Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 8,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəzm
- Beyt
- Mazandaran padşahı Ağa Rüstəmin ölümü
100
Süleyman şanlı xaqan onun şəhərin üç fərsəxliyindən axan çaydan keçməsini bir qədər gözlədi, sonra bir neçə nəfəri o körpünü dağıtmağa göndərdi, ordusundakı on yeddi min nəfərlə Mərvin Mahmudabad adlı yerində özbək döyüşçülərinin müqabilində səf bəzədi. Şahi bəy xan naçar qalaraq müharibə etmək fikri ilə döyüş meydanına üz tutdu. Özbək bahadurları və qızılbaş igidləri bir- birilərinə qarışdılar. Elə bir hərb başlandı ki, qanlar tökən Bəhramın ürəyi o mərəkədə öldürülən adamların halına yandı.
O cahan şahının yar oldu baxtı, Yıxıldı torpağa özbək bayrağı. Tökülən qanlardan qızardı çəmən, Fələk fəth ayəsi oxudu həmən. 105
Can Vəfa Mirzə, Qənbər bəy və əksər özbək əmirləri həmin meydanda öldürüldü, Şahibəy xan isə məğlubiyyətə uğramış bir dəstə özbəklə çaşqın halda fərar atlarını qurtuluş yolu olmayan bir sahəyə sürdülər, bataqlıqda (siyəhabi) bir-birinin üstünə çıxıb yüz ah-fəryadla can verməyə başladılar. "Adı Bahadır" kimi tanınan və bozculu qazilərindən olan Əzizağa adlı bir döyüşçü Şahi bəy xanı bir neçə meyidin altından çıxardı, qüruru üzündən heç bir sərvərin başını taca layiq bilməyən Şahi bəy xanın başını bədənindən ayırdı, kəlləni üzərində əjdaha rəsmi çəkilmiş bayrağın kölgəsində dayanan [şahın] dünyagəzən atının (səmənd) ayağı altına tulladı. Süleyman şanlı xaqan ilahiyə şükür edib, onun əzalarının hər bir üzvünü bir vilayətə yolladı, başının dərisini soyub samanla doldurdu və onu Rum padşahı Sultan Bayazid ibn Sultan Məhəmməd Qaziyə göndərdi. "Əhsənüt-təvarix" müəllifinin sözünə görə [xanın] kəlləsini qızıla tutdu və həmin kəllə nişat məclislərində uzun illər əldən-ələ gəzdi. Bu beyt Şahi bəy xanın halına münasibdir:
105 Nəzmin farscası: Be niruye-eqbale-sahe-cəhan Negunsar şod rayəte - özbəkan Ze xune-yəlan gəşt golgun zəmin, Fələk xand ayate-fəthe-mobin
101
Eylədi viran fələk əllərdə sərgərdan məni, Badə etdi kəlləmi zar eyləyib dövran məni 106
Xacə Kəmaləddin Mahmud Şahi bəy xanın vəzirinin məşhur sağərçisi* idi və buraya Mərv qalasından gəlmişdi. Şəhriyar (Şah İsmayıl - Ş.F.) həmin qızıla tutulmuş kasanı işrət qədəhi kimi əlinə götürüb mey içirdi, xacə isə əsir tutulmuş [özbəklərlə] o iqbal asimanı günəşinin (Şah İsmayılın -Ş.F.) qarşısında dayanmışdı. Süleyman şanlı xaqan ona xitab edərək buyurdu: "Xacə, sən bu kəllə kasasını tanıyırsanmı? Bu sənin padşahının başıdır". [Xacə] dedi: "Sübhanallah! O necə də çoxlu dövlət sahibi olmuşdur! Onun sərvəti hələ də qalmaqdadır və sən kimi bir iqbal sahibinin əlindədir və ondan dəmadəm nişat meyi içməkdəsən". Onun bu incə sözləri şahın xoşuna gəldi, xacəni iltifata layiq gördü, onu Xorasana vəzir təyin etməklə şərəfləndirdi.
