Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 8,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
98
özbəklərin zəbt və işğalı altına keçdi. Əhali arasında "Şahi bəy" kimi tanınan Məhəmməd xan Şeybani Türküstan qəzalarından başlayaraq İraqa qədər olan yerləri fəth etdi, onun əzəmət və iqtidar bayrağı zirvəyə (oyuq) ucaldı, qürur buxarı beyin qəsrini elə bürüdü ki, o, heç bir şövkətli ixtiyar sahibini saya salmadı və fələyə ucalan şah sarayının xidmətkarları ilə xilaf məqamına gəldi. Ölkolər alan ordunun ikinci dəfə Şirvana tərəf yürüşü vaxtı özünün bir dəstə əsgərini biyaban yolu ilə Kirman üzərinə yolladı və həmin vilayətdə onlar cürbəcür dağıntılar, qətl-qarət işləri törətdilər. Süleyman şanlı xaqan buna görə də, dövranın bacarıqlı (mostəed) məşhurlarından Şeyxzadə Lahıcının başçılığı ilə özünün dilli-dilavər elçilərini iki-üç dəfə onun yanına göndərdi, onu fitnəkarlığı və savaşı tərk etməyə çağırdı. O, isə bəxtinin dönüklüyündən [şaha] cavab məktubunda xoşa gəlməz mənasız (gəzaf) laf sözlər yazıb fikrini belə izah etdi: "İslamın Həccini ürəyə salmaq fikri o qədər də nüfuzlu (rosux) deyildir. De görək harada qarşılaşacağıq?". Süleyman şanlı xaqan onun məktubunun cavabında belə yazdı: "İmam əl-cin və -l-ünsün ("cinlər və adamlar imamının", yəni İmam Rzanın - Ş.F.) nurlu qəbrini ziyarət etmək fikri bizim qəlbimizdə özünə möhkəm yer tutmuşdur. Allah qoysa, görüş yerimiz müqəddəs Məşhəddə olacaqdır". Doqquz yüz on altıncı ildə (miladi 1510) şah Xərrəqan yaylağında qalibiyyət nişanlı əsgərlərin toplanması barədə əmr verdi, güclü niyyət və geniş (fəsih) istəklə Xorasana yürüş etdi, Semnandan keçərək, Xorasan vilayətinə igidliklə qədəm basdı. Xorasan vilayətindəki özbək hakimləri duruş gətirməyib hər biri öz dövlətinin mərkəzini boş qoyaraq Heratda yığışdı. Həzarə* yürüşündən qayıdıb, Heratda olan Şahi bəy xan Süleyman şanlı xaqanın cürət və qorxmazlığından və onun qorxu bilmədən Xorasana gəlməyindən bərk qorxuya düşüb, fikir-xəyal dəryasına qərq oldu. Süleyman şanlı xaqanın qorxusu onun qəlbində günbəgün çoxalmaqda idi. Zəfər ayəli ordunun müqəddəs Məşhəd hüduduna gəlib-çatma xəbərini eşidən [Məhəmməd xan Şeybani] özündə o həzrətlə heç bir qarşılaşma qərarı tapa bilmədi, qohumu olan Canvəfa Mirzəni Herat qalasında qoyub, özü Şahican Mərvinə tərəf hərəkət etdi. Canvəfa Mirzə də müqavimətə tab gətirə bilməyərək, onun ardınca Mərvə yollandı. Süleyman şanlı xaqan şadimanlıqla, asudə ürəklə və xatircəmliklə müqəddəs Məşhədə gəlib, yeri mələk aşiyanlı Xorasan sultanının (İmam Rzanın - Ş.F.) ziyarətinə getdi, dua etmə mərasimini keçirdi, Kəbə mərtəbəsi misalında olan 99
həmin məzar yerinin (ətəbə) seyid və mücavirlərini nəvazişlərə layiq gördü, o vəlilik və imamət sarayının sultanının müqəddəs ruhundan kömək istəyib Şahi bəy xanın təqibincə Mərvə yollandı. Müzəffər ləşkərinin münqəlayındakı (ordunun ön hissəsi - Ş.F.) əzəmətli qazilər elə ki, Mərvin cəng meydanına çatdılar, Canvəfa Mirzə çoxlu ad-sanlı Özbək bahadırları ilə birlikdə onların qarşısına çıxdı, Mərvin Tahirabad adlı yerində aralarında çətin müharibə başlandı. Qızılbaş ləşkərinin sərdarı Danə Məhəmmədin o hərb zamanı öldürülməyinə baxmayaraq, Canvəfa Mirzə böyük məğlubiyyətə uğradı, fərar etdi. Qızılbaş ləşkəri qala ayağınadək özbəkləri qovub, onların böyük hissəsini həlak etdi. Bu hadisə baş verən vaxt xaqan özünün hümayun fallı çadırım Mərvin kənarında tərk edərək gəldi və öz bargahını qalanın qarşısında qurdu. Şahi bəy xan bu məsələdən bərk qorxuya düşüb, Mərv qalasına sığındı, şəhər və qalanın
mühafizəsini gücləndirdi, Mavərənnəhrə adamlar
göndərərək, özbək tayfa sultanlarının çağırılması haqqında fərman verdi. Tərəflər arasında hər gün döyüşlər gedir, hər iki tərəfdən adamlar qırılırdı. Bu minvalla bir neçə gün ötsə də, fəth görsənmədi. Dost-düşmənlə üzbəüz döyüşməyi qala ayağında dayanıb döyüşməkdən üstün bilən Süleyman şanlı xaqan istədi ki, Şahi bəy xanı şirdən qaçıb deşiyə girən tülkü kimi oradan eşiyə çıxarsın. Buna görə də köçmə təbilini çalaraq qala ayağından çəkildi, Məhəmməd xana bir məktub göndərdi: "Sən mənimlə İraq və Azərbaycanda döyüşməyi vəd etsən də, sözünə əməl etmədin. Biz isə öz vədimizə sadiq qalıb, Xorasana gəldik. Sən orada da bizim qarşımıza çıxmadın. Hazırda Azərbaycanda baş verən bəzi hadisələr səbəbindən geri qayıtmağımız vacib olmuşdur ki, biz buna görə buradan gedirik. Siz haçan döyüşə hazır olsanız və Allah istərsə, bizim görüşümüz baş tuta bilər". Şahi bəy xan Süleyman şanlı xaqanın geriyə qayıdışını acizlik əlaməti kimi düşündü, istədi ki, fərar edib qalaya sığınmaqla özünü bir müddət qızılbaş qoşununun hücumundan xilas edə bilmək arından təmizləsin. Buna görə də o vaxt yanında olan otuz min nəfər özbək döyüşçüləri, məşhur əmirləri və sərdarları ilə şəhərdən çıxdı. Verilən fərmana görə üç yüz nəfərlə ləşkərin arxasında olan Əmir xan Mosullu özbək döyüşçülərinin qaladan çıxdıqlarını müşahidə edib, hümayun xaqanın işarəsi ilə fərar etdi və gəlib müzəffər orduya qoşuldu. Məhəmməd xan [Şeybani] fərarı qızılbaş ləşkərinin zəifliyi kimi anlayıb onları izləməyə ürəkləndi. Xanın hücumundan xəbər tutan Yüklə 8,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|