Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adina tariX İnstitutu
Yüklə 8,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ÜBEYD XANIN ÖZBƏK XAQANLARI İLƏ XORASANA ÜÇÜNCÜ GƏLİŞİ, HUMAYUN ŞAH ORDUSUNUN YÜRÜŞÜ, ONUN CAM (VİLAYƏTİNİNl XOSROVSƏRD
- Beytlər
- Şah Təhmasibin özbək padşahı Übeyd xan ilə cənginin zikri
124
ÜÇÜNCÜ GƏLİŞİ, HUMAYUN ŞAH ORDUSUNUN YÜRÜŞÜ, ONUN CAM (VİLAYƏTİNİNl XOSROVSƏRD ADLIYERİNDƏKİ HƏRBİ VƏ CAH-CƏLALIVƏ KƏRAMƏTLİ HƏZRƏT ALLAH-TAALANIN İMDADI İLƏ HƏZRƏT ŞAHIN QƏLƏBƏSİNİN ZİKRİ
Qələm bülbül kimi eyləyib səda, Yazmağa başladı bu dastanı da 121
Cəm məqamlı cənnətməkan şah özünün əbədiyyət əsaslı səltənəti əyyamında bütün din və dövlət işlərini həzrət Allahın iradəsinə (məşiyyət) həvalə edib İlahi iltifatlara bel bağladı (vaseq). Buna görə də əta dərgahından onun bütün mətləb və məramı yerinə yetdi, döyüş meydanlarında düşmənlər üzərində zəfər çaldı. Onun əbədiyyətlə peyvənd olan hakimiyyəti vaxtı baş vermiş Cam cəngi aləmdə məşhurdur və bu vaxtadək bəni-adəmin dilindən düşmür. Belə ki, o həzrətin Übeyd xan və özbək xaqanları ilə etdiyi həmin döyüş onun hümayun cülusunun əvvəllərinə düşmüş və qələbə ilə nəticələnmişdi. Həmin əhvalatın bəyanı qısa şəkildə aşağıdakı kimidir: Xorasan qasidləri ardı-ardınca səadət nişanlı dərgaha gələrək yalvarırdılar (esteğase) ki, o diyarda bəla tufanı tüğyan edir, həmin yerlərin əhalisi özbəklərin fitnə sellərinin burulğanına düşərək, iztirab dəryasına qərq olunmaqdadırlar. Buna görə də, Cəm qədirli həzrət şah əmirlər və dövlət başçıları ilə məsləhətləşdi, hamının fikri Xorasana yürüş və özbəkləri dəf etmək oldu. Müzəffər döyüşçülər zəfər nişanlı orduda toplaşdılar və cahangirlik bayraqları Xorasan səmtinə hərəkətə başladı. Cuhə Sultan Vəkil, Əllamə Sultan Təkəli və Məhəmməd xan Zülqədəroğlu bir dəstə zəfərpənah qazilərlə qoşuna münqəlay olub, öncə getdilər, Zəmeş (?) bahadır isə Damğan qalasına sığındı. Əzəmətli əmirlər o qalanı əhatələdilər, çuvalları üst-üstə yığıb özbəkləri tüfəng atəşinə tutudular. Hər gün qaladan çıxan döyüş
121 Beytin farscası: Qələm çon əndəlibe-nəğmepərdaz Çenin dəstansərayi mikonəd saz.
125
meydanının bahadırlar dəstəsi qazilərlə vuruşurdu. [Beləliklə] tərəflər arasında hərb atəşi bir neçə gün şölələndi, o vaxta qədər ki, məşhur bahadırların çoxu güllə yarasından və qantökən şəmşirlərdən həlak oldu. Mühasirədə qalanların işi çətinə düşdü, hümayun ordunun gəlib-yaxınlaşması isə özbəkləri çaş-baş etdi. Nicat yolu hər tərəfdən bağlanmışdı. [Buna görə də] onlar fərar yolu axtarmağa başladılar. Zəmeş bahadır bir neçə adamla bir gecə qaçış məqsədiylə bellərinə kəndir bağlayaraq qaladan endilər. Qazilər və qalanı güdənlər bundan xəbərdar olub, onların hamısını tutdular, elə həmin ləhzə qətlə yetirdilər. Ertəsi gün isə qala bir həmlədə fəth edildi və bütün özbəklər qazilərin şəmşirlərinə yem oldular. Aləm xosrovunun günəş parıltılı bayraqlarını [rayat] əllərində tutmuş bəhrlər yandıran, dəryalar coşduran ləşkərlər Kalpuş yoluyla müqəddəs Məşhədə çatdılar və onlar həzrət İmaməl-çinn və-l insi (İmam Rzanı - Ş.F.) ziyarət etdilər və Rza rövzəsi sultanının pak ruhundan kömək xahişində oldular, Herat darüssəltənəsinə getməkdən ötrü müzəffər bayraqları Cama tərəf dalğalandırdılar. Amma, yuxarıda yazıldığı kimi, Übeyd xan [artıq] Heratdan çıxaraq, Buxaraya gəlmişdi. O, Kucəm xandan və çingiznejad sultanlardan kömək xahiş
edərək, Dəşti-Qıpçağadək yerləşən bütün
Mavərənnəhr, Türküstan, Əxsi, Əndican, Otrar, Qılmaq, Kaşğər, Qırğız və Qazaq vilayətlərindən olduqca qalın bir ordu topladı, Kucəm xan, Yəraq xan, Fulad Sultan, Əbdüləziz Sultan, Əbdüllətif Sultan, Canıbəy Sultan, Gəldi Məhəmməd Sultan, Əbu Səid Sultan, Sevincək Məhəmməd Sultan, Kəskən Qara Sultan və sair özbək sərdarları və hər qəbilənin mötəbər əmirləri ilə birlikdə dalğalanan dərya kimi dəstələr təşkil edərək dəmir və poladdan bərk olan ürək möhkəmliyi ilə Xorasana yürüş etdi.
