71
“QAZ-NEFT-MƏDƏN” BÖLMƏSİ
KLASTER ÜSULLARI ISTIFADƏ ETMƏKLƏ
İSTİSMAR PROSESİNDƏ OBYEKTLƏRİNİN
QARŞILIQLI TƏSİRİNİ DİAQNOZLAŞDIRILMASI
Tələbə:
Elmi rəhbər
Əliyeva Leyla Həsən qızı dos. Ə.V.Məmmədov
IV-cü kurs, 241.S-4 qrup
Neft-mədən təcrübəsində kompressor quyularının
optimal iş rejimlərinin müəyyən edilməsinin neftmədən
təcrübəsində ümumi qəbul edilmiş üsulu, çıxarılan maye həcmi
ilə, vurulan işçi agentin sərfi arasında asılılıq– Q
m
=Q
m
(V
i.a
.)
əyrisində maye hasilatının, vurulan işçi agentin xüsusi sərfinin
minmum qiymətinə müvafiq olan qiymətinin tapılmasıdır. Belə
fərdi tədqiqatlar əhəmiyyətli dərəcədə enerji məsrəfləri ilə
əlaqədardır. Bu zaman seçilən rejimlər, quyuların qarşılıqlı
təsirin olması səbəbindən, yalnız kiçik zaman ərzində
«optimal» ola bilər, çünki, hidrodinamik əlaqələr layda
süzülmə axınlarının yenidən bölüşdürməsinə gətirit çıxarır və
təyin olunmuş rejim, bir qayda olaraq pozulur».
Uzun illər ərzində akademik A.X Mirzəcanzadənin
rəhbərliyi altında bütövlükdə ayrıca quyu qrupları üçün vahid
vurma rejiminin təyin edilməsi üzrə nəzəri və təcrübi
tədqiqatlar aparılır ki, bu da enerji məsrəflərin azaldılmasına
imkan verir.
Hər hansı bir quyuda vurulan işçi agentin miqdarının
dəyişməsi, həm quyunun, həm də onunla qarşılıqlı təsirdə olan
quyuların iş rejimlərinin dəyişməsinə səbəb olur.
Texnoloji rejimin təyin edilməsi üçün bütün quyular
fondundan qarşılıqlı təsirdə olan quyuları aşkar etmək lazımdır.
Bu zaman qrup quyular üçün verilən rejim, quyuların
maksimum mümkün olan neft debitini və bütövlükdə quyu
72
qrupu üçün işçi agent sərfinin azalmasını təmin etməlidir.
НОВЫЕ МЕТОДЫ БУРЕНИЯ СКВАЖИН
Студент:
Научный руководитель
Джордж Тутунжи
доц. Е.Е.Шмончева
IV курс гр. 230.4
В представленном докладе нами произведена
классификация
способов
бурения
по
различным
признакам: по принципам самого процесса бурения; по
виду привода долота; по ориентации забойной компоновки
в стволе скважины; по виду самого забоя; по давлению в
скважине; по количеству стволов.
Как известно, самым распространенным способом
бурения является вращательный способ, с использованием
ротора, верхнего или забойного двигателя сплошным
забоем.
В докладе кратко рассмотрены такие типы бурения
как вибрационное, дробовое, термическое, взрывное,
гидроструйное, плазменное, ультразвуковое, перфора-
торное, реактивное и бурение задавливанием.
Также рассмотрено строительство скважины одного
проходного диаметра при бурении на обсадных трубах.
HİDRATYARANMA PROSESİNİN VASİTƏSİ İLƏ
MİNERALLAŞMIŞ SULARIN TƏMİZLƏNMƏSİ.
Tələbə: Elmi rəhbər
Əliyev Ağabala Məhərrəm oğlu ass.E.V.Qədəşova
IV kurs 241.4S
Hazırda qaz hidratları haqqında dünyanın texniki
ədəbiyyatında xeyli sayda məqalələr və məlumat xarakterli
73
yazılar
dərc
edilmişdir.
Bu
sahədə
fundamental
monoqrafiyaların sayı isə azdır. Qaz sənayesinə həsr olunan
keçmiş əsrin dərslik kitablarında hidratlar haqqında məlumatlar
pərakəndə halda kiçik bölmələrlə verilmişdir. Hazırda
Azərbaycanın elmi-texniki ədəbiyyatında dilimizdə bütövlükdə
qaz hidratları problemlərinə həsr edilmiş tutarlı bir əsər nəşr
edilməmişdir.
Faza çevrilişləri üzrə qaz və suyun birləşərək sülb
aqreqat halına keçməsi hələ XVIII əsrdə kimyaçılara məlum
olmuşdur. Hidratların dərindən tədqiq edilməsinə isə XX əsrin
əvvəllərin-dən, qaz və qaz-kondensat yataqlarının istismar
edilməsi ilə başlanılmışdır. Bu sahədə keçmiş SSRİ-nin
Ümumittifaq Elmi-Tədqiqat Qaz İnstitutunda, Moskva Neft və
Kimya İnstitutunda və Azərbaycanda Ümumittifaq Elmi-
Tədqiqat və Layihə Qaz İnsti-tutunda geniş miqyasda tədqiqat
işləri aparılmışdır.
Yer kürəsində 1,5 milyard km
3
-ə qədər suyun təxminən
97%-i dənizlərin və okeanların minerallaşmış sularıdır. Yer-
dəki 30,5 milyon km
3
təmiz suyun da 97%-i qütblərdəki və uca
dağlardakı buzlaqlarında toplanmışdır. Həmin suyun 3%-dən
də az miqdarı (0,88∙10
6
km
3
) çaylarda, təmiz sulu göllərdə və
torpağın tərkibində olur. Beləliklə, Yer kürəsinin bütün su
ehtiyatlarının cəmisi 0,06%-i təmiz su payıdır və həmin su
miqdarı Yer səthi üzrə qeyri-bərabər paylanmışdır. Təmiz iç-
məli sudan qıtlıq çəkən regionlarda iri süni su saxlanma gölləri,
su təmizləyici sistemləri yaradılır, artezian quyuları qazılır,
irriqasiya şəbəkələri yaradılır.
Müasir sutəmizləmə qurğularının məhsuldarlığı gündə
yüz minlərlə kubmetrə çatır. Əksər hallarda sutəmizləmə
qurğuları gəmilərdə istifadə edilir və təmizləmə üçün
minerallaşmış dəniz və okean suları götürülür. Hazırda
sutəmizləmə sahəsində hidratyaranma prosesindən istifadə
edilməsi ən mütərəqqi üsullardan birisi sayılır. Bu qurğuların
ümumi
iş
prinsipi
"duzlu
su-qaz"
sistemində