Az ərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ az ərbaycan diLLƏr universiteti Kİfayət ağayeva abş-da gender
Yüklə 2,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ki̇fayət Ağayeva 224
- ABŞ-da gender m əsələləri 225
- Ki̇fayət Ağayeva 226
- Dinlərdə gender stereotipləri
Ki̇fayət Ağayeva 224 mir, çünki buddizmdə hörmət və şöhrət yalnız kişilər üçün nəzər- də tutulur. İkincisi, Yaponiyadan başqa bütün buddist cəmiyyətlər üçün monastır dixotomiyaları mövcud idi. Bütün yuxarıda deyilənlərə rəğmən, Amerikadakı buddizm modeli, Asiyada mövcud olan buddizm modelindən fərqlidir. Amerika buddizmində qadınların fəal iştirakı Qərb buddizmin- dən qaynaqlanırdı. Burada qadınlar meditasiyanın və digər bud- dist forumların mərkəzində dururdular. Ümumiyyətlə, Asiya və Amerika buddist meditasiya mərkəzləri çox fərqlidirlər. Amerika buddist qadınları heç də Asiya buddist qadınlarından nə inancla- rına görə, nə də dinin digər mühüm vəzifələrini yerinə yetirmək nöqteyi-nəzərindən geri qalırlar. Geyimlərini çıxmaq şərtilə büt- lərə sitayiş etmək və meditasiya təcrübələrində elə də köklü fərq yoxdur. Sadəcə, Amerikada buddist qadınlar kişilərlə bir yerdə dini ritualları yerinə yetirirlər. Şübhəsiz ki, Amerika buddizmində qadınların fəallaşmasının bir tarixi vardır. Buddizmin Şimali Amerikaya gəlişi 1960-70-ci illərdən çox-çox əvvəllərə gedib çıxsa da buddistlər bu onilliklər ərzində Amerikaya kütləvi miqrasiya etmişdilər. Həmin dövr fe- minizmin ikinci dalğası dövrü ilə üst-üstə düşür. Bu elə bir dövr idi ki, kişilər üçün mövcud olan imkanlar artıq qadınlar üçün də əlyetər idi. Artıq qadınlar ikinci dərəcəli, tabeçi statusda deyil, kişilərlə bərabər hüquqlu vətəndaşlar kimi qəbul olunurdu. ABŞ- da buddizmi daha cəlbedici etmək üçün qadınlar bu dində olan bütün nəzəri və təcrübi dəyərləri hər iki genderə aid etməyi israr edirdilər. Bu uğurlu dövr Amerika buddizmin simasını dəyişdi və bütün dünya buddizminə də təsirsiz ötüşmədi. Nəticədə, buddizm və Amerika qadınları arasında paradoksal situasiya yarandı. Bir tərəfdən, buddist rituallar və uyğun elmlər gender neytral əsas- lı oldu və toxunduğumuz dövrdə buddizm qadınlara dəyər verən din qismində çıxış etdi. Digər tərəfdən, buddizmdə nə qədər gen- der neytral elementlər mövcud olsa da, bu dinin forma və məz- mununda hələ də kişi dominantlığı hökm sürürdü, çünki bu dində ABŞ-da gender m əsələləri 225 həm müəllimlər, həm də liderlərin əksəriyyəti kişilər idi. Dində nisbətən yüksək statusa malik qadınlar tənqidlə qarşılanırdı. Belə yanaşmalar qadınları iki antoqonist qrupa ayırırdı: bir qrup qadınlar qədim zamanlarda buddizmdə qadınların önəmli rol oynamalarını əllərində əsas tuturdu və onlar o dövrdə olduğu kimi, kişilərin iştirak etdiyi bütün rituallarda öz keçmiş rollarını bərpa etmək niyyətində idilər. Onlar feminist ideyaları buddiz- mə inteqrasiya etməyin tərəfdarları idilər. Digər qrup qadınlar isə buddizmdə kişi dominatlığını dəstəkləyirdi. Bütün bunlara bax- mayaraq, hər iki qrupun Amerikada buddist rituallardakı iştirakı ilə onların öz vətənlərində - Asiyada iştirakı arasında kəskin fərq var idi. Amerika buddist qadınlarından bunun səbəbini soruşan- da, onlar bunu belə izah edirdilər. Birincisi, onlar Amerikada Asi- ya buddist normalarını Şimali Amerikada tətbiq edə bilməzdilər. İkincisi, feminizmin