Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları

AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 

 

551 

F.Kazımzadənin  «Transqafqaz  uğrunda  mübarizə(1917-1921» (F.Kazem-

zadeh. The Struggle for Transkaukasus (1917-

1921)  əsəri  1951-ci  ildə  Nyu  -

Yorkda işıq üzü görüb. Ön söz və 22 fəsildən ibarət olan bu əsər tarixi faktların 

obyektiv və milli zəmində araşdırılması baxımından təqdirə layiqdir. 

 

Azərbaycan  milli  hərəkatının  araşdırılması  ilə  Türkiyə  tədqiqatçıları  da 

məşğul  olmuşlar.  N.Dövlətin  «Rusiya  türklərinin  milli  mücadilə  tarixi  (1905-

1911)» 

əsəri 1985-ci ildə Ankarada, T.Sünbülün «Azərbaycan dosyası» 1990-cı ildə 

nəşr olunmuşdur. Bu əsərlərdə problemin qoyuluşu, tədqiqatın metodoloji aspekti 

 

Azərbaycan  istiqlal  mücadiləsinin  obyektiv  mənzərəsini  yaratmağa  imkan 

verir. Bununla belə, bu müəlliflərin Azərbaycan arxivlərinin ilk mənbələri ilə tanış 

olmamaları və tədqiq etdikləri sahəni yalnız Türkiyə, Avropa və Amerikada Azər-

baycan tarixi ilə bağlı yazılan əsərlərin fonunda işıqlandırmaları bəzi yalnışlıqlara 

yol  verilməsinə  səbəb  olmuşdur.  Məsələn,  T.Sünbülün  «Hümmət»  partiyasının 

gerçəkdə  Azərbaycan  istiqlalına  yol  arayan  milliyətçi  mahiyyət  daşıması  barədə 

fikri ilə razılaşmaq mümkün deyil. 

 

Ə.Qacarın «Azərbaycanın yaxın tarixinə qısa bir baxış» əsəri 1982-ci ildə 

İstanbulda işıq üzü görmüşdür. Bu əsərdə «Müsavat» partiyasının yaranma tarixi 

və fəaliyyəti haqqında məlumat verilir. 

 

M.Sarayın  «  Azərbaycan  türkləri  tarixi»  kitabı  da  maraq  doğurur.  Kitab 

1990-

cı ildə İstanbulda nəşr olunub. İ.İlqarın «Rusiyada Birinci Müsəlman konq-

resi»  əsəri  1990-cı  ildə  Ankarada  çapdan  çıxıb.  Müəllif  1917-ci  il  may  ayında 

Moskvada  keçirilən  Ümümrusiya  müsəlmanları  qurultayı  haqqında  çox  geniş 

məlumat verir. 

C.Arslanoğlu,  F.Kızıoğlu,A.E.Gökdəmir  isə  Cənubi-Qərbi  Qafqaz  Respub-

likası  və  ya  Aras-Qars  hökuməti  barədə  əsərlərini  hələ 50-60  və  70-80-cı  illərdə 

yazmışlar. 

 

Yuxarıda  deyilənlərdən  göründüyü  kimi,  Azərbaycan  istiqlal  tarixi  dünya 

ədəbiyyatında hələ XX yüzilliyin ortalarından başlayaraq işıqlandırılmağa başlan-

ılıb. Təbii ki, bu əsərlərdə bir sıra hadisələr obyektiv surətdə işıqlandırılsa da, bə-

zən  ilk  mənbələrdən  istifadə  olunmaması  yanlışlıqların  ortaya  çıxmasına  səbəb 

olub. Bununla be

lə, Azərbaycan tarixinin öyrənilməsində bu əsərlərin əhəmiyyəti 

şəksizdir. 

 

 

AZERBAIJAN NATIONAL REVOLUTION IN FOREIGN 

LITERATURE IN THE BEGINNING OF XX CENTURY 

 

Summary 

 

It talking about the national revolution of azerbaijani nation which considers the 

wost important part of our history. In the article some works of foreign scientist analyses by 

the American author –  the worksare –  Svetochovsky's “Russian Azerbaijan in 1905-1920 

years”, O.Alstaths “Azerbaijanian turks”, Huseyn Bayghara's “The history Azerbaijan's 

freedom struggle” and “Azerbaijan's  file” work of Tahir Sunbulu's, and finally 

Kazimzadhes “Struggle on the Southern Caucausus”. 

Key words: national revolution, works of foreign scientist, American author 

---

AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 

 

552 

«АКТ  О  НЕЗАВИСИМОСТИ  АЗЕРБАЙДЖАНА» 

КАК СИМВОЛИЧЕСКИЙ АРТЕФАКТ  

ГРАЖДАНСКОЙ ВОЙНЫ 1918-1920 ГГ.» 

 

Талят Наджафалиев 

 

«Произведение исторично,  

но в тоже время «анахронично»,  

ибо порвав историческую пуповину, 

немедленно начинает бесконечное  

путешествие сквозь историю; оно  

«символично», ибо никакая история  

не способна исчерпать его бесконечной  

смысловой полноты»  

(Ролан Барт).  

 

28 мая 1918 г. в Тифлисе, в бывшем дворце наместника Кавказа собра-

лись 26 членов Национального Совета Азербайджана и "после детального и 

всестороннего  обсуждения  вопроса"  приняли  "Акт  о  независимости  Азер-

байджана" - первый программно-символический документ нововозвещенного 

государства.  

"28 мая 1918 г., в Тифлисе, Национальный Совет Азербайджана в сос-

таве: товарища председателя Гасан бека Агаева, секретаря Мустафы Махму-

дова, Фатали Хана Хойского, Халил бека Хасмамедова, Насиб бека Усуббе-

кова,  Мир  Гидаят  Сеидова,  Нариман  бека  Нариманбекова,  Эйбат  Гули 

Мамедбекова,  Мехти  бека  Гаджинского,  Али  Аскер  бека  Махмудбекова, 

Аслан  бека  Кардашева,  Султан  Меджида  Ганизаде,  Акпер  Ага  Шейхуль-

исламова, Мехти бека Гаджибабабекова, Мамед Юсифа Джафарова, Худадат 

бека  Мелик-Асланова,  Рагим  бека  Векилова,  Гамид  бека  Шахтахтинского, 

Фридун  бека  Кочарлинского,  Джамо  бека  Гаджинского,  Шафи  бека 

Рустамбекова, Хосров Паша бека Султанова, Джафара Ахундова, Магомеда 

Магеррамова,  Джавада  Мелик-Еганова  и  Гаджи  Молла  Селима  Ахунд-заде 

провозгласил нижеследующий Акт о независимости Азербайджана: 

В  ходе  великой  российской  революции  в  России  установился  поли-

тический  строй,  который  повлек  за  собой  распад  отдельных  частей 

государственного  организма  и  оставление  русскими  войсками  Закавказья. 

Предоставленные собственным своим силам народы Закавказья взяли в свои 

руки дело устроения своих судеб и создали Закавказскую Демократическую 

Федеративную  Республику.  Однако,  в  дальнейшем  ходе  политических 

событий, грузинский народ счел за благо выделиться из состава Закавказской 

Федеративной Республики и образовать независимую Грузинскую Демокра-

тическую  Республику.  Нынешнее  политическое  положение  Азербайджана, 

связанное  с  ликвидацией  войны,  возникшей  между  Россией  и  Оттоманской 

империей, а также небывалая анархия внутри страны повелительно диктуют 

Азербайджану,  состоящему  из  Восточного  и  Южного  Закавказья, 

необходимость  создания  собственной  государственной  организации,  дабы 

---