxudu və öz sözünü dedi. Buyurdu ki, bu gün görkəmli və möhtərəm şəxslərin haqsız olaraq sahib olduğu malları beytülmala - ümumi xəzinəyə qaytaracağam. Bu bir neçə ildə bəzi şəxslər beytülmaldan bəzi pulları mənimsəyə bilmişdilər. Buyurdu ki, mən bunların hamısını qaytaracağam; əgər bu malları qadınlarınıza mehr etmiş, yaxud onunla özünüzə kəniz almış olsanız belə, hamısını beytülmala qaytaracağam.¹ Hamı bilsin ki, mənim yolum budur.

Bir neçə gündən sonra müxalifətlər başlandı. Cəmiyyətin aztəminatlı və məhrum təbəqəsi belə bir cəmiyyəti Allahdan arzu edir, lakin nüfuzlular və bu sözün əsas müraciət tərəfləri təbii ki, narazı qaldılar. Oturub iclas keçirdilər, dedilər ki, Əli (ə) nə üçün belə etmək istəyir. Osmanın dövründə Kufənin valisi olmuş Vəlid ibn Üqbə onların tərəfindən Əmirəlmömininin (ə) yanına gəlib dedi ki, ey Əli, səninlə beyətimizin şərti var. Şərtimiz budur ki, əldə etdiyimiz pullara toxunmayasan, səndən qabaq qazandıqlarımızla işin olmasın.² Vəliddən sonra Təlhə və Zübeyr gəldi. Vəlid ibn Üqbə Təlhə və Zübeyrdən fərqlidir. Vəlid yeni müsəlman olanlardandır, ailəsi İslamın və inqilabın düşməni olmuş, İslamla vuruşmuşdu. Peyğəmbərin (s) ömrünün sonlarında İslam qələbə çalanda Bəni-Üməyyənin digər üzvləri kimi o da müsəlman oldu. Təlhə və Zübeyr isə qədimdən müsəlman olanlardan, Peyğəmbərin (s) yaxın səhabələrindən idilər. Buna baxmayaraq, onlar da Əlinin (ə) yanına gəlib şikayət etdilər. Dedilər ki, sən beytülmalın bölgüsündə bizi başqaları ilə bir tutursan, bizə də bizə tay olmayanlar qədər təqaüd verirsən. Bu nə deməkdir? Nə üçün bizə xüsusi imtiyaz vermirsən? Bunlar bizim xəncərimizlə əldə olunub, İslamı qalib edən, zəhmət çəkən biz idik, indi isə bizi yeni müsəlmanlarla və fəth olunmuş ərazilərdən gələn qeyri-ərəblərlə bir tutursan?!¹

Əmirəlmömininin (ə) Vəlid ibn Üqbəyə cavabını görməmişəm, tarixdə qeyd olunmayıb, amma digərlərinə verdiyi cavab bəllidir. Həzrət minbər üzərindən sərt cavab verdi. Beytülmalın bərabər bölgüsünə dair buyurdu ki, bu üsulun əsasını mən qoymamışam. Mən və siz Peyğəmbərin (s) belə etdiyini görmüşük.² Mən yeni bir iş görmürəm, Peyğəmbərin (s) işini davam etdirirəm, cəmiyyətdə həmin dəyərləri, etiqad və əməl prinsiplərini bərqərar etmək istəyirəm. Əli (ə) bunu etdi və bədəlini də ödədi.

