Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
70 sapmışdılar, onların hamısın ın İraqda başlıca məqsədləri tamah karlıq o lmuşdur. Onlar qalaları zəbt edir, talançı və satqın adamlar üçün qapıları açırdılar. 20 il ərzində bu ixtilafların sayı və bu bədbəxtliyin mahiyyəti gündən -günə artırdı" 1 . İnanc xatın ın inadkarlığına baxmayaraq, əmirlərin əksəriyyəti bu qərara gəlirlər ki, Cahan Pəhləvanın varisi onun qardaşı Qızıl Arslan Osman olmah lıdır. Əmirlər ö z sədaqətlərini Qızıl Arslana bildirdilər və ondan xahiş etdilər ki, Həmədana gəlib dövlətin idarəsini öz öhdəsinə götürsün. Sultan III Toğru l anlayırdı ki, əmirlərin əksəriyyətinin sədaqətinə əmin olmadan Qızıl Arslana qarşı heç bir əks tədbir görə b ilməyəcəkdir. Eyn i zamanda o qorxu rdu ki, Qızıl Arslan onun üzərinə qoşun çəkərsə, asanlıqla sultanı taxtdan sala bilər. Sərcahan qalasında həbsdə olan şahzadə Məhəmməd ibn II Toğru lu, ya da adı sultan kimi iki dəfə xütbələrdə o xun muş və sikkələrdə həkk olun muş şah - zadə Səncər ibn Süley manı sultan elan edər 2 . Ona görə də Sultan III Toğrul öz tərəfdarlarına b ild irdi ki, o, Qızıl Arslan ı atabəy təyin etmək məcburiyyətindədir və bu vəzifəyə təyin olun ması barəsində ona fərman göndərir 3 . On lar Həmədanda görüşüb, zahiri də olsa, bir-birinə ehtiram göstərdilər. Görüş zaman ı Su ltanın məmlü kü Qara-gö zün Qızıl Arslanı öldürməyə imkanı olur, lakin III Toğrul işarə ilə buna imkan vermir. Sonralar isə buna peşman olur, çünki Ravəndinin dediyinə görə, bu qətl "vacib və yerində olardı" 4 . Qızıl Arslan bu işdən xəbər tutur və öz adamlarına Qaragözün gözlərin i tökməyi əmr ed ir. Qızıl Arslanın mövqeyi möhkəmlən ir, ordu onun tərəfinə keçir və hakimiyyəti az qala əlindən çıxacaq Atabəy o dərəcədə qüvvətlənir ki, artıq ciddi rəqib görmürdü. III Toğrulun vəziyyəti isə daha da səbatsızlaşır. Oğlanların Qutluq-İnanc Mah mud və Əmir Əmiran Ömərin yüksəlməsini arzulayan Cahan Pəhləvanın dul arvadı İnanc xatına gəldikdə isə, təbiid ir ki, o, Qızıl Arslanın mövqeyinin möhkəmlən məsindən, qardaşı oğlu Əbu Bəkrin əmisinin səviyyəsinə qalxmasından və onun iki oğlundan yüksək rütbəyə çatmasından ço x narazı idi. O, ərin in sabiq məmlü kləri Əmir Cəmaləddin Ay -Aba və Cahan Pəhləvanın ordu sərkərdəsi Əmir Seyfəddin Rusla gizli danışığa girir. İnanc xat ın onlara yazır: "Siz necə rəva bilirsin iz ki, kənizin oğlu rütbəcə mən im oğlu mdan [Qutluq-İnancdan] yüksək vəzifə [tutur]? Məndə o qədər pul, xə zinə, d inar və dirhəm var ki, sizi [illər] boyu təmin edə bilərəm. Mən istəyirə m ki, siz oğlanların ı atlara mindirib mənə çatdırasınız. Mən sizin hamınızı və sizin le gələnləri yerləşdirər və lazımınca o qədər pul xərcləyərəm ki, siz ağanız atabəy Pəhləvanın qoşunlarmı b irləşdirə biləsiniz. 5 1 Əl-Carbazağani, səh.4-5. 2 Ravəndi, səh.313; əl-Hüseyni, vər. 95 b. Şahzadə Səncər haqqında İbn əl-Fuvati (IV/1, səh.164) "divan qanunlarının və hakimlərə xidmətin bilicisi" kimi xəbər verir. 3 Ravəndi, səh.313; müəllifı naməlum "Oğuznamə", səh.73. 