Azərbaycan miLLİ elmər akademiyasi folklor institutu

 Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər               ●             2014/1 
 
61
əllərində  iri  çukur  –  saz  olduğu  halda,  dinclik  zamanı  dastanlar  söylər,  vuruş 
vaxtlarında  isə  çukur  və  sazlarını  çiyninə  aşırıb  atlarına  minər,  döyüşçülərlə 
yanaşı  vuruşarlarmış.  Tarixi  salnamədə  bu  barədə  deyilir:  “...ozanlar  vuruş 
günlərində qalib yürüşlü ordunun müqabilində çukurlar çalmaq, türkü varsağı-
lar  oxumaqla  igidləri  döyüş  həvəsi  ilə  coşdururdular.  Ozanların  çalıb-oxuma-
sından onların vuruş əzmi güclənirdi. Onlar ruh yüksəkliyi ilə düşmən üzərinə 
yüyürüb özlərini hərb dəryasına vururdular” (1, 21).  
Qaynaqda verilən məlumatda ozanların sarayda, xüsusilə orduda olması 
və hərbi yürüşlərdə iştirak edərək ordunun döyüş ruhunu qaldırması ozan sənə-
ti  haqqında  ənənəvi təsəvvürlərə  zidd deyil.  Ancaq onların qopuz əvəzinə  çu-
kur çalması,  “oğuz ərənlərinin” vəsfi əvəzinə “türkü varsağılar” söyləməsi bu 
sənətin tarixində  yeni  hadisədir. Görmək çətin  deyil  ki,  burada  fərqli  bir  ifaçı 
tipindən söhbət gedir və bu ifaçı tipi köhnə terminlə ifadə olunur. 
 
 
İşin  elmi  nəticəsi.  Məqalədə  ozan  sənətinin  ümumtürk  dastan  söy-
ləyiciliyi sənəti  ilə tipoloji  xüsusiyyətləri üzə çıxarılmış  və özünəməxsus  xüsu-
siyyətləri göstərilmişdir. 
İşin  elmi  yeniliyi.  Məqalədə  ozan  adının  məna  çalarları  və  ozan  sənəti 
ilə bağlı bir çox yeni fikir söylənmişdir. 
İşin  tətbiqi  əhəmiyyəti.  Türk  dastan  söyləyiciliyi  sənətinin  tarixi  mən-
zərəsi ilə bağlı bir çox məsələlərin dəyərləndirilməsində yardımçı ola bilər.  
 
Qaynaqlar 
 
1.  Abbaslı M. Şah İsmayıl Xətainin ömrü miniatürlərdə. Bakı, 1981 
2.  Abbasov İ. Folklorşünaslıq axtarışları. Bakı, 2009  
3.  Алексеев  Н.А.  Шаманизм  трюкоязычных  народов  Сибири. 
Новосибирск, 1984 
4.  Araslı  H. Nizamidə  xalq  sözləri,  xalq  ifadə  və zərb-məsəlləri  // 
SSRİ EA Azərbaycan filialının xəbərləri. 1942, №8, s.3-26 
5.  Басилов В.Н. Культ святых в исламе. Москва, 1970  
6.  Bəydili (Məmmədov) C. Türk mifoloji sözlüyü. Bakı, 2003 
7.  Бомбачи  А.  Тюркские  литературы.  Введение  в  истории  и 
стиль // Зарубежная тюркология. Вып. 1, Москва, 1986, c.191-293 
8.  Elçin Ş. Halk tiyatrosu // Türk Dünyası El Kitabı. III c., Ankara, 
1992, s.370-375 
9.  Ə.Əsgər.  Oğuznamənin  etnik  auditoriyası  və  funksiyası  // 
“Azərbaycan” jur., 2007, № 9,  
10. Ə.Əsgər.  Oğuzlar  və  türkmanlar  (etnogenez  prosesi)  //  Azər-
baycan Arxeologiyası və Etnoqrafiyası. № 1, Bakı-2008:2009 
11. Hacıyev A. Mifopoetik təfəkkür fəlsəfəsi. Bakı, 2002 

---

 Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər               ●             2014/1 
 
