Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ

280 

 

Custanın  üstünə  göndərə  bilir.  Əmisinin  sözlər inə  aldanan  Nəsir  qardaĢı 

Custanı  tərk  edib  Muğana  gəlir.  Burada  möhkəmləndikdən  az  sonra  Ərdəbilə 

hücum  edib,  Custanı  Ģəhərdən  çıxmağa  məcbur  edir.  Custan  Ərdəbilin  6 

fərsəxliyində yerləĢən Nir qalasında sığınacaq tapır. 

QardaĢının  məğlubiyyətindən sonra Nəsir hakimiyyəti öz əlinə alır.  Lakin 

bu  hökmranlıq  uzun  sürmür.  Custan  ordusunun  özəyini  təĢkil  edən  kürdlər  və 

deyləmlilər  Nəsirə  tabe  o lmaq  istəmirlər.  Əmisi  Vəhsudan  da  ona  yardım 

göstərməkdən  imtina  edir.  Əli  hər  yerdən  üzü lən  Nəsir  qardaĢı  Custanı  Ərdəbilə 

dəvət  edir.  Lakin  artıq  Custan  da  Salari  dövlətini  bürü müĢ  böhranlı  vəziyyəti 

aradan qaldırmaq  iqtidarında deyildi.  Siyasi pərakəndəlik, tez-tez baĢ verən feodal 

çəkiĢ mələrin  nəticəsində  dilənçi  halına  düĢmüĢ  yerli  əhalinin  çıxıĢları  bir  qədər 

əvvəl qüdrətli olan bu dövlətin zəifləməsinə gətirib çıxarır. 

Yaran mıĢ çıxılmaz vəziyyət Custan və Nəsiri əmiləri  Vəhsudana müraciət 

etməyə  məcbur  edir.  Vəhsudanın  yalançı  vədlərinə  aldanan  qardaĢlar  anaları  ilə 

birlikdə Taro ma  gəlir və burada həbs olunurlar.  

Xəbər  bu  zaman  Ermənistanda  olan  Ġbrahimə  çatdıqda  o,  anasını  və 

qardaĢlarını  xilas  etmək  üçün  qoĢun  toplamağa  baĢlayır.  Lakin  artıq  iĢ  iĢdən 

keçmiĢdi: Custan, Nəsir və onların anası həbsxanada qətlə yetirilmiĢdilər. 

Ġbrahimin  hadisələrin  inkiĢafına  göstərəcəyi  təsirdən  narahat  olan 

Vəhsudan Urmiya hakimi  Custan ibn ġərməzandan baĢqa Əhər hakimi  Custan ibn 

Rəvvadı  da  öz  tərəfinə  çəkə  bilir.  Hər  iki  hakimin  və  Vəhsudanın  oğlu  Ġsmayılın 

birləĢmiĢ  qüvvələri  Ġbrah imə  qarĢı  çıxıĢ  edirlər.  Bu  qüvvə qarĢısında  duruĢ  gətirə 

bilməyən  Ġbrahim  yenidən  Ermənistana qaçır.  Custan  ibn  ġərməzan  isə  Marağaya 

sahib olub, onun ərazisini də mü lklərinə qatır.  

Lakin  hakimiyyət  uğrunda  mübarizə  bununla  baĢa  çatmır.  Güclü  qoĢun 

toplaya  bilən  Ġbrahim  Custan  ibn  ġərmə zanla  mün asibətləri  niza ma   salır;  sonra 

Azərbaycana  daxil  olub,  Ərdəbil  Ģəhərini  tutur.  Ərdəbil  hakimi  Ġbn  MiĢaki 

Vəhsudanın  yanına  qaçmalı  olu r.  Hücumu  davam  etdirən  Ġbrahim  bu  dəfə 

Vəhsudanın  möhkəmləndirilmiĢ  Taro m  qalasını  ələ  keçirə  bilir.  Müvəffəqiy-

yətsizliyə  uğramıĢ  Vəhsudan  Taromu  tərk  edir.  Mühüm  qələbə  əldə  edə  bilmiĢ 

Ġbrahim  961/62-ci  ildə  Salarilərə  məxsus  bütün  torpaqları  öz  hakimiyyəti  altında 

birləĢdirir. Ġbrahimə fəxri paltar göndərən xəlifə onu Salarilər dövlətinin hökmdarı kimi 

tanıdığını elan edir. 

Mənbələrdən  görünür  ki,  sonrakı  beĢ  il  ərzində  Salarilər  dövləti  dinc  həyat 

Ģəraitində yaĢamıĢdır. 965/66-cı  ildə hələ də sakitləĢə bilməyən Vəhsudan, Ġbn MiĢaki 

ilə birlikdə Deyləmdə yaxĢı təchiz olunmuĢ qoĢun toplayaraq Taroma qayıdır və qalanı ələ 

keçirir.  Bu  hadisə  Vəhsudanın  hakimiyyəti  ələ  keçirmək  yolunda  Salari  hökmdarı, 

qardaĢı oğlu  Ġbrahimlə  apardığı  müharibənin baĢlanğıcı olur.  Vəhsudan tərəfdən qoĢuna 

Ġbn MiĢaki  baĢçılıq  edirdi.  Müharibənin əvvəlində  Ġbrahimin  qoĢunları bir  sıra  uğurlar 

qazana bilirlər, lakin döyüĢlərdən birində ağır yaralanmıĢ Ġbrahim döyüĢ meydanını tərk 

edərək,  böyük  çətinliklərdən  sonra  kiçik  dəstəsi  ilə  Rey  hakimi,  qohumu 

---

281 

 

Rüknəddövlənin sahib olduğu əraziyə çatır. 

