Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 8,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
89
Hüsaməddinin də bəyənilməz hərəkətlərindən qəzəblənən şah doqquz yüz on birinci ildə (miladi 1505/06) onu cəzalandırmaqdan ötrü qoşun göndərdi. Hümayun ordunun özü də Taromdan Rəştə gəldi. Həmin əmir ona əl açıb tərcüman rəsmi** üzrə layiqli töhfə və hədiyyələr göndərdi, Əmir Nəcməddin Məsud Rəştinin köməyi sayəsində onun taxsırını əfv edib geri qayıtdı. Elə o il hökm olundu ki, Sultan Heydərlə cəngə getmiş hər hansı bir müxalif adamı qətlə yetirsinlər. O vaxt qorçibaşı*** olan Abdal bəy Dədə bu işi yerinə yerilməyə göndərildi və buna görə də türkman və başqa tayfalardan çoxlu adam cəzalandırıldı.
Ertəsi il hümayun [şah] eşitdi ki, Sultan Murad Mərəş və Əlbostan hakimi olan Əlaüddövlə Zülqədərin yanına getmiş, Əlaüddövlə onu öz damadı etmiş, o isə zülqədər və Mosul türkmanlarından, habelə o ətrafdakı başqa adamlardan ibarət ləşkər hazırlayaraq, Diyarbəkr vilayəti və ətrafdakı qalaların zəbti ilə məşğul olmuş, həmin vilayətdə istibdad və istiqlaldan dəm vurmağa başlamışdı. Süleyman şanlı xaqanın məğrur qeyrəti belə tələb etdi ki, həmin səmtə bayraq qaldırsın və öz hümayun ürəyini həmin mülkün o fitnəkar adamları sarıdan arxayınlaşdırsın. Məmləkət ləşkərlərinin çağırılması üçün iti sürətli qorçilər* göndərildi. Onlar doqquz yüz on üçüncü ildə (miladi 1507) fəth ayəli bayraqlarını Azərbaycana tərəf qaldırdılar. Elə ki, ordu öz kölgəsini o diyarın üstünə saldı, Əlaüddövlə qızılbaşların yaxınlaşmalarından xəbər tutdu, özünün döyüşkən ləşkəri ilə Əlbostana tərəf gedərək Kuhi- Dumabad (?) adı ilə tanınan uca bir qalaya sığındı, cəngə hazırlaşıb gözləməyə başladı. "Həbibüs-siyər" və "Fətuhate-Yəməni" kitablarının məlumatlarına görə, Süleyman şanlı xaqanın hümayun fallı ordusu Əlbostana tərəf hərəkətə gəldi. Tərəflər qarşılaşanda hər iki tərəf səf bəzəməyə başladı. Hərb atəşi elə şölələndi ki, qılınc və oxların parıltısından göydə ülkər ulduzunun (pərvin) quyruğu od tutub yanır, Əlbostan torpağı öldürülən adamların qanından Bədəxşan ləli kimi qızarırdı. O qorxulu mərəkədə zülqədər tayfası öz səbat ayağını yerə möhkəm basaraq, hərbin birinci günü sübhdən 90
axşamadək vuruşdu. Hər iki tərəf arasına zülmət pərdəsi çökən vaxt döyüşçülərin hər iki hissəsi öz aramgahlarına qayıdıb, sübhədək ön (təlaye) və arxa qoşun dəstələrinin hazırlığı ilə məşğul oldular. Üçüncü gün Süleyman şanlı xaqan özünün bənzərsiz bədəninə zirehli libas geyinib, qızılbaş ləşkərinin dilavərlərinə düşmənlə döyüşməkdən ötrü ürək-dirək verərək, meydana qədəm atdı və döyüşə başladı. Qarşı tərəfdən də çaş-baş qalmış zülqədərlilər şah ordusunun müqabilinə çıxarıldı. Oluqca qızğın hərb başlandı. Vəziyyətlərində acizlik və süqut halını müşahidə edən zülqədər düşmənləri fərar etmək qərarına gəldilər, fəth və qələbə nəsimləri isə qızılbaşların fələyə ucalan bayraqlarını dalğalandırdı, onlar o tayfanın kələyini kəsdilər. Zülqədərlərin əlinə keçən Diyarbəkr qalası qəhr və qələbə ilə alındı və o vilayət həmin il Xanməhəmməd Ustaclıya verildi. O vaxtlarda Gülabi bəy Mosullu Türkmanın oğlu Əmir bəy Mosul Diyarbəkrindən aləmpənah dərgaha gəlib iltifata yetişdi. Süleyman şanlı xaqan o vilayətin işlərini tənzimləyərək geri qayıtdı. Amma "Əhsənüt-təvarix"in müəllifi Həsən bəy Süleyman şanlı xaqanla onların arasında hərbin olmadığını yazmışsa da, o zaman sağ olan "Həbibüs-siyər"in müəllifi buna etiraz etmişdir. Buna görə də bu həqir zərrə (yəni İsgəndər bəy - Ş.F.) hər iki fikri [öz əsərində] bəyana gətirdi: Allah bilən məsləhətdir 102
. Xülasə,
bu hadisənin baş verməsindən sonra Xanməhəmməd Diyardəkrə gəldi. Həmid şəhərində olan Çülabi bəy Mosullunun oğlu Qayıtmaz bəy [ona qarşı] müxalifətə başlayaraq qalanı bağladı və onun şəhərə girməsinə mane oldu, Xanməhəmməd isə məcbur olaraq səhrada dayandı. O yerlərin kürdləri qızılbaş ordusuna qarşı çox əluzunluq etdilər, buna görə də Xanməhəmməd onların üzərinə yollandı və aralarında güclü hərb baş verdi. Kürdlərdən yeddi min nəfər qətl olundu və Xanməhəmməd kürdlərlə döyüşdən qalib çıxaraq geri qayıtdı. Qayıtmaz bəyin də ona müqavimət etmək tabı yox idi, [buna görə də,] o, Əlaüddövlə Zülqədərin yanına bir adam yollayaraq, ondan kömək xahiş etdi, söz verdi ki, şəhəri alıb ona verəcək. [Bir az əvvəl] böyük məğlubiyyətə uğrayan Əlaüddövlə Həmid şəhərinə sahiblənmək həvəsi ilə
102 İfadənin ərəbcəsi: "Əl-ilmu ində-l-lahi" (Hərfi tərcüməsi: "Elm Allaha məxsusdur" - Ş.F.)
