77
çəkməsinə bais oldu. Əmirzadə Rüstəm ikinci dəfə sərvərlik
göyünün günəşi olan Sultanəli Mirzəni Əbih Sultan və bir dəstə
sufiyyə və türkman əsgəri ilə onun qarşısına yolladı. Hər iki acıqlı
və kinli ləşkər Əhər və Meşkin yaxınlığında bir-birinə çatdılar,
aralarında qızğın döyüş başlandı. Hidayət taxtının sultanı olan
[Sultanəli] qədəminin yüngüllüyündən, baysunqurlular məğlub
edildilər və Baysunqur öldürüldü, Sultanəli Mirzə zəfər, əzəmət və
iqtidarla Təbrizə gəldi, əmirzadə Rüstəm ona qarşı dostanə etiram
nümayiş etdirdi. [Sonra] Sultanəlini böyük izzət və ehtiramla
Ərdəbilə göndərdi. Dinpərvərlik asimanının o qəməri də, həmin
cənnətmisal məkanda öz ata-babaları kimi, hidayət və irşad taxtına
əyləşdi, [beləliklə də] əqidə və ixlas sahiblərinin onun yanına gediş-
gəlişləri başlandı. Sufiyyə camaatının və iradət ərbablarının çoxluğu
Rüstəm Mirzənin həsədinə səbəb oldu və o, həmin həzrəti
qardaşlarıyla Təbrizə gətirdi. Onlara qarşı zahirən hörmət (18)
göstərməkdəydi, amma bu vəziyyətdən xəbər tutan bəzi paxıl
(hares) adamlar sufiyyə təbəqəsindən olanların şahın yanında
qalmaqlarına imkan vermək istəmədilər. Sufilər və etiqadlı adamlar
yenə də Sultanəlinin yanına gələrək, xəlvətcə ona nəzirlər gətirir, öz
sədaqət sikkələrini (nəqd) onun imtahan məhək daşına vururdular.
Bundan agah olan əmirzadə Rüstəm Sultanəlinin (mətndə səhvən
Sultan Heydər yazılmışdır - Ş.F.) dəf olunması fikrinə düşdü, bir
xəta yola meylləndi.
Amma, o həzrətin məclis dostlarından biri onu padşahın
belə qəddar niyyətindən hali etdi. Bu hiyləgərlik işığı [Sultanəlinin]
ürəyinə çatdıqda, "dözülməz bir işdən qaçmaq peyğəmbərlərin
ənənələrindəndir"
98
fikrinə uyğun olaraq, bir gecə xəbərdarlıq
etmədən ata süvar olub Təbrizdən çıxdı, Ərdəbil yolunu önə tutdu.
Əmirzadə Rüstəm* Mirzə Əbih Sultanı** dörd min suvari ilə o ali
qədrli sultanın təqibinə göndərdi. Onlar Ərdəbil şəhərinə tabe olan
Şəmasbi (?) adlı bir yerdə o həzrətə çatdılar. Deyirlər ki, o vaxt
Sultanəli Mirzənin yanındakı mülazimlərin sayı yeddi yüz nəfərdən
çox deyildi. O, belə az adamla həmin çox adamın qarşılaşması
barədə düşündükdə, o həzrətin bir dəstə tərəfdarı döyüşə mane oldu
və onlar çarə fikirləşməyə başladılar. Özünün şəhadəti ərəfəsində
Allahın təqdirini müşahidə edən o həzrət səfəvi dudmanının sufi və
98
İfadənin ərəbcəsi: "Əl-firar mimmə lə yutaqu min sinəni-l mursəlin"
78
tərəfdarlarını toplayaraq, onlara bu mərəkədə şəhadətə yetəcəyi
xəbərini verdi, hümayun alnında cahandarlıq nuru parıldayan öz
xoşbəxt ulduzlu qardaşını, yəni Süleyman şanlı xaqanı vəliəhd və
qayimməqam elan etdi, ali qədirli atasından və ad-sanlı
əcdadlarından irşad vaxtı bu xanədan mürşidlərinə miras qalan sirr
rəmzlərini ona əmanət (vədiət) verdi və özünün mübarək tacını o
həzrətin başına qoyaraq, [qardaşını] etibarlı adamlarına möhkəm-
möhkəm tapşırdı və dedi: "Mürtəzəvi"*** dudmanın dövlət çırağı
onun üzündə parlamaqdadır və tezliklə onun dövlət asimanının
bayrağı çox yüksəyə qalxacaq, ədalət şüaları bütün adamların başları
üzərində parlayacaqdır". [Sultanəli] vəsiyyətini tamamladıqdan
sonra döyüş meydanına qədəm atdı, eləcə sidq-niyyətlə dediyi, kimi
müxaliflər qalib gəldilər və o həzrət şəhadət şərbəti içdi. Bu canlar
yandıran hadisə baş verəndən sonra əqidə sahiblərinin arasına
parçalanma düşdü və hərə bir tərəfə səpələndi. Hüseyn bəy Lələ - o
zaman Xadim bəy kimi tanınan xəlifətül-xüləfa və Dədə bəy o
həzrətin pak cəsədini darülirşada gətirib nurlu səfəviyyə
məqbərəsində dəfn etdilər.