və yeni buddist müəllimlərin bu bölgəyə gə- lişi hər şeyi dəyişdirmişdi. Onlar bir onillik əvvəl bu bölgəyə köç etsəydilər, situasiya bir qədər də yaxşıya doğru dəyişmiş olardı. Qadınlar kişilərlə ona görə bərabər imkana malik ola bilmirlər ki, din sferasında az müəllim var və onlar az gücə sahibdirlər. Bud- dizmə görə, şanslı o qadınlardır ki, onlar öldükdən sonra yeni- dən dünyaya kişi qismində gələ biləcəklər. Əks halda, buddizmin qaydalarına görə, qadınların kişilər qədər prestijli statuslar əldə etməsi çətin məsələdir. Bəzi Amerika buddistləri dini ritualları öz dillərində yerinə yetirirlər, bəziləri bunları ingilis dilində edirlər. İngilis dilindəki genderlə əlaqəli sözlər daha çox adrosentrik olduğu üçün “oğul” (son) əvəzinə “uşaq”, “kişi” (man) əvəzinə “insan” istifadə olu- nur. Mediator hər zaman insanlara “he” (kişi) müraciət edir. Düz- dür, XXI əsrdə ABŞ-da da söylənilən maskulin terminlər daha çox gender neytral sözlərlə əvəz olunmuşdur, lakin bu istiqamətdə nə qədər müsbət dəyişikliklər baş versə də, buddizmin bünövrəsində androsentrik elementlər çox olduğu üçün bu din hələ də kişi do- minantlığı ilə müşayiət olunur. Doğrudur, buddizmin ilkin yaranı- Ki̇fayət Ağayeva 226 şında bu dində caynosentrik elementlər kifayət qədər mövcud idi. Bu buddizmlə bağlı şeir və hekayələrdə (“The Songs of the Fema- le Elders”) özünü daha çox büruzə verir. Təəssüf ki, buddizmin qadın əcdadlarını onlara unutdurmaq üçün sonrakı dövrlərdə çox təsirlər olmuşdur (Alfred W. Kaszniak and Rita M. Gross, 2010). Buddizm qadınlar üçün üstün din olmasa da, başqa dinlərlə müqayisədə bu din qadınları az da olsa, dəyərləndirir, onları nisbi azadlıq və ləyaqətlə təmin edir. Lakin əsas məsələ bu dinin təcrü- bədə necə tətbiq və təqdim olunmasıdır. Bu dində müəllimlərin arasında nə qədər çox qadın olarsa, dini strukturlarda qadınlar daha çox təmsil olunarlar (Rita M. Gross and Shambhala Sun, 2005). Dinlərdə gender stereotipləri. Qadınların xeyriyyəçilikdə, dini təhsilin verilməsində və kilsə təsərrüfatı işlərində yaxından iştirak etmələrinə baxmayaraq, hətta bu gün də qadının mövcud ənənəvi rol və funksiyaları müasir dövrün tələbləri ilə uzlaşmır və bir-biri ilə ziddiyyət təşkil edir. Pravoslav qadınların əksəriyyəti kilsədəki vəzifələrini yuxa- rıdan verilən tapşırıqların yerinə yetirilməsi ilə bitmiş hesab edir- lər. Pravoslav qadınlar feminist pravoslav qadınların kilsədəki digər vəzifələrə olan iddiasına o qədər təəccüblənirlər ki, hətta onları deviant hesab edirlər. Onlara görə qadınların pravoslav kilsələrində rəhbərlik məsələsi, ümumiyyətlə, aktual olmayan bir məsələdir. Burada azacıq da olsa, aktual sayıla bilən bir məsələ kilsələrdə qadınların diakonat postuna (ruhani atanın müavini) yenidən bərpa edilə bilməsi məsələsidir, çünki xristianlığın birin- ci əsrində bu mövcud idi. Müasir pravoslav təfəkküründə qadın problemi nadir hadisə- dir. Ortodoksal kilsənin feminist ilahiyyatçıları kilsənin daxili işlərində öz pozisiyalarını kənara qoyurlar, onlar əsasən, bey- nəlxalq iqtisadi hərəkatlarda iştirak edirlər. İudaizmdə qadınların vəziyyəti spesifik xarakter daşıyır. İu- daizmi birmənalı qəbul etmək absurddur. Qeyri-ortodoksal iuda- izm aləmində qadınlar bərabərdirlər və ictimai işlərdə iştirak edə Yüklə 2,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|