Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beytlər
43
adamların ruzigarın müxtəlif işləri ilə məşğul olmaqdan başqa çarələri qalmadığı kimi, vaxt tapıb fürsət əldə edim. Belə ki, Gəncəli arif (Nizami Gəncəviyə işarədir - Ş.F.) bu iki beyt [şeri] ilə sirri aşkara (kaşefi-raz) çıxaran bir adama çevrildi:
O gövhər ki, tutub əlində qərar Başqa bir gövhərə ehtiyacmı var? Çox yığma, daş-qaşun kifayət edər, Nə fayda alanı olmasa əgər? 66
Əgər o ali nəsəbli vəlinemət (Şah Abbas - Ş.F) diqqət işığını bü şərif nüsxənin (kitabın - Ş.F.) tamamlanmasına salarsa, mən bəhanə gəzən təbimlə zaman fərmanverəninin (fərmandeh) fərmanı önündə başımı aşağı əyər, asiman qüdrətinin yardımı və mənalar bazarında dükan bəzəyənlərin köməyi sayəsində söz məclisini daha da hərarətləndirər və bu rəmzləri şərif ibarələr və lətif istiarələrlə (metafora-Ş.F.) yazı ipinə düzər, onu münasib, qiymətli şerlərlə bəzəyər, təbiət üzgüçüsü (qəvvas) kimi təbiətin qüvvəsi (fetrət) və himayəsi (paymərdi) ilə bilik dənizindən sahilə qiymətli (səmin) ləllər və zəngin mənalar çıxarardım, [beləliklə,] bu uca məqamlı padşahın yaratdıqları dövranın sultanları üçün dəsturüləməl olduğu kimi, bu müflis (ur) şəxsin (İsgəndər bəy Münşinin - Ş.F.) yazdığı kitab şüarı fəzilət olan istedadlı adamlardan ötrü zərbülməsələ çevrilərdi:
Əgər indi mənə bəxtim olsa yar, Ədəb mücrüsündən qıfılı açar. Cavan şahzadəyə bəsləyib inam, Alimlik mülkündə təxt ucaldaram. Məna güllərindən yığıb rəngbərəng,
66 Beytlərin farscası To-ra ba çenin govhəre-ərcomənd Həmi hacət ayəd be govhər pəsənd. Mətaye - geranmaye dari bəsi, Çe sudət bovəd çon nəxahəd kəsi? 44
Hikmət dükanına verərəm bəzək. Çoxlu dürr çıxarıb elm bəhrindən, Cahanı dürr ilə dolduraram mən. 67
Əql mürşidindən və himmət ağsaqqalından (pir) icazə aldığım üçün bu bağdan gül dərməyə tələsdim. Söz meydanında çoxlu Abbasi qələmiylə fikir-xəyalın söz kəhərini hərəkətə gətirib, şahın əbədi dövlətində baş verən hadisələri onun doğulduğu gündən bu günəcən ki, hal-hazırda min iyirmi beşinci (miladi 1616) ilə bərabərdir və [şahın] şərafətli yaşının qırx yeddiyə çatdığı günlərdir, habelə onun cavanlıq dövrü və dövlətinin bahar əyyamıdır, yazmağa başladım, şüur şüalarının işığı çatan məqama qədər həmin hadisələri təfərrüata varmadan və nöqsana yol vermədən qələmə aldım, geniş məlumatı olmayan əhvalatları, zərurət üzündən, onları mənə danışan adamlara etibar edərək, olduğu kimi yazı ipinə düzdüm, bu son dərəcə gözəl əsəri (segerfnamə) və qiymətli səhifəni* “Tarixe- aləmaraye-Abbasi” adlandırdım, yazdıqlarımı xasiyyət və xüsusiyyətə (təbaye') məlal gətirən qaranlıq iqtibas və ibarələrdən təmizləməyi lazım bildim, [Baş verən] hadisə və xəbərlərin parlaq surətini və gözəl müşahidələrimi sadə bir libasla bəzədim, onları ərsəyə gətirdim. Amma, [mənim etdiklərim] ümumi səciyyə daşıyan yol deyildir. Bəzən olur ki, təbiət gülüstanının bülbülü budaqda oturub nəğmə oxuyur, bəzən də şirin nitqli tuti [quşu] şəkəristanda ibarələr deməyə başlayır və dilinin ləzzəti daha da çoxalır. Xülasə, hər bir ibarə şirin xurmadır. Yaxud, bəzən elə də olur ki, kitabı yazarkən qələmin dilinə hər nə gəlirsə elə onunla da kifayətlənir və razılaşırsan, daha heç bir münasib şerə aludə olmursan. Yaxud da, nadir hallarda [sənin tərəfindən] iki-üç beyt yazılırsa da, bunların hamısı fikir və səliqə-sahmandan və təb' saflığından doğan bir nəticədir. Kitabı yazarkən bədahətən bəzi tarixi hadisələr də
67 Beytlərin farcası Əgər bəxtəm konun yari nəmayəd, Ze dorce - mərifət qəflət qoşayəd. Be eqbale-şəhənşahe cəvanbəxt Zənəm bər keşvəre-daneşvəri təxt. Begune-gune golhaye-məani Beyarayəm dokane-noktedani. Ze bəhre-daneş arəm an qədr dor Ke gərdəd aləm əz dorre-səmin por.