SÜLEYMAN ŞANLI XAQAN ŞAH İSMAYIL BAHADIR XAN,
ALLAH-TƏALA ONU CƏNNƏT BAĞLARINDA SAKİN
ETDİ
99
, ƏHVALATININ ZİKRİ, O UCA MƏKANLI
XOSROVUN ZÜHURUNUN BƏYANI VƏ ALƏMİ
FƏTH ETMƏYİNİN ŞƏRHİ
Ürəkaçan məclisin nəğməoxuyanları və söz bəzəmə
meydanının mərəkə axtaranları o mənəviyyatlı (sotude seyər),
ləyaqətli (həmide) insanı, fatehlik meydanının səflər bəzəyini
(səfara), axtarış səhrasını (badiyeye-cuyayi) mərhələ-mərhələ qət
edəni, cah-cəlal asimanının dünyanı bəzəyən iqbal günəşinin
məşəldarını, Heydər dövlətinin cahanı göstərən camını, on iki
(isnaəşəri) Haqq məzhəbinin ayinəsini, sultanlar sultanını, Kəyan*
məmləkətləri taxtının sahibini, yəni Süleyman şanlı xaqanı aşağıdakı
təranə ilə bəyana gətirmiş, çox qiymətli və Mürtəza xislət və nəsəbli
o şəhriyarın sücaətini, döyüşkənliyini (rəzmazmayı), cahangirliyini
hədislər bəzəyən məclisdə bu tərzlə (nəmət) söyləmişlər: Saf əxlaqlı
99
İfadənin ərəbcəsi: "Əskənəhu Allah-təalə fi firadisi-l-cinani"
79
(sefvətnehad) qardaşının şəhadətindən sonra pak etiqadlı sufilər
məşhur qardaşının vəliəhdi olan o hökmranlıq bürcünün dürrünü
(yəni İsmayıl Mirzəni - Ş.F.) gizlicə şəhərə gətirmişdilər. O, məxfi
bir yerdə bir neçə gün gizli saxlanıldı. Qırx gündən sonra yüksək
əqidə axtarışında olan (əqidətgəzin) sufilər təbəqəsi düşmən
kələyindən (keyd) qorxaraq, onun Ərdəbildə qalmasını məsləhət
bilmədilər, möhtərəm anası ilə məsləhətləşib vaxta münasib olaraq
Gilana getməyini daha düzgün sandılar. O ismətli (əfife) qadın
fərzəndlərinin ayrılığı ilə razılaşmalı oldu. O əyyamda sufiyyə
əyanları, xüsusilə Hüseyn bəy Lələ Şamlı, sonralar "Xəlifətül-
xühfa"** adlandırılacaq Xadim bəy Talış, Abdal bəy Dədə Zülqədər
və başqaları hər iki məşhur qardaşı götürüb, iki yüz nəfər mülazimlə
Gilana rəvan oldular. Tarix kitablarında, xüsusən "Həbibüs-siyər"də
yazıldığına görə, onlar Gilan vilayətinə gəlib çatdılar və bir neçə
gün Rəştdə dayandılar, oranın valisi onlara xidmət göstərdi. Sonra,
Lahican ölkəsi (xotte) o cənnət bağının bu fidanlarından ötrü
rövzeyi-rizvana (cənnət bağına) döndü. Şan-şöhrətinə və məqamının
ucalığına, əsil-nəsəbinə, xasiyyət və davranışına görə başqa Gilan
valilərindən seçilən və seyidlər dudmanından olan o vilayət valisi
Karkiya Mirzə Əli igidlik bostanının o tər fidanını və onun əziz
qardaşı Seyid İbrahimi izzət və ehtiramla qarşıladı, onlara səmimi
(19) ehtiram və mehriban insanlıq münasibəti göstərdi. [Amma] o
həzrətin qardaşı Seyid İbrahimə anasının yanına getmək istəyi üstün
gəldi. O, dərvişliyə və dərvişanə xislətə malik olduğundan, başına
türkman papağı qoyub Ərdəbilə qayıtdı, o həzrət isə onun yolunda
canlarını fəda etməyə hazır olan az miqdar xidmətçi ilə həmin
vilayətdə qalaraq, qeybdən gələsi hadisəni gözləməyə başladı. O
vaxt o həzrətin şərafətli sinni yeddi yaşdan çox deyildisə də, fəhm
və fərasətdə, ağıl və bilikdə fərqlənirdi. Cahandarlıq ayini onun
hümayun alnında zahir olunmaqdaydı. Xilafət çəməninin bu fidanını
özlərinin etiqadıyla bəzəyən mülazimlər qeybdən gələn ilhamla onu
"şah" adlandırır, yaşının azlığına baxmayaraq, düzgün əqidəsinə və
iradəsinə görə ona "kamil mürşid" ("mörşide-kamel") və "padşah"
deyirdilər. Söylənilənə görə, o, Gilanda altı il yarım qaldı. Bəzən
Biyəpəsdə*, bəzi vaxtlarda isə Lahicanda vaxt keçirirdi. O, Mövlana
Şəmsəddin Lahicinin yanında "Qurani-məcid"i öyrəndi. Karkiya
Mirzə Əli və qardaşı Karkiya Sultan Həsən onun xidmətində
dayanmışdılar. Əhali arasında gedən sözlərə və "Tarixi-cahanara"
kitabında yazıldığına görə, ilk vaxtda həmin bəxtiyarlıq dəryasının
Dostları ilə paylaş: |