Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 8,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
69
Almas tək bərq vuran qılıncı çəkdi. Düşmənin qanını torpağa tökdü. 91
O həzrətin şəhadəti qəzavü qədərdə yazıldığı üçün şirvanşah döyüşçüləri onu "ayın haləsi kimi" 92 əhatəyə alıb, cahanı gəzən atını ayaqdan saldılar. O həzrət döyüş zamanı hadisə saqisinin əlindən şəhadət şərbəti içdi. Meydanda öz səbat ayaqlarını möhkəm saxlayan qazilər də şəhadət qanına bulaşdılar, amma onların bəziləri "Dözülməz şeydən qaçmaq haqqında" hədisində deyildiyi kimi 93
xanədanının sufiləri o hidayət sultanının şərafətli cəsədini darülirşada gətirib müqəddəs rövzədə dəfn etdilər. Amma bu həqir şəxsə (yəni İsgəndər bəyə - Ş.F.) məlum olan budur ki, həmişə bu sülalənin tərəfdarları olan bir dəstə Təbərsəran əhli o həzrətin pak cəsədini döyüş meydanından çıxarıb münasib bir yerdə dəfn etdilər. Elə indi də həmin şərif məkan o vilayət adamlarının feyz, rəhmət və ziyarət yeridir. Xülasə, Sultan Cüneyd vaqiəsindən sonra onun candan artıq istədiyi fərzəndi (fərzənde-canpeyvəndəş), vilayət taxtının sultanı, hidayət sarayının vəliəhdi və böyük əmir Əbu Nəsr Həsən bəyin bacısı oğlu olan Sultan Heydər* öz ali məqamlı atasının qaimməqamı oldu. Sultan Heydər vəlayət bürcündən doğan (tolu) günəş və səltənət ümmanının sədəfindən çıxan dürr kimi ortaya çıxdı. O, ata- babasının yolunu davam etdirmək istədi. Öz iqbalının qüvvəsi ilə Mirzə Cahanşahı** ayaqdan salıb, ölkənin padşahı olmuş mərhum Həsən padşah o vəlayət və sərvərlik asimanının günəşi (mehr) ilə [Sultan Hcydərlə - Ş.F.] daha da yaxın olmaq istəyinə düşdü, bu dudmanla (səfəvi şeyxləri ilə - Ş.F.) əlaqələrini möhkəmləndirmək naminə Ələmşah bəyim* kimi məşhur olan sevimli qızı Həliməbəyim ağam ona ərə verərək, iffət bürcünün o Zöhrəsini** səadət göyünün Müştərisi*** ilə birləşdirdi. O həzrət özündən əvvəlki şeyxlərdən daha yüksək dövlət və sərvərlik meracına qalxdı.
91 Beytlərin farscası: Bor ayine-sultane-Doldolsəvar Be hər həmle əz cəm'e-an xaksar Ze əlmasgun şoleye-tabnak Fekəndi goruhi bər in tire xak. 92 İfadənin ərəbcəsi: "Kə-1-ihatəti bi-l-bədri" 93 İfadənin ərəbcəsi: "Hədisu-1-firar mimmə lə yutaqu" 70
Onun ali rövzəsi daim yaxın-uzaq adamların toplaşdığı yer idi. Bir gecə, sonralar həqiqətə çevrilən bir röya (röyaye-sadeqe) gördü: Qeyb aləminin xəbər gətirənləri (monhi) onun öhdəsinə qoydular ki, o gərək isna əşəriyyət (on iki imam - Ş.F.) əlaməti olan qırmızı zolaqlı bir papaqla öz tərəfdarlarının başını bəzəsin. Sultan [Heydər] bu yuxunu gördükdən sonra başına şadimanlıq papağı qoyub o vaxtlarda dəbdə olan türkman papağını on iki zolaqlı "Heydər papağı" ("tərəke-Heydəri") ilə əvəz etdi. Onun arxasınca gedən və ona itaət edən adamlar da o həzrətin əqidəsinə tabe (eqteda) oldular və bu xanədanın bütün üzvləri həmin dəyərli papağı başlarına qoymaqla başqa adamlardan seçildilər. Elə buna görə də, o şan- şöhrətli adamlar "qızılbaş"**** ifadəsi ilə məşhur oldular. Xülasə, o həzrətin həşəməti gün-gündən artırdı. Sədaqətli adamların onun başı göyə ucalan dərgahına gəlişləri daim çoxalır, bütün əhali onun fəzlindən bəhrələnirdi. [Sultan Heydər] zahiri və mənəvi səltənəti öz əlində cəmləşdirib, batində irşad və dinpərvərlik yolunun yolçuları olan şeyxlərin və əhlüllahların (Allah adamlarının - Ş.F), zahirdəsə taxt bəzəyən sultanların sərvərinə çevrildi. Böyük əmir Həsən padşah, işlərinin icrası zamanı Heydərin mülazimləri ilə dostluq və razılıq (vefaq və vodud) tərzində davranır, qətiyyən bu baçısı oğlu və damadının razılaşmadığı işlərə razılıq vermirdi. Bir müddət kamiranlıqla vaxt keçirən