Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları
Yüklə 9,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları
546 Müslümanlar gibidirler. İslam hukukunun akit güvenliğini temin eden en temel prensiplerinden olan – ki bu aynı zamanda evrensel bir hukuk ilkesidir- akdin tek taraflı olarak feshedilemeyeceği ilkesi burada da geçerlidir ve Müslüman ülke tek taraflı olarak zimmet akdini sona erdiremez. Bu antlaşmanın sonucunu İslam hukukçuları “onları kendi inançları ile baş başa bırakma” prensibi ile özetlerler. 1
ı Müslimlerle ilişkiler konusunda ayrıntı sayılabilecek hükümlerde (evlenme, kestiğini yeme gibi) onların dini tercihlerine göre (ehl-i kitap, Mecûsî vb) bazı farklılıklar bulunsa da kendilerine din özgürlüğü verme konusunda dini tercihlerinin bir etkisinin olmadığı anlaşılmaktadır. Nitekim antlaşma metninde gö- rül düğü üzere Zerdüşt’ü peygamber kabul eden ve ateşe tapan Mecûsîlerin talepleri antlaşma hükümlerine yansımıştır. Esasen bu Hz. Peygamber’in Ateşperestlere ehl- i kitap muamelesi yapılması emrinin bir gereğidir. 2
za manda muhtaç duruma düştüklerinde gözetilmelerini de gerekli kılan bir antlaşmadır. Halid b. Velid (ö.21/642) Hîre halkı ile yaptığı antlaşmada müslüman toplumla birlik te yaşadıkları sürece imkânsızlardan vergi alınmayacağı gibi kendilerinin ve bakmakla yükümlü oldukları aile fertlerinin geçimlerinin devlet hazinesinden karşılanacağını taahhüt etmiştir. 3 II. Halife Ömer b. el-Hattâb, dilenen bir Yahudi vatandaşı gördüğünde, “gençliğinde cizye aldık, ihtiyarlığında nasıl perişan bırakırız” diyerek ona maaş bağlanmasını emretmiştir. 4
munda yaşayan gayr-i müslim vatandaşların din ve vicdan özgürlüklerinin sağlan- ması, mabetlerinin korunması, kanlarının akıtılmaması, can ve mal emniyetlerinin garan ti edilmesi ve her türlü düşman saldırılarından korunmaları konusunda teminat verilmesi bu mukavele lerin karakteristiğini oluştur. 5
hukuk alanlarında ve şahsî hakların hakim olduğu diğer hukukî konularda hukukî ve kazaî muhtariyet sa ğlar. Bu tür ihtilaflarını, kuracakları cemaat mahkemelerinde kendi mevzuatlarına göre çözebilirler. Bu imkan din ve vicdan hürriyetinin gereği kabul edilmiştir. Bu anlayışın tabii sonucu olarak gayr-i müslimlerin İslâm hukukunda fasid veya batıl kabul edilen, ancak kendi hukuklarında geçerli sayılan hukukî tasarruflarına müdahale edilmez. Nitekim halife Ömer b. Abdilaziz’in
kendilerinden Bizans içlerine kadar casuslar gönderdiler. Elde ettikleri bilgileri valileri vasıtasıyla Ebû Ubeyde’ye ulaştırdılar. Ebû Ubeyde bu büyük hazırlık karşısında İslam ordularının taahhüt ettikleri ve karşılığında vergi (cizye) aldıkları konularda zimmilerin güvenliğini sağlayamayacağı endişesine kapıldı ve toplanan vergileri kendilerine iade etti. Bundan memnun kalan zimmîler aynı dinden oldukları Bizans’a karşı Müslümanların galip gelmesi için dua ettiler ve Müslümanların muzaffer olmasından sonra eski anlaşmayı yenilediler [Ebû Yûsuf, Kitâbü’l-Harâc (nşr. Kusayy M. el-Hatîb), Bulak 1302, s. 149-150]. 1 Serahsî, el-Mebsût, Kahire 1324-31, XI, 102; Kâsânî, Bedâi‘u’s-sanâi‘, Kahire 1327- 28/1910, II, 310, 311, 312, 313; Saffet Köse, İslam Hukuku Açısından Din ve Vicdan Hürriyeti , İstanbul 2003, s. 35 vd. 2 Mâlik, el-Muvatta’, “Zekât”, 42. 3 Ebu Yusuf, a.g.e., s.155-156. 4 Ebu Yusuf, a.g.e, s.136. 5 bk. Ebu Yusuf, a.g.e., s.148-149. AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları
547 (ö.101/719) zimmilerin İslâm hukuku bakımından geçersiz sayılan evliliklerine ve Müslümanlara haram olan içki içmelerine, domuz yemelerine devletin müdahale edip edemeyeceğini, bu konuda Hulefa-i Raşidin’in tatbikatının nasıl olduğunu sorması üzerine Hasan el-Basrî (ö.110/728) şu cevabı vermiştir: “Onlar kendi inanç larına göre yaşayabilmek için bize cizye ödüyorlar, senin tâbi olduğun hükümler belli iken yeni bir hüküm uyduracak d eğilsin.” 1 Nitekim Hanefî mezhe- bine mensup hukukçular içki ve domuzun gayr- ı Müslim vatandaşlar açısından mal olduğunu, bunlara zarar veren müslümanın verdiği zararı ödemekle yükümlü bulunduğunu savunmuşlardır. 2
iman etme, inançlarının gereğini yerine getirme, eğitim öğretimini yapabilme ve cemaatleşebilme unsurlarını da ihtiva etmektedir. Hiç kimsenin öldürülmeyeceğini konu alan madde insan haklarının en önemli konusunu teşkil eden vücut bütünlüğünü koruma ve hayat hakkını güven- ceye almaktadır. Bu hak diğer hakların kendisine bağlı olduğu en temel haktır. Hiç kimseye esir muamelesi yapılmaması hükmü ise o dönemin savaş hukukunda yer alan kölelik ve cariyelik statüsüne karşı bir koruma sağlamaktadır. Kölelik-
cariyelik İslam’ın getirdiği bir uygulama değildir. İslam’ın bu konudaki tavrını “insanda asıl olan hürriyettir” kuralı açık biçimde ortaya koyar. İslam, köleliği önemli bir problem olarak görmüş ve önce bu statüdeki insanların durumunu düzeltmiş, tarihi süreç içinde de onların özgürlüğe kavuşturul- masını teşvik etmiştir. Mabetlere dokunulmaması ise inanç özgürlüğünün bir gereğidir. Mabetler hem ibadet mekânı hem de sembol değeri taşıması sebebiyle her dine mensup insanların önem verdiği bir yapıdır. Hz. Peygamber mabetleri savaş sırasında ko- run muş alan ilan etmiştir. Bu anlayış daha sonraki dönemlerde de devam etmiştir. Ayrıca ibadet yapabilme hakkının bir unsuru sayıldığı için ihtiyaç durumunda mabet yapımına özel bir önem verilmiştir. Bütün bu esaslar dikkate alındığında fethedilen bölge halklarının zorla Müslüman yapıldığı anlamına gelen Kılıç Müslümanlığı iddialarının bir gerçekliği yoktur. Kur’ân- ı Kerîm’in inanca zorlamayı yasaklaması 3 bir yana böyle bir eylemle sonuç al ınabilmesi de imkânsızdır. Çünkü inanç öncelikle kalbi ilgilendirir ve oraya harici bir güçle hükmetmek mümkün değildir. Bu antlaşmada da görüldüğü üzere fethedildiği sırada Âzerbaycan’da hiç kimse Müslüman olmaya zorlanmamıştır. Antlaşma hükümleri incelendiğinde ateşe tapanların mabetlerine bile dokunulmamıştır. Tarihen sabit bir gerçekliktir ki Âzerbaycan halkı, III. Halîfe Osman ve bilhassa Hz. Ali’nin hilafeti döneminde o bölgede yerleşmiş bulunan Müslü
manların yaşantısını gördükten sonra İslâm’dan etkilenmiş ve kendi arzusu ile gönülden bir bağlılıkla Müslüman olmuştur. Bu gün de bu hal devam etmek- tedir. Âzerbaycan halkının zorla Müslüman olmadığının en güçlü kanıtı ise Sovyet döne
minde bütün İslam karşıtlığına rağmen bu asil milletin hayranlık uyandıran
1 Serahsî, a.g.e., V, 39. 2 Serahsî, a.g.e., V, 38, 39, 43; Kasânî, a.g.e., II, 311- 313; VI, 113. Diğer mezhepler özellikle Şafiilere göre içki yasağı kamu düzenini ilgilendirdiği için gayr-ı müslimler de bu konudaki yasağa uymak zorundadırlar. 3 Bakara (2), 256; Yunus (10), 99. Yüklə 9,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|