45
xatirimə düşdü, qələmin dili ilə bəyan olundu və onlar mənim sözlü qələmimlə yazıldı. Hərçənd ki, bu varaqları (ovraq) yazmaqdan əsl məqsəd o həzrətin xoş amallı tərcümeyi-halını onun təvəllüdündən hakimiyyətə yüksəlişinəcən bəyan etmək olmuşdur, amma, xəbərlər vadisində qalan adamların susuzluqlarını yatırmaqdan ötrü indi cənnət sarayında yer tutan Cəm məqamlı (cənnət bargah) padşahın** dəhşətli (hayele) vəfatını, İsmayıl Mirzənin*** və cənnətdə yeri olan (rezvan caygah) İsgəndər şanlı nəvvab Sultan Məhəmməd paşdahın****, həmçinin başqa şahzadələrin həyatlarını, özbəkiyyənin* və rumiyyənin** hücumlarını da yığcam şəkildə qələmə aldım ki, gözlərin kökləri bir-birinə yapışsın və əsl məqsədlə bağlı olan başqa məsələlər gizli qalmasın. Mən bu kitabımda o həzrətin (Şah Abbasın - Ş.F.) məşhur adını (name-nami) və yüksək ismini (esme-sami) "əlahəzrət zilləllah şah" ("Allahın kölgəsi olan şah"- Ş.F.) onun atasının adını "nəvvabi-İsgəndərşan"*" (İsgəndər şanlı nəvvab - ŞF), böyük babasının mübarək adını "şahe- cənnətməkan"**** ("məkanı cənnətdə olan şah" -Ş.F) və şərafətli ulu babasının (cədd) ismini "xaqane-Süleymanşan" ("Süleyman şanlı xaqan") kimi yazdım. Kitabda adı "nəvvabe-Məryəmşane- Məhdülya” kimi qeyd olunan məqsəd o həzrətin (Şah Abbasın - Ş.F) anasını xatırlatmaqdır. Mənim "Həzrəte-cəhanbanr ("cahanın əsasını qoyan həzrət" - Ş.F.) adını yazmağımın məqsədi isə nəvvab Sultan Həmzə Mirzəni**** xatırlatmaqdır. Əgər o həzrətin (Şah Abbasın - Ş.F) şərafətli meyli (təb) bu şərafətli nüsxə (kitab) tamamlandıqdan sonra onu dastan-dastan oxumağa yönəlsə və əgər orada həqiqətdən uzaq bir yazı görsə, qoy həmin yerləri hoqiqət bıçağı ("qəzleke- rasti") ilə məhv etsin. Əgər bəzi hadisələrdə [verdiyim] məlumat az olarsa, diqqət yetirilsin ki, bu sadiq qələmimlə onları [yenidən] tətbiq və təsdiq edə bilim. Əvvəlcə, "müvəffəqiyyət və təbərrüklə" 68
(dudman) içərisindən çıxmış o həzrətin (Şah Abbasın - Ş.F) cahanın başqa sultanlarından və dövranın qeyri xaqanlarından fərqlənən əsil- nəsəbini, bəyənilən hərəkətlərini və layəqətli vəsfini bu kitabın müqəddiməsində (dibaçə) yazdım ki, icmal şəklində bu haqda sonradan təfsilatla yazmağa başlayım. Bu vəlayətnişan xanədanın sadiq bəndəsi və duz-çörəyi ilə boya-başa çatan bir adam kimi haqqım vardır ki, söz-sovlu mədhiyyəçilər (vəssaf) və sözləri
68 İfadənin ərəbcəsi: "Təmimən və təbərrokən" Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|