Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 5,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
downloaded from KitabYurdu.az
145 qazanc götürmək üçün öz müəssisələrini tezliklə hərbi məhsul istehsalına keçirməyə can atırdı. Məsələn, neft sahəsində vəziyyət belə idi. Neftə tələbatın ödənilməsi birinci dərəcəli vəzifə id i və 1915-ci ilin iyulunda müdafiə ü zrə xüsusi müşavirə neft sənayesinin böyük dövlət əhəmiyyəti olduğunu etiraf etdi. Lakin Azərbaycandakı neft sənayeçiləri bazar konyunkturasından məharətlə istifadə edərək, bütün müharibə illərində neftin qiymətini artırır, eyni zamanda onun istehsalını məhdudlaşdırırd ılar. Neftdən partlayıcı maddələr (toluol, benzol), habelə yağlar, aviasiya benzini və digər məhsullar alınması məsələsi xüsusi yer tuturd. Hökumət toluol zavodların ın tikilməsi və avadanlıqla təchiz edilməsi üçün 1 mln rubl vəsait bura xdı. Ne ft sənayeçiləri kifayət qədər operativ şəkildə zavodların tikintisinə başladı. Artıq 1916- cı ilin əvvəlində "Nobel qardaşları" şirkəti aylıq istehsal gücü 5-6 min pud olan birinci toluol zavodunu istismara verdi. Sentyabrdan isə "Benkendorf ticarət ev i"nin istehsal gücü 6 min pud olan toluol, benzo l və ksilol zavodu işə düşdü. 1916-c ı ilin əvvəlində Bakıda Baş artilleriya idarəsinə tabe olan, istehsal gücü 2-3 min puda çatan xəzinə toluol zavodu da tikildi 28 .
mərmilər, fuqas qumbaraları və mina hazırlayan zavodu, "Nobel qardaşları" şirkətin in benzin istehsalı zavodu, habelə H.Z.Tağıyevin bez və parusin istehsalı səhmdar cəmiyyəti cəbhəyə işləyən ilk növbədə cəbhəni təmin edən müəssisələr sırasına daxil edildi. Hərbi na zirliyin 3 mln partladıc ı hazırla maq kimi böyük sifarişinin yerinə yetirilməsi üçün Xəzər maşınqayırma və qazan zavodları səhmdar cəmiyyəti müəssisələrinin yenidən qurulması məsələsi qaldırıldı 29 . Bakının digər 30-a yaxın müəssisəsi də hərbi sifarişləri yerinə yetirirdi. 1916-cı ilin iyulunda Bakı quberniyası üzrə hərbi idarələrin sifarişlərin in ümu mi məb ləği 3354 min rubl təşkil edird i. Cəbhə üçün işləyən müəssisələrdə çalışan fəhlələrin sayına görə Zaqafqaziyada b irinci yeri xüsusilə iri hərbi sifarişlərin yerinə yetirild iyi Bakı tutdu. Belə ki, Bakı quberniyasında belə müəssisələrdə çalışan fəhlələrin sayı 65524 nəfər, Yelizavetpol quberniyasında isə 2523 nəfər idi. Dövlət aparatının kapitalist inhisarları ilə qovuşması nəticəsində 1915-ci ilin avqustunda "Xüsusi müşavirələr" meydana çıxdı. Bunlar təsərrüfatın əsas sahələrini - sənaye, nəqliyyat, yanacaq sahələrini və ərzaq məsələlərin i idarə edən ali höku mət idarələri idi 30 . "Xüsusi müşavirələr" sisteminin yaradılması ilə dövlət aparatının mü xtəlif həlqələ rinə burjuaziyanın müda xiləsi gücləndi. Höku mətin uğurlu müharibə aparmağa qadir olmaması, habelə bütün iqtisadi məsələlərin həllində rəhbər ro l oynamaq istəyi burjuaziyanı yeni Ümu mrusiya orqanı - Hərb i-Sənaye Ko mitələrini yaratmağa təhrik etdi. 1915-c i il may ın 26-da sənaye və ticarət nümayəndələrinin 9-cu Ümu mrusiya qurultayı tərəfindən Mərkəzi Hərb i-Sənaye Ko mitəsinin təsis downloaded from KitabYurdu.az
146 olunması barəsində qərar qəbul edildi. HSK-nın yaradılmasının rəsmi amili sənayenin müharibə ehtiyacları üçün səfərbər edilməsinə kö mək göstərilməsi idi. Bütün iri sənaye mərkəzlərində yerli və vilayət hərbi-sənaye ko mitələrinin təşkil edilməsi qərara alındı. Bakı vilayət HSK-nın təşkilatca formalaşdırılması 1915-ci il iyunun 15-də BHSK-nın ilk təşkilat yığ ıncağında baş verdi. Ko mitənin tə rkibinə iri sənayeçilər və burjua-texniki ziyalıların onlarla bağlı olan nü mayəndələri daxil oldular. Bakı HSK təkcə bu ko mitənin təşkili və fəaliyyətində yaxından iştirak etməklə kifayətlən məyən və sonradan ona maddi yardım da göstərən Bakı neft sənayeçiləri qurultayı şurasının fəal iştirakı ilə yaradıld ı. BHSK-nın fəaliyyəti bütün Bakı quberniyasını əhatə edirdi və Yelizavetpol ko mitəsinin də da xil o lduğu Zaqafqaziya v ilayət HSK-dan asılı deyild i. Bakı HSK-na 9, Yelizavetpol HSK-na isə 7 müəssisə daxil id i 31 .