Bu işin bədəli üç müharibə idi və Əmirəlmöminin (ə) bundan qorxmadı. Təbii ki, o, xilafəti öz haqqı bilirdi, amma Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra bu haqqı uğrunda 25 il heç bir iş görmədi, kimsə danışmaq istəyəndə də sakitləşdirirdi. Əmirəlmöminin (ə) 25 il bu mövzuda sükut etdi. Amma zahirən ondan əhəmiyyəti ondan az görünən bir məsələ - yəni ictimai ədalət, Peyğəmbər (s) prinsiplərinin dirçəldilməsi və Peyğəmbərin (s) yaratdığı möhkəm İslam cəmiyyəti qurmaq naminə üç müharibəyə getdi: Cəməl, Siffeyn və Nəhrəvan döyüşləri. Görün Əmirəlmömininə (ə) görə bu iş nə qədər əhəmiyyətli olmuşdur. Əmirəlmömininin (ə) böyük işi budur. Onun bu barədə başqa bir cümləsi var. Bizim Əli (ə) təlimləri ilə bir qədər tanış olmağımız pis olmaz. O buyurur ki, kimsə mömindirsə, Allah yolunda mübarizdirsə, çoxlu zəhmətlər çəkmiş, cəbhədə olmuş və böyük işlər görmüşdürsə, onun hüququna riayət etmək vacibdir. Lakin bu şəxs qanundan yayınsa və hüquq pozuntusuna yol versə, həmin vacib haqq onun cəzalandırılmamasına səbəb olmamalıdır. Odur ki, məsələləri bir-birindən ayırın. Kimsə yaxşı adamdırsa, dəyərli şəxsdirsə, yaxşı keçmişi varsa, İslam və ölkə üçün zəhmət çəkmişdirsə, çox gözəl, onun hüququ qorunmalı və ona hörmət göstərilməlidir. Lakin bu şəxs cinayət törətsə, ona göz yummaq olmaz. Əmirəlmömininin (ə) məntiqi budur. Onun şair və məddahlarından olan Nəccaşi Siffeyn döyüşündə insanları Müaviyəyə qarşı döyüşə həvəsləndirmək üçün ən yaxşı şeirlər qoşmuşdur. O, Əlini (ə) sevirdi, onun tərəfində idi, ixlas və vilayət baxımından məşhur adamdır. Bu adam ramazan ayında şərab içdi. Əmirəlmöminin (ə) bundan xəbər tutanda buyurdu ki, şərab içməyin cəzası məlumdur; onu gətirin və burada cəzalandırın. Əmirəlmöminin (ə) hamının gözü önündə onu cəzalandırdı, ona 80 qamçı vurdu. Onun ailəsi və qəbiləsi imamın yanına gəlib dedilər ki, sən bizi rüsvay etdin, axı bu sənin tərəfdarlarından, dostlarından, bugünkü sözlə desək, siyasi blokunun üzvü idi. İmam buyurdu ki, mən bir iş görməmişəm; müsəlman bir cinayət törətdi və ona ilahi cəza vacib oldu, mən də həmin cəzanı icra etdim. Nəccaşi bundan sonra dedi ki, belədirsə, mən də gedib Müaviyə üçün şeir deyəcəyəm. Əlinin (ə) yanından gedib Müaviyənin düşərgəsinə qoşuldu. Əmirəlmöminin (ə) də demədi ki, Nəccaşi əldən çıxdı, heyfdir, onu saxlayaq. Xeyr! Gedirsə, getsin; təbii ki, qalsaydı, daha yaxşı olardı. İmam Əlinin (ə) məntiqi və yolu budur. Nəccaşinin tərəfdarlarına dedi ki, cəzalandırdıq və günahı silindi.¹

Əmirəlmömininlə (ə) qohum olan Bəni-Əsəd qəbiləsindən bir nəfər cinayət törətmişdi. Həmin qəbilədən olan və Əmirəlmöminini (ə) sevən bir neçə nəfər dedi ki, gedib məsələni həll edərik. Əvvəlcə İmam Həsənin (ə) yanına gəlib vasitəçi olmasını istədilər. İmam Həsən (ə) buyurdu ki, mənim gəlməyimə ehtiyac yoxdur, atam sizi tanıyır, özünüz gedin. Özləri Əlinin (ə) yanına gedib dedilər ki, vəziyyət belədir, bizə kömək et. İmam buyurdu ki, mənim ixtiyarımda olan hər hansı iş üçün razılıq verə bilərəm. Bunlar sevinib geri döndülər. Yolda İmam Həsənlə (ə) rastlaşdılar. İmam Həsən (ə) soruşdu ki, nə etdiniz. Dedilər ki, şükür Allaha, yaxşı oldu, Əli (ə) bizə söz verdi. Soruşdu ki, Əmirəlmöminin (ə) sizə nə dedi? Onlar imamın cavabını söylədilər. İmam Həsən (ə) təbəssüm edərək buyurdu ki, onun cəzalandırılacağı təqdirdə görməli olduğunuz işi görün. Əmirəlmöminin (ə) onu cəzalandırdı. Gəlib dedilər ki, ey möminlərin əmiri, nə üçün bu şəxsə qamçı vuruldu? Dedi ki, cəza mənim ixtiyarımda deyil, ilahi hökmdür. Mən demişdim ki, ixtiyarım çatanı edərəm, ilahi cəza isə mənim ixtiyarımda deyil.² Üstəlik, Bəni-Əsəd Əmirəlmömininin (ə) dostlarından və tərəfdarlarından idi. Əlinin (ə) həyatı belə idi.