4 Ravəndi, səh.313. 5 Əl-Hüseyni, vər.98b-99a, Арабский аноним, D-173, vər.674a. 71 Əmir Ay-Aba və Əmir Rus sultanın III Toğrulun tərəfınə keçir və vəziyyət tezliklə sultanın xeyrinə dəyişir. Əbhər hakimi Bəhaəddin əd -Dövlə, Zəncan hakimi İl-Kəfşut və Marağa hakimi Körpə Arslan da sultana qoşulur 1 . Ay-Aba və Rus III Toğruldan vədə alırlar ki. İnanc xat ının oğlu Qutluq-İnanc sultanın yanında atabəy rütbəsini tutacaqdır 2 . Əmirlərlə bilavasitə əlaqə yaratdıqdan [atabəydən savayı] sonra Sultan qərara gəlir ki, əl-qolunu tamamilə açmaq və atabəy Qızıl Arslanın hakimiyyətindən azad olmaq vaxtı çatmışdır. Öz qoşunlarını və onun tərəfınə keçmiş əmirlərin qoşunlarını toplayaraq o, h icri 583 (13.03.1187-01.03.1188)-cü ildə Həmədana yürüşədir 3 . Şəhər yaxınlığında III Toğrulun qoşunları Qızıl Arslanın qoşunları ilə toqquşur və bir neçə günlük vuruşdan sonra Atabəyin qoşunu geri çəkilir. Bir müddətdən sonra qoşuna başçılıq etmək üstündə əmir Ay -Aba ilə əmir Rus arasında ixtilaf baş verir. Ay-Aba Sultan qarşısında rəqibin i ləkələyir, az sonra Rus öldürülür. Lakin III Toğrul öz ə mirlərini yaxşı tanıdığı üçün bilirdi ki, əvvəl- axır onlar Qızıl Arslana qarşı törətdikləri xəyanəti sultana qarşı da eləyəcəklər. III Toğrul Ay-Abaya Qızıl Arslanın üzərinə qoşun çəkmək əmrin i verir, əmir isə əmri yerinə yetirməkdən imtina etdiyi üçün öldürülür 4 . Bu hadisədən sonra Sultanın əmri ilə onun tərəfdarları Qızıl Arslanla əlaqədar olanlara divan tutmağa başlayırlar. Belə ki, III Toğrulun vəziri İzzəddin, Həmədanın rəisi Fəxrəddin, Qızıl Arslanın əmirləri Siracəddin Qay maz, Bədrəddin Qaragöz və başqalan öldürülür. Belə d ivantutmanı Ravəndi "çirkin acizlik və dövlət üçün bəd əlamət" adlandırır. Bundan sonra yerli hakimlər, xüsusən ətraf əra - zinin hakimləri Sultanla əlaqəni kəs məyə başlayırlar 5 . Atabəy Qızıl Arslan intiqam almaq üçün III Toğrulu dövlətin daxili işlərin ə qarışmaq imkanından məhru m ed ir, bütün şəhərlərdə sultan tərəfdarlarını həbsə almaq əmrin i verir 6 . Eyni zamanda Qızıl Arslan yardım üçün xəlifə ən-Nasirə müraciət edir. Atabəy xəlifəyə yazırd ı ki, "O [atabəy], bu yüksək sülalənin məmlü küdür və mə mlü k oğludur və onun daimi qayğısı zəmanəmiz üçün həqiqi nümunə olan, mö minlərin Əmirin in xeyirxah rəğbətini qazan maqdan ibarət olmuşdur". Bunun ardınca xəlifədən kö mək arzusunu bildirir. "Qoşunun əksəriyyəti xaincəsinə bizdən üz döndərdi və Rüknəddin Toğ rulun ardınca getdi. Əgər bu bəlan ın qarşısı alın mazsa, o [elə bir] vəziyyətə gətirib çıxara bilər ki, onun nəticəsi barədə müəyyen söz demək mü mkün olmaz və dövlətin tərəfdarları və onun qulları [b ir şey etməkdə] aciz qalacaqlar. Əgər mö minlərin Əmiri Bağdaddan 1 Əl-Hüseyni, vər.99b. 2 Арабский аноним D-173, vər.674a. 3 İbn əl-Əsir IX, səh.174; əl-Bundari, səh.301. 4 Ravəndi, səh.317, 318; müəllifı naməlum "Oğuznamə", səh.77. 5 Nişapuri, səh.86. 6 Əl-Hüseyni, vər.99b-100a; İbn əl-Vardi, II, səh.141. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|