62
12. Hacıyev T., Vəlıyev K. Azərbaycan dili tarixi. Bakı, 1983 
13. Исмаилов Е. Акыны. Монография о творчестве Джамбула и 
других народных акынов. Алма-Ата, 1957 
14. Жирмунский  В.М.  Тюркский  героический  эпос.  Ленингрaд, 
1974 
15. Каррыев  Б.А.  Туркменский  героический  эпос  «Гëр-оглы»  //  
Гëр-оглы Туркменский героический эпос. Москва, 1983, c.7-31  
16. Кенин  Лобсан  М.Б.  Обрядовая  практика  и  фольклор  ту-
винского шаманства. Новосибирск, 1987 
17. Киреев  А.К. Башкирский народный героический эпос.  Уфа, 
1970 
18. Kitabi-Dədə  Qorqud  (Tərtib,  transkripsiya,  sadələşdirilmiş 
variant və  müqəddimə Zeynalov F., Əlizadə S.). Bakı, 1988 
19. Крымский А.Е. Низами и его современники. Баку, 1981  
20. Köprülü  F.  Ozan  //  Edebiyat  araştırmaları.  Ic.  Ankara,  1966, 
s.131-144 
21. Köprülü F. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara, 1976 
22.  Кунанбаева  А.Б.  Казахский  эпос  сегодня:  сказитель  и 
сказания // Советская этнография, 1987, №4, c.101-110 
23. Кузеев  Р.Т.  Происхождение  башкирского  народа.  Москва, 
1974 
24. Mollaev N. Alişer Navoiy va xalk ijadiyoti. Toşkent, 1974 
25. Мусаев  С.М.  Киргизский  народный  эпос  //  Манас. 
Киргизский героический эпос. Кн.1, Москва, 1984, c.420-442 
26. Мусаев С.М. Эпос «Манас». Фрунзе, 1979 
27. Наджип  Э.  Н.  Историко-сравнительный  словарь  тюркских 
языков XIV века. Кн.1, Москва, 1975 
28. Неклюдов 
С.Ю. 
Звучащее 
слово 
в 
фольклоре. 
www.ruthena.ru
  
29. Новик  Е.С.  Обряд  и  фольклор  в  Сибирском  Шаманизме 
(Опыт сопоставление структур). Москва, 1984 
30. Новик  Е.С.  Семиотические  функции  голоса  в  фольклоре  и 
верованиях народов Сибири, 
www.ruthena.ru
 
31. Oğuznamə  (Tərtib,  ön  söz,  şərhlər  və  lüğət:  Əlizadə  S.).  Bakı, 
1987 
32. Путилов Б.Н. Эпическое сказительство. Москва, 1997 
33. Qasımlı M. Aşıq sənəti. Bakı, 1996 
34. Гордлевский  В.А.  Государство  Сельджукидов  Малой  Азии 
// Избранные сочинения. Т. I, Москва, 1960, c.31-218 
35. Гордлевский В.А.  Происхождение османского слова  «узан» 
// Изб. соч., Т.III, Москва, 1962, c.264-265 

---

 Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər               ●             2014/1 
 
63
36. Рахматуллин 
К.А. 
Творчество 
Манасчи 
// 
Манас. 
Героический эпос киргизского народа. Фрунзе, 1969 
37. Ru  J.P.  Eskiçağ  ve  Ortaçağda  Altay  Türklerinde  Ölüm. 
İstambul, 1999 
38. Сагитов  И.Т.  Каракалпакский  героический  эпос.  Ташкент, 
1962  
39. Самойлович 
А.Н.  Очерки  по  истории  туркменской 
литературы // Туркмения. Т.1, Ленинград, 1929, c.127-167 
40. Seyidov  M.  Azərbaycan  xalqının  soykökünü  düşünərkən.  Bakı, 
1976 
41. Sumer  F.  Oğuzlar  (Türkmenler).  3.  baskı.  Ana  Yayınları. 
İstanbul, 1980 
42. Təhmasib  M.  Azərbaycan  xalq  dastanları  (orta  əsrlər).  Bakı, 
1972 
43. Троицкая  А.Л.  Из  прошлого  каландаров  и  маддахов  в 
Узбекистане // Домусульманские верования и обряды в Средней Азии. 
Москва, 1975, c.191-223   
44. Успенский  В.,  Беляев  В.  Туркменская  музыка.  Ашхабад, 
Ilım, 1979 
45. Yazıçızade Ali. Tarih-i Al-i Selçuk. İstanbul, 2009 
46. Худяков  И.А.  Краткое  описания  Верхоянского  округа.  Ле-
нинград, 1979 
47. Зеленин Д.К. Религиозно-магическая функция фольклорных 
сказок // Сб. в честь 70-летию Ольденбурга. Москва-Ленинград, 1934, 
c.215-240  
 
 
 
 
 
 
 
 

---