Ġbrahimi hörmətlə qarĢılayan Rüknəddövlə ona qiymətli hədiyyələr verərək, öz 

vəziri və katibi Ġbn Amidin baĢçılığı altında yaxĢı hazırlıq görmüĢ qoĢun dəstəsini onun 

ixtiyarına verir.  965-ci  ildə  Ġbrahim  Ġbn  Amidlə birlikdə  yenidən Azərbaycan sərhədini 

keçir. Ġbn Amidin köməyilə o, Custan ibn ġərməzanla dostluq münasibətləri yarada bilir. 

Beləliklə,  Rey  hakimi  Rüknəddövlənin  fəal  yardımı  sayəsində  Ġbrahim  yenidən 

Salarilər  dövlətinin  taxtına  sahib  olur.  Lakin  bütün  cəhdlərinə  baxmayaraq,  o,  Salari 

dövlətinin  əvvəlki  əzəmətini  bərpa  edə  bilmir:  mərkəzdənqaçan  qüvvələr  güclənirdi, 

Mərzbanın hakimiyyəti illərində Salarilərə tabe olan, ona vergilər ödəyən bir çox vilayət 

hakimləri  özlərini  müstəqil  elan  edərək,  vergi  verməkdən  boyun  qaçırırdılar.  Feodal 

pərakəndəliyini  aradan  götürüb,  Salarilərə  tabe  olan  bütün  torpaqları  birləĢdirmək 

məqsədilə  Ġbrahim  Cənubi  Qafqaz  hüdudlarında bir  neçə  yürüĢ  etdi.  967/68-ci  ildə  o, 

dəniz  vasitəsilə  ġirvana  hücum  edib,  ġirvanĢah  Əhməd  ibn  Məhəmmədlə  müqavilə 

bağladı və ondan pul aldı. Lakin Dərbənd əmiri Əh məd ibn Əbdülməlik Ġbrahimlə gö-

rüĢməkdən imtina edərək, Məsqət sahillərində onun gəmilərinə  hücum etdi və onu geri 

qaytardı.  Beləliklə,  Ġbrahim  vaxtilə  Salarilərin  əlində olan bəzi  torpaqların tabeçilikdən 

çıxmağa  baĢlaması  faktı  ilə  barıĢmalı  oldu.  971-ci  ildə  Salarilər  yenicə  yaranmıĢ 

ġəddadilər  dövləti  hüdudlarına  daxil  edilmiĢ  Gəncəni  də  itirdilər. Gəncə  ilə  birlikdə 

Arran torpaqlarının bir hissəsi də ġəddadilərin ixtiyarına keçdi. 

ġəddadilərin  yürütdüyü  müstəqil  siyasət,  qalan  torpaqlarını  da  itirmək 

qorxusu  Ġbrahimi  yeni  rəqiblərə  qarĢı  çıxmağa  məcbur  etdi.  Çox  keçmədən  onun 

qoĢunları Gəncəyə yaxınlaĢıb, Ģəhəri mühasirəyə aldılar; lakin ġəddadilər Ģəhərlərinin 

müdafiəsində  duraraq,  Ġbrahimin  qoĢunlarını  geri  çəkilməyə  məcbur  etdilər.  Ġbrahim 

sülh  müqaviləsi  bağlayaraq  Ərdəbilə  qayıtdı.  Tezliklə  Salarilərin  tabeçiliyində  olan 

Ermənistan torpaqlarının da bir hissəsi ġəddadilərin hakimiyyəti altına keçdi. 

Məhz  bu dövrdə  hələ  VIII  əsrdən Azərbaycanda  məskən salmıĢ  Rəvvadilər 

Salarilərin  tabeliyində  olan  Əhər  və  Qaradağda  müs təqil  hakimiyyət  uğrunda 

mübarizə aparırdılar. 

Yerli  feodalları  öz  hakimiyyəti  altında  saxlamaq  üçün  Ġbrahim  bir  sıra 

tədbirlərə  əl  atdı;  hətta  bəzi  feodallara  Salarilərin  hakimiyyətinə  xidmət  müqabilində 

torpaq  vermək  (inzibati  iqa)  qərarına  gəldi.  Lakin  belə  tədbirlər  də  iri  feodalların 

çoxunu  ram  edə  bilmədi,  əksinə,  dövlət  öz  torpaqlarının  bir  hissəsini  itirdi.  Davam 

etməkdə  olan  feodal  çəkiĢ mələri  təsərrüfatın  vəziyyətinə  mənfi  təsir  edir,  ticarətin 

tənəzzülü  prosesini  sürətləndirirdi.  Bəzi  vilayət  hakimlərinin  Salarilərə  ödədikləri 

vergiləri  kəsməsi,  dövlət  xəzinəsi  gəlirlərinin  xeyli  azalmasına  gətirib  çıxardı.  Ġbn 

Misqəveyhin məlumatına görə, Ġbrahimin bu dövrdə Azərbaycanda topladığı  vergilərin 

məbləği cəmi 2 milyon dirhəmə bərabər idi. 

Salarilər hakimiyyətinin son illəri  mənbələrdə lazımi səviyyədə əksini tapa 

bilməyib. Bu mənbələrdə olan cüzi məlu mat əsasında yalnız bunları qeyd etmək olar: 

X  əsrin  70-ci  illərinin  sonlarında güclənmiĢ  feodal çəkiĢmələri  və  müstəqillik  uğrunda 

mübarizə  ona  gətirib  çıxartdı  ki,  əsrin  50-ci  illərində  Salarilərə  50  min  dinar  vergi 

---