İlk dövrlərdə ko mitə şəhərin bir sıra müəssisələrinin, ilk növbədə, metal emalı zavodları və emalatxanaların hərb i cəhətdən yenidən qurulmasında müəyyən rol oynadı. Ko mitə ö zünün 900 fəhlənin işlədiyi mərmi zavodunu tikdirdi, partlayıcı maddələr istehsalını təşkil etdi. HSK xətti ilə artilleriya idarəsi və hərbi nazirlik- lərdən bir neçə əlverişli sifariş alındı (məsələn, 200 min mərmi, 40 min bomba, 20 min əl qu mbarası və s. hazırlan ması barəsində sifariş və i.a.). BHSK-nın təkcə mərmi zavodunun payına düşən sifarişlərin ü mu mi məb ləği 2 mln. rubla bərabər idi
32 . Bütövlükdə isə BHSK-nın iqtisadi fəaliyyəti o qədər də genişlən mədi. Hərbi idarənin sifarişlərinin müntəzəm o laraq yerinə yetirilməməsi onların xey li ixtisar olun masına gətirib çıxardı. 1916-cı ilin sonuna yaxın hökumət hərbi-sənaye ko mitələrinin işini məhdudlaşdırmaq siyasəti yürütməyə başlayanda BHSK-n ın fəaliyyəti daha da zəiflədi, hərb i-sənaye ko mitələri nəin ki hərbi sifarişlərin paylanmasında inhisarçı olmadı, heç hökumət orqanlarının funksiyalarını belə əvəz edə bilmədi, hətta özləri çox güclü şəkildə hökumətdən asılı qa ldılar. Digər yeni Ümumrusiya burjua-mülkədar təşkilatı müharibənin lap əvvəllərində yaradılmış Ümumrusiya Şəhərlər İttifaqı (birliyi) oldu. Şəhərlər birliyin in vəzifəsinə yaralı döyüşçülərin müalicəsi və arxaya köçürülməsi, yeməkxana məntəqələri və camaşırxanaların açılması, ordunun isti paltarlarla təmin edilməsi, şəhərlərdən keçən hərbi hissələrə qulluq göstərilməsi və s. daxil idi. 1914-cü ilin sentyabrında Şəhərlər Birliyinin Bakı və Yelizavetpol komitələri fəaliyyətə başladı. Onlar şəhər özünüidarəsi xadimlərinin, burjua ziyalılarının və xırda burjuaziyanın bir hissəsinin cəmləşdiyi mərkəzlərə çevrildilər, Bakı komitəsininin sədri şəhər qlavası L.L.Bıç, Gəncə komitəsinin sədri isə şəhər qlavası Xəlil bəy Xas məmmədov idi
33 . Əvvəllər Bakı komitəsinin fəaliyyəti lazaret işi ilə məhdudlaşırdı. Bakıda 9 min çarpayılıq hospitallar açıldı, Qafqaz cəbhəsində hərbi əməliyyatlar genişləndikcə, komitə Yüklə 5,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|