Mazandaran vilayətini saxtakarlıqla istila etmiş Ağa Rüstəm Ruzəfzun adlı bir adam da şahın mülazimlərinə qarşı çıxaraq həmişə deyərdi: "Mənim əlim Şahibəy xanın ətəyindədir". Elə bu vaxtlarda Süleyman şanlı xaqan Şahi bəyin bir əlini kəsib özünün bir yasovuluna** verdi və ona tapşırdı ki, əli Mazandarana aparsın və Ağa Rüstəmin ətəyinə atıb desin: "Sənin əlin onun ətəyinə çata bilmədi, amma indi o əl sənin ətəyinə dəydi". Həmin yasovul Ağa Rüstəmin Təbəristan sərdarları ilə ali bir ziyafət məclisində olduğu vaxt məclisə daxil oldu, qorxu bilmədən öhdəsinə qoyulan tapşırığı icra edib dərhal geri döndü, hətta heç kimin onunla danışmağa macalı olmadı. Bu təhtidli gəlişdən Ağa Rüstəmin bağrı yarıldı, vahimədən ürəyi xəstəliyə düşdü, gün-gündən zəiflədi və üqba aləminə yollandı. Xülasə, bu fəthdən sonra ətraf yerlərə fəthnamələr göndərildi, Xorasan vilayətinin hər yerində xütbə və sikkə
106
Beytin farscası: Kaseye-sər şod qədəh əz ğərdeşe-dövran məra, Darəd in deyre-xərababad sərgərdan məra.
102
səlavatullah on iki pak imamın və hümayun şahın məşhur adları ilə bəzəndi, Ceyhun çayının kənarına qədər olan torpaqlar qızılbaş əmirlərinin ixtiyarında oldu, hidayətli imamiyyə məzhəbi bütün Xorasan ölkəsində bərqərarlaşdı, qalibiyyətli ordu Herata getdi, müzəffər xaqanın təxtgahı tacın və uca sarayın bəzəyi ilə (yəni Şah İsmayılla - Ş.F.) bəzəndi. Bu qəribə hadisənin (əbcəd hesabı ilə) tarixi "fəthe-şahe-dinpənah "dır, [yəni "din pənahı olan şahın fəthi"]. O qış fəsli fəxarətli Herat şəhəri o kamil sifətli şahın qışlaq yeri oldu, ətraf yerlərin vali və hakimləri yuvası iqbal olan dərgaha gələrək, Xorasanın fəthi münasibətilə özlərinin təbrik və mübarəkbadlıq dillərini işə saldılar. O cümlədən Xanmirzə adı ilə məşhur olan Sultan Üveyis Mirzə ibn Sultan Mahmud Mirzə ibn Sultan Əbu Səid Gürəkan Bədəxşandan səltənət nişanlı saraya gəldi və xüsusi nəzərə yetişdi, dostluqla şərəfləndi, Hisare-Şadmanın və Bədəxşanın idarə olunma sənədini (nişan) götürüb geri qayıtdı. Həmçinin Məhəmmədyar Mirzə ibn Ömər Şeyx Mirzə ibn Sultan Əbu Səid Gürəkan Kabuldan şaha dilli-dilavər elçilər yollayıb öz sədaqətini izhar etdi. Ölkələr alan ordu baharın əvvəlində Mavərənnəhri tutmaq əzmi ilə Heratdan çıxdı, Meymənd (müasir Əfqanıstandakı Meymənə şəhəri - Ş.F.) və Faryaba çatdıqda özbək sultanları, [həmçinin] atasının qətlindən sonra Səmərqənddə səltənət bayrağı qaldıran Məhəmməd Teymur Sultan, Buxara hakimi Abdulla xan, Canı bəy Sultan və Mavərənnəhrin başqa sultanları bir- birlərinə qoşularaq çay kənarına çatdılar, ali saraya adamlar göndərib sədaqətlərini izhar etdilər, layiqli peşkəşlər yolladılar, öhdələrinə götürdülər ki, əgər şah çayın o tərəfini onlara inayət etsə, bütün ömürləri boyu xidmətkarlıq yolundan kənara çıxmayacaqlar. Süleyman şanlı xaqan onların xahişləri ilə razılaşaraq İraqa yollandı, Xorasan fəthinin təbriki üçün Misir, Şam və Rumdan ali saraya elçilər gəldilər. Onlardan sonra Mazandaran hakimləri gəlib xilafət hüquqlu saraya yetişdilər. Mazandaranın yarısı böyük mirin (mire- bozorg) övladlarından olan Mir Əbdül Kərimə, o biri yarısı isə Ağa Məhəmməd Ruzəfzuna şəfqət olundu, onların hər ikisi bununla razılaşıb geri qayıtdı. Gilanat* hakimləri və Şirvanın valisi Şeyxşah öhdələrinə bac və xərac ödəmək öhdəliyi, çiyinlərinə isə itaətkarlıq çulu (ğaşiye) götürdülər. Amma, özbək sultanları əhd-peymana əməl etməyib, humayun şah çıxıb getdikdən sonra, məmləkətin ətrafına əliuzunluq etməyə başladılar.
Yüklə 8,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|