Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 8,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəzm
95
məqamında olduğunu (Üluhiyyət) iddia edirdilər. Qəribə hadisələrdən biri də budur: Xalq arasında söylənildiyinə görə, müşəşələr öz ibadətlərini icra etdikləri zaman onlara bıçaq, ya şəmşir zərbəsi təsir etmirdi. Onlar şəmşirin ucunu öz qarınlarına dirəyərək "əliyullahlıq" yəni "Əli Allahdır" və başqa batil sözlər söyləyirlər və bu vaxt şəmşir kaman kimi əyilir, amma bədənlərinə zərər dəymirdi. Həmin tayfa hakimi həmişə seyidlər arasından seçilirdi. Qızılbaşlar oraya göndərildikləri vaxtda isə Sultan Fəyyaz ibn Sultan Möhsün onların hakimi və öz atasının qayimməqamı idi. O tayfa üçün şəriət ehkimlarının icrası qadağandı və onlar azğınlıq yoluna daha çox düşmüşdülər, Fəyyazın üluhiyyətini etiraf edirdilər. Cah-cəlallı ordu Həvizəyə yaxınlaşanda, "Həbibüs-siyər" əsəri müəllifinin sözünə görə, Fəyyaz müşəşə təbəqəsi ilə iqbal qoşununun müqabilində səf bəzəyərək döyüşə hazır oldu. Həvizə kənarında böyük hərb başlandı, Həvizə torpağı müşəşəçilərin axan qanlarından ləl rənginə döndü, bəd niyyətli (sekal) Fəyyaz o azğınların çoxu ilə birlikdə amalları zəfər olan qazilərin iti qılıncları vasitəsilə ədəm yoluna tələsdi:
Qanı müşəşənin o təhər axdı, Sanki yer üstünə lalələr çıxdı. O qədər töküldü qan o başlardan, Fələk qurşağacan oldu qızıl qan. Üst-üstə qalandı elə çox ölü, O çölə bağlandı küləyin yolu. 104
Luristana getmiş olan əzəmətli əmirlər əhd-peymanla onların yanına gələn Məlik Rüstəmi özləri ilə ali saraya gətirdilər. Məlik əmirlərlə qarşılaşandan sonra fərar etmiş, yolları olduqca keçilməz olan dağlara pənah aparmış, Bəhram intiqamlı əsgərlər
104 Nəzmin farscası belədir: Ze xune-moşəşe dər an sadə dəşt To gofti zəmin-o zəman lale gəşt. Ze bəs xun dər an sərzəmin kəlle bəst Fələk ta kəmərgah dər xun neşəst. Ze bəs koşte bər ruy həm uftad, Dər an badiye bəste şod rahe-bad. 96
dağın ətrafını əhatəyə almış, onun işi çıxılmaz olmuş və o aman diləyi, əhdü peymanla əmirlərin yanına gəlmişdi. Məlik Rüstəm sarayda lur dilində şirin sözlər danışaraq şahın iltifat nəzərinə layiq oldu. Onun uzun saqqalı vardı. Süleyman şanlı xaqan onun saqqalını dürr və ləllərlə bəzədi və o, bir müddət hümayun orduda qaldı. [Sonra] Luristanın hakimliyi ona verildi və məqsədinə yetərək, öz diyarına rəvan oldu. Xülasə, müşəşəyə qalib gəldikdən sonra [şah] Həvizə hakimliyini əzəmətli əmirlərin birinə verib Şüştər və Disfula getdi. Oranın hakimi itaət yolunu tutaraq ali saraya gəldi, şəhərin və qalanın açarlarını təhvil verdi, həmin məmləkətlər Səlasil qalası ilə birgə dərya ürəkli şəhriyarın əlinə keçdi. Süleyman şanlı xaqan başı fələyə dəyən o qalanı etibarlı adamların birinə verib öz zəfər bayrağını Fars vilayətinə doğru qaldırdı, şikar edə-edə Şiraz darülmülkünə yetişib, həmin darülmülkdə kamranlıq və rəiyyətpərvərlik taxtına qədəm basdı. Lar və Hörmüz valilərinin elçiləri xilafət ehtişamlı saraya gələrək, layiqli peşkəşlər təqdim etdilər, o məmləkətlərdə xütbəni və sikkəni hümayin şəhriyarın adı və soyadı ilə bəzədilər. Şah qış fəslini cah-cəlal ilə (fərr) Şirazda, baharı isə Həmədanda keçirdi, bir neçə vaxt da Əlvənd dağında istirahət etdi, oradan yola düşdü və Təbriz darüssəltənəsi İran hökmdarının şərafətli qədəmi ilə ətirləndi. Şirvan tərəfdən Şeyxşahın yenidən o vilayətə sərvərlik bayrağı qaldırması və (ödəyəcək) bac-xəracı ləngitməsi xəbəri gəldi. Şahın qiyamət zəbanəli (qiyamətləhəb) qəzəb atəşi şölələndi, qışın oğlan çağı və soyuğun şiddətli vaxtı yürüş cilovunu Şirvan istiqamətinə yönəltdi, Cavadda körpü (cəsr) asıb, oradan sağ-salamat keçdi. Şiravanşah ona müqavinıət edə bilməyərək, Biğord qalasına tərəf qaçdı, cəlal ordusu zəfər və iqballa Şirvana daxil oldu. [Şah] o vilayəti Lələ bəyə verdi və gəlib Şamaxıda dayandı. Bakı (Badkubə) və Şabranın qoruyucuları itaətə gəlib qapı açarlarını təhvil verdilər. Qalalarının möhkəmliyinə və qala ətəyinin yüksəkliyinə (xakrız) güvənən Dərbənd əhalisi bir neçə gün əl-ayaq atdılar, sonra əllərini aman ətəyinə uzadaraq [şaha] itaət mərasimi təqdim etdilər. Süleyman şanlı xaqan həmin qış fəslində Şirvandan çıxaraq Qarabağa təşrif gətirdi, baharın əvvəlində Sultaniyyəyə tərəf hərəkət etdi, Xorasana yürüş tiçün yaraq-yasaq hazırlığına başladı.