91
Qayıtmaz bəyin xahişini qəbul etdi, elə həmin qış yenidən döyüşkən bir ləşkər toplayıb onları "Sarı Qaplan" kimi tanınan oğlu Qasım bəy və Ərdəvanə bəylə Xanməhəmmədin üstünə Diyarbəkrə yolladı. Qoşununun azlığına baxmayaraq Xanməhəmməd Ustaclı zavalsız şah iqbalına güvənib, ustaclı tayfasıyla birlikdə o ulduz saylı döyüşçülərin önündə qətl səfi bəzədi, yenilməz dövlətin iqbal gücü sayəsində döyüşdən qalib çıxdı. Öz şücaəti və dilavərliyinə görə Əlaüddövlənin başqa övladlarından seçilən Sarı Qaplan və qardaşı Ərdəvanə bəy çoxlu adamla ələ keçirilib qətlə yetirildilər, Xanməhəmməd isə zəfər qazanaraq, əzəmətlə Qayıtmaz bəy Türkmanın üstünə yollandı. O, şəhərin darvazalarını bağlayaraq, qaladarlıq məqamında dayandısa da, bir iş görə bilmədi. Həmid şəhərinin əhalisi ondan dönüb, şəhərə girmələrindən ötrü qazilərə yol verdi, Qayıtmaz bəy tutulub qətl edildi. Diyarbəkr hakimliyini ələ gətirən Xanməhəmmədin şöhrət və həşəmət xəbəri o ətrafa yayıldı. Oğlanlarının başına gələn hadisədən rahətliyini itirən Əlaüddövlə özünün pərakəndə hala düşmüş ləşkərlərini bir daha toplayaraq, onları oğlanları Kor Şahruxun və Əhməd bəyin sərdarlıqları altında qardaşlarının qanını almaqdan ötrü Xanməhəmmədin üzərinə göndərdi. Xanməhəmməd də mərd- mərdanə müdafiə olunmaq məqsədi ilə şəhərdən çıxdı, zülqədər ləşkəri ilə döyüşə başladı. Onun min nəfər adamı vardı. Deyilənə görə səflərin düzülüşündən sonra tazi və tula itlər Zülqədər qoşunundan çıxaraq ustaclı itləri ilə davaya başladılar. Xanməhəmməd o itlərinin qapışmasına baxıb fal açdı. Təsadüfən ustaclıların itləri üstün gəlib zülqədərlərin itlərini qaçırtdılar. Bu vəziyyəti müşahidə edən Xanməhəmməd ürəklənərək qaziləri zəfər çalacaqları xəbəri ilə müjdələdi. Aralarında güclü döyüş başlandı. Xanməhəmməd bu dəfə də hümayun şahın zavalsız iqbal gücü sayəsində o çoxsaylı ləşkərə qalib gəldi. Əlaüddövlənin övladları Kor Şahrux və Əhməd bəy əsir alındılar, onun çoxlu qohumu, təbəələri və əmirləri həmin mərəkədə öldürüldü. Baş vermiş qəribə hadisələrdən biri də budur: Ustaclıların arasında döyüşə gəlmiş bir kor da var idi. Yoldaşlarının məzəmmətinə qarşı deyirdi: "Allah- təaladan diləyirəm ki, nə olaydı dinpənah şahın iqbalı o koru (Əlaüddövlənin oğlu Kor Şahruxu - Ş.F.) bu korun (yəni özünün - Ş.F.) əlinə verəydi". İlahidən gələn qəzavüqədər sayəsində Kor Şahrux onun əlində giriftar oldu, düşmənlərin yerdə qalan Yüklə 8,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|