Onların hamısı yırtıcı qurd tək, Ağılları isə tükdən də kövrək. Hamı bədxasiyyət, bədrəftar idi, Hirsli, qaradinməz adamlar idi. 122
122 Həme gorgzadane-dərzəndexuy Səbokrəueşan comle əz bore-muy Ze əture-işan betər xuye-şan 126
Xülasə, Çingiz xanın xürucunun əvvəlindən bu vaxta qədər Amu çayından belə çoxsaylı və izdihamlı ləşkər hələ keçməmişdi. Hümayun şah ordusu Camın Xosrovsərd adlı yerinə çatanda, özbək xanları da qarşı tərəfdən gələrək Zurabada çatdılar. Qızılbaş əskərlərinin qarovulları bir neçə özbəyi tutub gətirdilər.
Özbək sultanlarının sayı və saysız özbək ordusunun keyfiyyət və kəmiyyəti məlum oldu. Həmin ordunun sayı heç bir etibarlı kitabda az miqdar göstərilməmişdir. "Lübbət-təvarix" [əsərinin] müəllifi Mir Yəhya Seyfi onların yüz iyirmi min nəfər olduğunu yazmışdır. Amma əhali arasında danışılır ki, özbək əskərlərinin miqdarı, pornavol və əlmançilərdən* (?) başqa həştad min döyüşkən bahadırlardan ibarət olubdur, amma qızılbaş ordusundasa muzdlu (məvacibkar) süvarilərin sayı, xurcunlulardan* savayı iyirmi dörd min nəfər idi. Xülasə, doqquz yüz otuz beşinci ilin məhərrəmül-həram ayının doqquzuna (miladi 1528, 23 sentyabr) düşən tasuva (tasua) günü özbək sultanları Camın Sarıqamış adlı yerində fələk ehtişamlı xosrovun (Şah Təhmasibin - Ş.F.) ordusunun yaxınlığına yetişdi. O gecə heç bir tərəf cəngə başlamadı, aşura günü sübh çağı isə tərəflərin döyüş səfləri bəzəndi. Qızılbaş əmirlərinin başçısı Cuhə Sultan Təkəli Vəkil, Əllamə Sultan Təkəli, Hüseyn xan Şamlı, Şiraz hakimi Həmzə Sultan Xamuslu (Xunuslu olmalıdır - Ş.F) Zülqədər, Məhəmməd xan Zülqədəroğlu, Əhməd Sultan Ustaclı, Yaqub Sultan Qacar, o vaxtlarda sultan [titulu daşıyan] Məhəmməd xan Şərafəddinoğlu Təkəli, Həsən Sultan Rumlu, Əhməd Sultan Əfşar və həzrət cənnətməkan şahın başqa əzəmətli əmirləri və qorçiləri mükəmməl yaraqlanaraq, iti sürətli ağ-qara atlara (əbləq) suvar oldular, müzəffər qorçilərlə birlikdə ordunun qəlbində qərar tutdular. Xoşbəxt ordunun meymənə və meysərə (sağ və sol - Ş.F) hissələri məşhur və bacarıqlı əmirlərlə bəzəndi. Firəngi zərbzənlərlə (Avropadan gətirilmiş kiçik toplar - Ş.F.) dolu arabalar ustad Şeyxi bəy Topçubaşının başçılığıyla səfin önündə dayandı. Onlar uca
Por əz çin həme ruy-o əbruye-şan.
Yüklə 8,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|