97
Rəvayətlər gülşəninin bülbül nəvalı adamları və hekayət əncuməninin yeni xəbərlər (əxbare-bədaye) yazan dastançıları Süleyman şanlı xaqanın atəşlər yağdıran qılıncının parıltısı ilə müyəssər olan Xorasan fəthini aşağıdakı kimi bəyan etmişlar: Elə ki, ölkələr alan xosrovun şimşək gurultulu nağarasının təntənəli avazı bütün dünyada (ərseye-cəhan) səsləndi, cahan sultanları o şəhriyarın cahangirlik qorxusundan çıxmaqdan ötrü, o həzrətə xələtlər gətirməyə və onunla yekdil (vəfaq) olmağa başladılar. Onlar müvafiqət və sədaqət yoluyla töhfə və hədiyyələr göndərir, məktub və elçilər yollayırdılar. Xorasan, Şahican Mərvi, Xarəzm, Təxarıstan, Zabilistan, Qəndəhardan tutmuş Kabul və Bədəxşan hüdudunadək hökmran olan, müzəffər hakimiyyəti uzun illər davam edən və çoxlu oğlu və nəvələri olan xaqan Əbülqazi Sultan Hüseyn Mirzə Bayqara əqlinin və uzaqgörənliyinin dəlaləti ilə həzrətlə sədaqət və dostluq məqamında durur, ona həmişə məhəbbət izhar edirdi. Süleyman şanlı xaqan da o, uca məqamlı padşahla oğul-ata davranışında olub, teymuriyyə sülaləsinə və aralarındakı sabiq əlaqələrə ehtiramla yanaşırdı. Buna görə də, o, öz fatehliyinin əvvəllərində müzəffər şahın zəbtindəki məmləkətlərə hücum etmirdi, aralarındakı məktublaşma və gediş-gəliş qapıları daim açıq olurdu. "Həbibüs-siyər"də yazıldığına görə, o alicah padşahın vəfatından sonra fərzəndlərinin bir-biriləri ilə nifaqından, xüsusilə onlardan iki-üç nəfərin - Bədiüzzaman Mirzənin, Müzəffər Hüseyn Mirzənin və Köpək Mirzənin istiqlal iddiasından həmin sülalə arasına çaxnaşma düşdü. Şeybanilər nəslindən olan Mavərənnəhr valisi Sultan Əhməd Mirzə ibn Sultan Əbu Səid Gurəkanın hakimiyyəti dövründə nökərlikdən sultanlığa qədər ucalmış Məhəmməd xan Şeybani ibn Budaq Sultan ibn Əbülxeyr xan ibn Dövlət Seyxoylu ibn Cuci ibn Çingiz xan Özbək o məmləkətlərdə fərman sahibi olan padşah oldu. O, vəziyyəti və teymuri* şahzadələri arasındakı ayrı-seçkiliyi eşidib, Xorasan mülkünə tamah saldı və müzəffər xaqanın (Sultan Hüseyn Bayqaranın -Ş.F.) övladlarını aradan götürmək fikrinə düşdü. Doqquz yüz on altıncı ildə (miladi 1507) Xorasana ləşkər çəkərək həmin tədbirsiz şahzadələrlə döyüşlər keçirdi, onlara qalib gəldi və onların həyat iplərini kəsməyə başladı. Xülasə, tarix kitablarında yazıldığı kimi, Bayqara dudmanından dud (tüstü) çıxardı və onların məmləkətləri Yüklə 8,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|