Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
202 Qəsidələrinin əksəriyyətini həmin sülalənin nü mayəndələrinə və sultan Arslan şah ibn II Toğrula həsr et mişdir 1 . Sultan əl-füzəla (nəciblərin Su ltanı) Əsirəddin Əbül-Fəzl Məhəmməd ibn Tahir əl-Əxsikəti (ö lü mü 1184?) - əsli orta asiyalıdır (Əxsikət şəhəri), Azərbaycan Atabəylərinin saray şairi olmuşdur. O, Xaqani səpkisində yaradan poetik fo rmanın görkəmli us tadıdır. Xaqani intiqam h issi ilə onu "poeziya karvanın ın qarətçisi" 2 adlandırır. Malik əl-Kəlam (sözün Hakimi) Zəhirəddin Tahir ibn Məhəmməd əl- Fəryabi (təxm. 1160-1202), əsli Orta Asiyadandır. 1189-cu ildə Cahan Pəhləvan, Qızıl Arslan və Əbu Bəkrin himayəsinə keçir. Təbrizdə əl -Fəryabi Xaqani ilə dostlaşır və mədhiyyədə onu təqlid edir. O, Təbrizdə vəfat edir və qəbri də Xaqaninin qəbri ilə yanaşıdır 3 . Azərbaycan atabəylərinin sarayında Seyyid Zülfüqar Şirvani, Qivami Mütərrizi, Fərru x Şirvani, Cövhəri, Yusif Fü zuli, Kəmaləddin Naxçıvani, Seyyid İzzədin əl-Ələv i və başqa bu kimi şairlər yaşayırdı ki, onlar haqqında da hələlik heç bir məlu mat yo xdur. Bu dövrün ən dahi epik-ro mantik şairi, "dolğunluğunu və böyüklüyünü dil və sözlə təsvir etmək mü mkün olmayan" 4 , Gəncə şəhərinin sakini Ca mal (Niza m) əd-Din Əbu Məhəmməd İlyas ibn Yusif ibn Zəki Müəyyəd Nizami (1140-1241) o lmuşdur. Nizami Qu m şəhərində doğulmuşdur ("Mən mirvari kimi Gəncə dənizində qərq olsam da, dağda yerləşən Qum şəhərindəyəm"). Qu m kəndi hazırda Azərbaycan Respublikasının Qa x rayonunda yerləşir. Niza minin İran Qu mundan olduğu fıkrini b ir kənara atmaq lazımd ır. Eyni zamanda məlu mdur ki, Nizami heç bir vaxt ö z vətənini tərk etməmişdir 5 . Elmin mü xtəlif sahələrində dərin biliyinə əsasən demək olar ki, Nizami hərtərəfli təhsil görmüşdür. Bu isə varlı ailələrin nü mayəndələrinə nəsib ola bilərdi. Nizaminin yüksək təhsilə malik o lması təsvir etdiy imiz dövrdə Gəncənin çiçəkləndiyinə bir sübutdur. Nizamin in "Məxzənül-əsrar" poemasın ı yaradana qədər necə həyat tərzi keçirdiy i barəsində əlimizdə heç bir məlu mat yoxdur. Sonralar, həyatının sonuna qədər o, abidliyə üstünlük vermiş, təam məhdudluğuna 1 Dövlətşah Səmərqəndi, səh.l 15-118; Ravəndi, səh.286-362; E.Э.Бертельс стр,65-70; Yan Rıpka, səh.576. 2 Dövlətşah Səmərqəndi, səh. 121-126. 3 Dövlətşah Səmərqəndi, səh.109-114; bax: Yan Rıpka, səh.575; B.Q.Quliyev. Faryabinin həyat və yaradıcılığı. 4 Dövlətşah Səmərqəndi, səh.127. 5 Nizami yalnız bir dəfə - 1185-ci, ya da 1187-ci ildə, o da iradəsindən asılı olmayaraq, Gəncədən kənara çıxır. 