Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
105 zaman Xarəzmşah Cəlaləddin Manqburnu Azorbaycan ətrafına qoşun çıxartdı. Bu şərait gürcüləri və atabəy Özbəki yeni düşmənə qarşı birləşərək sülh bağlamağa məcbur etdi. Sonrakı hadisələrin gedişi nəticəsində bu niyyətlər baş tutmadı və tezliklə təqribən bütün Qafqaz Xarəzmşah Cəlaləddin Manqburnunun qoşunları tərəfindən tutuldu. Azərbaycan XarəzmĢah Cəlaləddin Manqburnunun hakimiyyəti altında Monqollar Xarə zmşahlar dövlətini dağıtdıqdan sonra, sultan Əlaəddin Məhəmmədin oğlan ları ataların ın dövlətinin hissələrini təşkil edon ölkələrə tərəf yollandılar və hər birisi ata tərəfındən vəsiyyət olunmuş əraziyə sahiblik etməyə başladı. Qiyasəddin Pir şah İran İraqını tutub, buradan qonşu ölkələrə yürüş etdi. Belə ki, 1224-cü ildə o, A zərbaycana yürüş edərək Marağaya və Müzəffərəddin Özbəkin başqa mülklərinə hücu m etdi. Özbək isə müqavimət göstərməyə qüvvəsi və qabiliyyəti olmad ığından təzminat verməklə məsələni qurtarmaq istədi. Bu məqsədlə o, Pir şahın hüzuruna bir neçə elçi göndərib sülh bağlamağ ı xahiş etdi. Nəhayət, Pir şah sülh şərtlərini qəbul edib, Atabəyin bacısı Cəlaliyyə ilə evləndi. Naxçıvan bu zaman Cəla liyyənin pay torpağı hesab olunurdu 1 . Bundan sonra Qiyasəddin Pir şah öz qoşunlarını Reyə çəkdi. Burada onunla atabəyi və qaynı İğan-Taisi arasında nifaq düşdü və nəticədə İğan-Taisi 50 min lik ordu ilə kənara çəkild i. Onların arasındakı n ifaqdan istifadə edən Özbək Pir şaha təslim olmaqdan boyun qaçıraraq, ona qarşı çıxdı. Eyni zamanda Pir şah İğan -Taisini məğ lub edərək onu geriyə - A zərbaycana çəkilməyə məcbur etdi 2 . Burada İğan-Taisi Özbəkin icazəsilə qarətkarlığa və qırğına başladı, sonra isə qışı Arranda keçirmək üçün Xəzər dənizi sahilində dayandı. Qışı keçirərək İğan-Taisi ikinci dəfə A zərbaycan ərazisini qarət etməklə məşğul oldu, sonra isə xəlifə ən-Nasirin əmri ilə Həmədana tərəf hərəkət etdi ki, bura başqa vilayətlərlə birlikdə ona Xəlifə tərəfındən iqta sifətilə pay verilmişdi. Burada İğan-Taisi Hindistandan gəlmiş Cəlaləddin Manqburnun qoşunları tərəfındən mühasirəyə alınaraq darmadağın edildi və özü əsir alındı 3 . İğan-Taisini məğ lub etdikdən sonra, Cəlaləddin xəlifə ən-Nasiri xəbərdar edərək öz qoşunların ı Bağdada doğru hərəkətə gətirdi. Öz məktubunda Sultan Cəlaləddin ü mid olduğunu bildirirdi ki, Xəlifə ü mu mi müsəlmanlann düşməni monqollara qarşı mübarizədə ona kö mək göstərəcəkdir. Lakin Xəlifə Xarəzmşahlar 1 Ən-Nəsəvi, səh.120. 2 İbn əl-Əsir, IX, səh.351. 3 İbn əl-Əsir, IX, səh.358; ən-Nəsəvi, səh.152-153 və orada İğan-T aisinin fəaliyyəti haqqında geniş məlumat vardır. 