Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ

 
İBRAHİM XAN ƏBDUSSƏMƏD BƏY 
CAVANŞİRİ AĞA MƏHƏMMƏD ŞAH HÜZURUNA 
ZAVAL GÖNDƏRMƏYİ 
 
Ağa Məhəmməd  şah Qacarın xüruc etməyini və  məmaliki-İran, 
həmçinin Azərbaycan barəsində olan tədbirləri eşidib, İbrahim xan hərçi 
övzanı münqəlib görsə də tədbir yolunu itirməyib dərhal öz əmisi oğlu 
Əbdüssəməd bəyi, ləyaqətli və adlı-sanlı bir şəxs kimi ərizeyi-məzirət 
və şayəstə töhfə və tədarük ilə şah hüzuruna rəsul göndərir. Üzr istəyir 
ki, naxoş olmaq səbəbinə hüzuruna gələ bilməyib.  Əmizadəsi 
Əbdüssəməd bəyi hüzura göndəribən təəhhüd edir ki, bir qeyri vaxt 
şərəfyabi hüzur olsun. O vaxt yetincə  Əbdüssəməd bəy həmə vaxt 
mültəzimi-rikab olub, səadəti-qürub hüzuru ilə sərbülənd olsun. 
 
 
ƏBDÜSSƏMƏD BƏYİN MƏQTUL OLMAĞI 
 
Şiraz və Kirman səfərində 3 il şah rikabində müdavimət edib 
müraciət edəndən sonra Əbdüssəməd bəy Azərbaycana gəlmək 
iradəsindən fərar etmək istər. Sərhəddatin bir mövqeyində süvari çapıb 
istər ki, fərar etsin. O anda o yerdə hazır olan neçə nəfər şah-sevənlilər 
onu tanıyıb istəyirlər rutsunlar. Əbdüssəməd bəy tünd at çapan halda 
şahsevən adamları tüfəng atarlar. Güllə  Əbdüssəməd bəyə  dəyib atdan 
yıxılır.  Şahsevənlər yetişib başım kəsib,  şah hüzuruna aparırlar. Bu 
qəziyyədən İbrahim xan qəlbinə nəhayətdə ağır küdurət və məlal oturar. 
Müntəzir olar ki, İran tərəfdən dəxi nə hadisə üz verəcəkdir. 
Bu  əsnada  İran dövlətinə  xəbər yetişər ki, İbrahim xan Gürcüstan 
valisi ilə İran əleyhinə həməhd olmuşlar (1208-1209-cu illər).
1
                                                           
1 Miladi 1793-1794-cü illərdə 
 
 
21

---

 
İRAN LƏŞKƏRİNİN AZƏRBAYCANA GETMƏYİ 
 
Yuxarıda mərqum halat əsnasında beynəl-tərəfeyn arasında nə tülu 
edəcəyinə cəmi xəlayiq müntəzir ikən Ağa Məhəmməd şah sərdari-sünahə əmr 
edir ki, şahzadəgani-Qacar,  Əkabir,  əyani-ləşkər və cavan İran  əhli hazır 
olsunlar ki, şah Azərbaycana gedəndə ittifaq etsinlər. Yola düşməzdən qabaq 
Məhəmmədhüseyn xana əmr sadir olar ki, bir dəstə qoşun ilə qabaqca Araz 
çayının üstünə gedib, onun üzərində olan Xudafərin körpüsündə  ləşkərgah 
etsin. Ta İbrahim xan tərəfdən körpüyə bir sədəmə vurulmasın. 
Məhəmmədhüseyn xan nə  qədər tezraq gələrsə  də, körpünü İbrahim xan 
adamlarının  əli ilə  şikəst tapar. Dərhal  əhvalatı  şah hüzuruna xəbər verirlər. 
Ağa Məhəmməd şah dərhal Süleyman xan Nizamüddövləyə əmr edir ki, 10000 
nəfər qoşun  əhli götürüb getsin Araz çayına və  şikəst olmuş körpünü təmir 
etdirsin. Oradan gedib Pənahabadı  əhatə etsin. Körpü təmirindən sonra 
Süleyman xan Pənahabada tərəf hərəkət edən zaman yolda İbrahim xan 
qarovulları ilə rast gəlib, bəzisini məqtul və  bəzisini dəstgir edib Pənahabad 
tərəfə rəvanə olar. 
Şuşa kəndinin başında Pənahabada müqabil səngər bina etdirər, tain ki, Ağa 
Məhəmməd şah hesabsız qoşun ilə varid olar. 
 