Onun və övladlarının xörəyi, geyimi, məişət vəziyyəti haqda çox sözlər deyilmişdir. Bir rəvayətçi deyir ki, gedib Həsən və Hüseynin (ə) xörək yediklərini gördüm. Onların xörəyi çörək, sirkə və göyərtidən ibarət idi. Dedim ki, siz axı əmirsiniz, xəlifə ailəsi, Əmirəlmömininin (ə) övladlarısınız, bazarda da bu qədər məhsul var, Kufənin yaxınlığında yerləşən Rəhbə bazarında bu qədər məhsul satırlar. Sizin xörəyiniz elə budur? Onlar həmin şəxsə dedilər ki, sən Əmirəlmöminini (ə) tanımırsan; get onun həyatına bax.¹ O həzrət öz ailəsi ilə də belə rəftar edirdi.

Zeynəbi-Kübranın məsələsini eşitmisiniz. Əbu Rafedən birovuz götürmüşdü. Əqilin macərasını da eşitmisiniz. O, imamın yanına gəlib bir qədər artıq buğda istədi. Həzrət isti dəmiri ona yaxınlaşdırdı. Təbii ki, vurmadı, qorxutdu və istəyini qəbul etmədi. Öz qardaşı oğlu və kürəkəni - həzrət Zeynəbin həyat yoldaşı olan Abdullah ibn Cəfər onun yanına gəlib dedi ki, ey möminlərin əmiri, əlim boşdur, məişət əyalarını satmağa məcburam, mənə bir qədər kömək et. İmam qəbul etməyib buyurdu ki, deyirsən əmin oğurluq etsin və xalqın malını sənə versin?!

Əmirəlmöminin (ə) Peyğəmbər (s) dövrünə nisbətən inkişaf etmiş, böyümüş, sivil və sərvətli bir cəmiyyətdə hakimiyyət meyarını müəyyyən etdi. Hər şey inkişaf etmişdi. Əmirəlmöminin (ə) öz rəftarı ilə isbat etdi ki, bu vəziyyətdə də həmin prinsipləri yaşatmaq olar. Bu, Əmirəlmömininin (ə) böyük uğurudur. Mənəviyyat, ədalət, cihad, cəmiyyət quruculuğu, layiqli və imanlı idarəçilik prinsipləri bunu göstərir. Siz İmam Əlinin (ə) həyatının ayrı-ayrı hissələrini il boyu onun rəvayət və sözləri şəklində eşidirsiniz. Əmirəlmömininin (ə) həyatı bunlarla doludur. Onların xülasəsi budur ki, Əmirəlmöminin (ə) bu İslam prinsiplərini bütün şəraitlərdə həyata keçirməyin mümkünlüyünü dünyaya göstərmək istəyir. Həqiqət də budur. Onun İslam prinsipləri geyim forması deyil ki, ləbbadə geyinirdisə, bu gün biz də həmin işi görməli olaq. İslam prinsipləri ədalətdən, tövhiddən, insafdan, xalqın hüququna dəyər verməkdən, yoxsullara qayğı göstərməkdən, antiislam və antidin cəbhələri qarşısında müqavimətdən, haqq və İslam əsasları üzərində təkiddən, haqqı və həqiqəti müdafiə etməkdən ibarətdir. Bunları bütün dövrlərdə həyata keçirmək olar.

Təbii ki, bu sözləri danışarkən biz əslində zirvə haqda danışırıq. Kim Əmirəlmömininə (ə) hətta bənzəməsini güman edə bilər?! Xeyr! Heç kəs Əmirəlmömininə (ə) bənzəmir. Onun nəvəsi olan məsum imam həzrət Səccada (ə) ibadətlərinin çoxluğundan danışanda buyurdu ki, bizim ibadətlərimiz hara, Əlinin (ə) ibadəti hara! Yəni o da özünü Əli (ə) ilə müqayisə edə bilmir. İmam Səccad (ə) ilə bizim dövrümüzün ən böyük abid və zahidləri arasında yerlə-göy qədər fərq var. Əmirəlmöminin (ə) örnəyi, zirvəni və istiqaməti göstərdi, meyar təyin etdi. Biz də bacardığımız yerə çatmalıyıq. İslam quruluşu ədalət, insaf, xalqa qayğı, insanların hüququna hörmət və güclünün zəifə zülmünə qarşı mübarizə quruluşudur. Tarix boyu bəşərin mühüm problemləri bunlar olmuşdur. Bəşəriyyət həmişə bu problemlərdən əziyyət çəkmişdir, hələ də çəkir. Xalqlar bu hegemonluqlara görə əziyyət çəkir və sıxıntı keçirir. İslamın, Əmirəlmömininin (ə) və Əli (ə) hökumətinin məntiqi həm cəmiyyət daxilində, həm də beynəlxalq miqyasda bu amillərlə mübarizədir.