Həsən bəyin iqbal ağacı Tuba***** ağacı kimi özünün kamal zirvəsinə ucaldı. Türkman sultanları tarixinin müəllifi Mövlana Əbubəkr Tehraninin****** təfsilatla yazdığına görə o, səltənət taxtına vida etdikdən sonra oğlu Sultan Xəlil,**** '* ondan sonrasa Sultan Yaqub* hökmranlıq taxtına əyləşdilər. Qəzaya çıxmaq qərarı təbiətinə üstün gələn Sultan Heydər öz dayısı oğlu (xal) Sultan Yaqubun hərəkətlərini ətraflı müşahidə etməkdəydi. O, sufiyyə əmirləri və səfəviyyə sülaləsinin tərəfdarları ilə məsləhətləşdi və onun cahanı bəzəyən fikri sakinlərinin imandan uzaq və cahillik yoluna yaxın olduğu Dağıstana yürüş etmək və çərkəz kafirlərinə qarşı qəzaya getmək qərarına yönəldi, saf xasiyyətli (nehad) sufiləri və pak etiqadlı mülazimləri bir yerə toplamaqdan ötrü qəmər sürətli (qəmərməsir) qasidlər yolladı. Sadiq mücahidlər onun izzət və təmtəraqlı çadırlarında yığışdılar, çoxlu silahlı adam (15) da onlara qoşuldu. O həzrət məqsədinə doğru yürüş bayrağı qaldırdı. Həmin ləşkərin hərəkət xəbəri Şivanşah [Xəlilullahın oğlu] Sultan Xəlilin** (Fərrux Yəsarın - Ş.F) səbat və qərar binasına zəlzələ saldı. O, düşündü ki, Sultan Heydər atasının 71
qanını almaq və Şirvana qəsd etməkdən ötrü gələcəkdir. [Sultan Xəlil] "məhəbbət və nifrət irsən keçir" 94 misalına uyğun olaraq [Sultan Heydərə] qarşı nifaq məqamına gəldi. Həmin qaniçən (xunxar) ləşkərə müqavimət etmək onun qüvvət və qüdrəti xaricində olduğu üçün şirvanşah, bir-birinin ardınca külək sürətli qasidləri özünün damadı olan Sultan Yaqubun yanına göndərdi və bildirdi: "Sultan Heydər zahirən Çərkəz qəzasına getməkdədir, amma, mümkündür ki, o, Dərbənd və Təbərsərana çatdıqda yürüş cilovunu Şirvana tərəf yönəldib, qəsbkarlıq (molksetani) bayrağını göylərə qaldırsın. Bir halda ki, bu gün məmləkət (Şirvan - Ş.F) onun əlinə keçməyib, gərək döyüşkən ləşkər toplanılsın və şeyxin niyyəti həyata keçməsin. Əgər onun məqsədi yerinə yetərsə, təkcə mən həqir bəndənin vilayəti ilə kifayətlənməyəcək və işğalçılıq qapılarını öz istəyincə daha geniş açacaq". Mehr göyünün o sərvəri ilə (Sultan Heydərlə - Ş.F) nifaq məqamında olan Sultan Yaqub şirvanşaha mərhəmət etdi, amma beynindəki düşmənçilik hissi baş qaldırdı. Sultan Bəyçioğlunu (?) dörd min türkman süvarisi ilə onun köməyinə göndərdi. Sultan Yaqubun köməyi şirvanşahı sevindirdi, Şamaxıda çoxlu Şirvan və türkman əsgərləri bir yerə toplaşdı. Amma, Sultan Heydər peşələri qəza olan qazilərlə Şirvanın şimalındakı Şəkiyə gəldi, onun müzəffər ləşkəri oradan Dərbənd qalasına yollandı. O şəhər cahanın abad şəhərlərindəndir və Babül- əbvab (Qapılar qapısı - Ş.F.) kimi məşhurdur. Göylərə baş vuran qalası İsgəndər səddi kimi möhkəmdir. Basqına sinə gərməyi və özünü qorumağı ilə məşhurdur. Deyilənə görə onun hər bürcü fələyin bütün bürclərinə bərabərdir. Qoruyucuları (pasiban) sakinləri ilə dilbir və canbirdir. Oranın əhalisi inadkarlıq edərək öz hücum əllərini irəli uzatdı. O iqbal sahibi (Sultan Heydər - Ş.F.) onları cəzalandırmaq qərarına gələrək, qazilərə o şəhər və qalanın tutulması üçün əmr verdi. İgidlər öz himmət sifətlərini qalanın fəthinə doğru çevirdilər və az bir vaxtda o möhkəm qalam titrətdilər. Qalanın alınması az qala müyəssər olacaqdı ki, Heydər dudmanının tərəfdarlarından və ləşkərin qol başçısı olan Qara Piri Qaçar arxadan gələrək söylədi ki, türkman ləşkəri çayı keçmişdir, şirvanşah Şirvan əsgəri ilə artıq ona birləşmişdir və onlar ləşkərlə hərb iddiasındadırlar. O qəddarların gəlişi haqda ard-ardınca xəbər gəlib
94 İfadənin ərəbcəsi: "Əl-hubbu yətəvarasu və-1-buğdu yətəvarasu" Yüklə 8,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|