106 və onun babası və atası - əl-Müstəncid (1160-1170) və əl-Müstədi (1170-1180) arasındakı münasibəti yaxşı bilirdi. Xəlifə məktuba cavab vermədən öz məmlü kü əmir Quş-Teymurun başçılığı altında 20 minlik qoşunu ona qarşı təchiz etməyə başladı. Cəlaləddinin Bağdada yürüşünü onun Xəlifədən monqollara qarşı kö mək almaq arzusu ilə izah etmək olmaz. Görünür, Sultanın gizli qəsdi Xəlifədən intiqa m almaq idi, çünki o, monqollar tərəfındən Xarəzmşahla r dövlətinin dağıdılmasında və atası Su ltan Əlaəddin Məhəmmədin ölü mündə Xəlifəni təqsirkar hesab edirdi. Mənbələrdə belə bir ehtimal var ki, monqolların zərbəsi altında Xarəzmşahlar dövlətinin süqutunun başqa səbəblərilə yanaşı bir səbəbi də bundan ibarətdir ki, xəlifə ən-Nasir Xarəzmşah Məhə mmədə qarşı mübarizədə monqolları kö məyə çağırmışdı. İbn əl-Əsir bu cəhətə bir növ işarə vuraraq qeyd edir: "Tatarların islam ölkələrinə basqını başqa bir səbəblə əlaqədardır ki, bunu kitab səhifələrində göstərmək olmaz" 1 . Əsərin başqa yerində İbn əl-Əsir daha aydın yazır: "Əgər əcəmlərin (farsların) onun (yəni xəlifə ən -Nasirin - Z.B.) adına söylədiklərini həqiqət kimi qəbul etsək, məlu m olur ki, məhz o, tatarlar ı [müsəlman] ölkələri üzərinə hücuma təhrik etmişdir, bu məqsədlə o, tatarların yanına [adamlar] göndərirdi və elə hərəkətlər törədird i ki, bunlar ən böyük cinayətləri belə ötüb keçirdi" 2 . Əl-Məkrizi xəlifə ən-Nasirin monqollara yazd ığı məktub haqqında daha aydın danışır: "Onun (ən-Nasirin) hakimiyyəti dövründə monqollar Şərq ölkələrini boş qoymuşdular. Onlar Həmədana qədər gəlib çatmışdılar. Bunun səbəbi aşağıdakından ibarətdir: o (xəlifə), Sultan Əlaəddin Məhəmməd Bağdadı tutmaq (1217-ci ilin payızı - Z.B.) və Səlcuqilər dövründə olduğu kimi bu şəhəri öz paytaxtına çevirmək niyyətində olarkən Sultandan qorxmuş, həqiqətən monqollara məktub yazmış və onları [bu ölkələrə] basqın etməyə təhrik etmişdi" 3 . Xəlifə ən-Nasirin Çingiz xana mü raciət etməsi haqqında İbn Vasil də yazır: "Xarəzmşah Bağdada doğru hərəkət edərkən, xəlifə tatarların hökmdan Çingiz xana məktub yazaraq, onu Xarəzmşah dövləti ü zərinə hücum etməyə q ızışdırd ı" 4 . Gö rünür, Cəlaləddin Manqburnu Xəlifənin monqollar ilə yazış masını bildiy indən Bağdada yürüşü zamanı Dəməşq hakimi əl-Malik əl-Müəzzəmə aşağıdakı məktubu yazmışdı: "Sən və mənimlə saziş bağlayanlar hazır olsunlar, - biz xəlifəyə doğru hərəkət edirik, çünki müsəlman ların həlak olmasının, atamın ölümünün və kafirlər tərəfındən islam məmləkətlərinə basqın edilməsinin səbəbi 1 İbn əl-Əsir, IX, səh.331. 2 Yenə orada, səh.361. 3 Əl-Məkrizi. Əs-Süluk, 1/1, səh.218. 4 İbn Vasil, III, vər.89 a; Bu məsələni Əbül-Fida (III, səh.136) və Mirxond (V, səh.24-25) da təsdiq edirlər. Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|