203 diqqət yetirmiş və həyat nemətlərindən özünü məhru m etmişdir. Lakin onun şeirlərindən məlu m olur ki, zahid lik vəziyyətinə, arpa çörəyi ilə dolandığına baxmayaraq o, saray qulluğunu da yerinə yetirmişdi. Belə ki, "Xosrov və Şirin" poemasında Qızıl Arslanı tərifləyərkən Nizami deyir: "Mən bir müddət qulluqdan kənarda qalsam da, hökmdara xid mət göstərməkdən tamam azad deyildim" 1 . Nizami b irinci əsəri olan "Məxzənül-əsrar"ı (1178 və ya 1179) Ərzincan hakimi Fəxrəddin Bəhram şah ibn Davuda (1162-1225) həsr etmiş və əvəzində 5000 dinar, beş at və beş qatır yükü fəxri geyim mü kafatı alır. Bu barədə İbn Bibi yazır: "Bu ildə (h icri 574) söz sərrafı Xoca Nizami Gəncəvi ali həzrətin adına şeirlə, sanki iri mirvarilərdən ibarət "Məhzənül-əsrar" kitabın ı düzür və bəxşiş olaraq ali həzrətin hüzuruna göndərir. Şah mükafat olaraq şairə beş min dinar qızıl, yüklən miş beş at, beş qatır və zinətlə tikilmiş fəxri geyimlər göndərir. O, bu kitabı ço x tərifləyərək deyir: "Mü mkün olsaydı, şeirlə mirvari kimi düzülmüş bu kitaba mü kafat və bəxşiş olaraq böyük xəzinə göndərərdim. Çünki həmin kitabın sayəsində mənim adım dünyada daimi yaşayacaqdır" 2 . Nizami poemanı Ərzincana aparıb Fəxrəddin Bəhram şaha özü təqdim etmək istəmiş, lakin yollar təhlükəli olduğundan fürsət tapan kimi başqası ilə yollamağa məcbur o lmuşdur. 1180-1181-c i illə rdə bit irdiy i ikinc i poe masını - "Xosrov və Şirin" əsərini Nizami sonuncu İraq Səlcuq sultanı III Toğrula həsr edir. Lakin bu, bir növ rəsmi ithaf idi. Əslində isə poema atabəy Əbu Cəfər Məhəmməd Cahan Pəhləvana həsr olun muşdur. Cahan Pəhləvan 1186-cı ildə öldüyü üçün poemanın mədhi onun qardaşı atabəy Qızıl Arslanın adına yazılır. Nizami sultan və atabəyin sarayına dəvət olunur. Lakin Nizami doğ ma Gəncəni heç bir zaman tərk etmək istəməd iyindən onun yanına çapar göndərib Gəncənin 30 fərsəngliyindən sultan düşərgəsinə gəlməsi xahiş olunur. Düşərgəyə gələn Nizamini Qızıl Arslan öz çadırında qəbul edir. Poeman ın müqabilində Qızıl Arslan bəxşiş olaraq Nizamiyə Həmdünyan kəndini və fəxri geyim təqdim edir 3 . Üçüncü əsəri olan "Leyli və Məcnun" poemas ını Nizami Şirvanşah I Axsitanın sifarişi ilə yazır və 1188-ci il sentyabr ayının 24-də b itirir 4 . 1 E.Э.Бертельс стр, 131. 2 İbn Bibi, səh.22; eləcə də bax: M.T.Houtsma, La Dynastie, p.279; Ahmed Ates. Nizami, p.318; F.Sumer, Mengücukler; E.Э.Бертельс стр,dp. 123 və sonrakı səhifələr. 3 Dövlətşah Səmərqəndi, səh.128-129; bax: E.Э.Бертельс стр, p.128-139. Yan Rıpka, səh.578; Ahmed Ates. Nizami, p.320. 4 E.Э.Бертельс стр140-146; Yan Rıpka, səh.580-581. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|