 
PƏNAHABAD QALASININ MÜHASİRƏSİ 
 
Ağa Məhəmməd  şahın  əmri ilə  Pənahabad qalasına od yağdıran topların 
ağzı açılır. Qalada çox evlərə sədəmə dəyər, insan həlak olar, İbrahim xan dava 
tədarükündə olub, 10000 nəfər silahlı qoşun ilə şəhərdən çıxıb, İran qoşunu ilə 
müqabilət edir. Bütün gün hər iki tərəf bir-biri ilə vuruşub, çoxlu canlar tələf 
olur. Gün batana yaxın dava dayandırılıb  İbrahim xan qoşunu ilə qalaya 
qayıdar. Neçə gün tərəfeyn arasında iş sükut ilə keçdiyinə mühasirə uzanar. 
Ağa Məhəmməd  şahın fikri isə mühasirə xiyyəti ilə tul qalmaq faydasızdır. 
İbrahim xana bir məktub göndərib, bu beytin məzmunu ilə təhdid edər: 
 
Zi məncəniqi-fələk səngi-fitnə mibarəd, 
To əblehanə girifti miyani-şişə qərar.
1
 
Ürfi 
 
                                                           
1
 
Fələkin məncəqindən fitnə daşı yağır,  
Sən axmaqcasına şişə içərisinə sığınmısan. 
 
22

---

  
Xan tərəfdən Molla Pənah bu beyti yazıb, cavab göndərər: 
 
Gər nigəhdari-mən anəst ki, mən midanəm,  
Şişera dər bəğəli-səng nigəh midarəd.
1
 
Bu cavabdan şahın ovqatı ziyadə  təlx olar... Şuşanı almaqdan əl 
çəkər. 
 
 
AĞA MƏHƏMMƏD ŞAHIN AZƏRBAYCANA VƏ  
PƏNAHABADA GƏLMƏYİ 
 
1212 (1797)-ci il tarixi-hicridə zilqədə ayında Ağa Məhəmməd  şah 
Tehrandan  Ərdəbilə  hərəkət edir. Buradan 100000 nəfər təcrübə 
olunmuş adamlardan götürüb, gəlir Araz kənarında ləşkərgah edir. 
Məlum olur ki, İran qoşunu gəlincə  İbrahim Xəlil xanın  əmri ilə 
Xudafərin körpüsünü şikəst ediblər. Ağa Məhəmməd şah körpü təmirinə 
hövsələ etməyib atlıları sudan keçirər. Qoşun  əhlindən tələfat olur. 
Amma  şah Pənahabad müqabilinə yetənədək  İbrahim xan özünü və 
övladını mühafizə etmək qəsdilə Pənahabaddan çıxıb, üz qoyur Şəki və 
Ləzgistana getməyə. Tain ki, Balakən deyilən ləzgi əqvamlarının içində 
mənzil edir. 
Ağa Məhəmməd xan İbrahim xanın fərar etməyini eşidib, maneəsiz 
şəhərə daxil olur. Məhəmmədhəsən ağa oturduğu imarətdə mənzil edir. 
Şəhərdə güman olunan əmval və əsqal, xəzinə və dəfinə hər kəsdə zənn 
olunarsa, əxz olunur. Şahin təvəscü-fündən doqquz gün keçir. Əz-qəza 
doqquzuncu gün hüzura yavuq qulluqçulardan iki nəfər ki, biri Səfərəli 
namdır, qüsuri-xidmət  əvəzində bazxasti-şədid olmağa sizavar olurlar. 
Şah o gecənin sübhünə bazxəst vədə verir. Şahın bu vədəsi canilər üçün 
o qədər  əsbabi-xof və  vəhşət olur ki, guya əcəli-həqiqi gəlib bunların 
yaxasını tutmuş.  Şiddəti-vahimədən bir dəqiqə aram olmağa bunların 
canında qüvvət qalmır. Canilər istəyirlər salim qalmağa. Bir tədbir 
etsinlər mümkün olmur. Məgərinki şahın öz vücuduna xətər yetirmək. 
                                                           
1
 
Əgər məni qoruyan mənim bildiyimdirsə,  
O, şişəni daşın qoltuğunda mühafizə edər. 
 
23

---