Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi a. A. Bakixanov adına tariX İnstitutu

Dissertasiya işinin metodoloji əsası.
Azərbaycan xalqının ümummilli 
lideri Heydər Əliyevin və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham 
Əliyevin gömrük işinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı irəli sürdükləri kon-
septual müddəalar, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərman və 
sərəncamları, Milli Məclisin və Nazirlər Kabinetinin qərarları, həmçinin 
gömrük sisteminin müxtəlif məsələlərinin təhlil olunduğu fundamental elmi 
əsərlər təşkil edir.
Dissertasiya işində tarixi hadisə və faktlara konkret və obyektiv 
yanaşma, elmi müqayisəli təhlil, sistemli analiz və statistik təhlil üsulundan 
istifadə edilmişdir. Problemlə bağlı materialların və sənədlərin təhlilində 
tarixilik prinsipi gözlənilmiş, hadisələrə yalnız həmin dövrün xüsusiyyətləri 
nəzərə alınmaqla deyil, həm də müasir ölçülərlə qiymət verilmişdir. Alınan 
nəticələr istinad edilən mənbələrə, fakt və rəqəmlərə tənqidi yanaşmaqla və 
digər mənbələrlə müqayisə edilməklə təhlil edilmişdir. Gömrük işi sahə-
sində qəbul edilən qanunvericilik aktları, imzalanan ikitərəfli və çoxtərəfli 
beynəlxalq müqavilələr nəzərdən keçirilmişdir. Azərbaycanın müasir göm-
rük xidmətinin formalaşmasında mühüm xidmətləri olmuş K.F.Heydərovun 
və digər müəlliflərin gömrük işinin nəzəri əsasları haqqında problemə 
yanaşma prinsipləri nəzərə alınmışdır.
Tədqiqatın elmi yeniliyi.
Zəngin tarixi ənənələrə söykənən gömrük 
xidmətinin müstəqillik dövrünə aid spesifik xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi 
ölkəmizin sosial-iqtisadi inkişafında dövlət idarəçiliyinin bu formasının 
idarəetmə mexanizmində tutduğu yeri və ictimai münasibətlərə təsir dairə-
sini müəyyən etməyə imkan verir. Tədqiqat işi milli gömrük sisteminin 
davamlı inkişafına yönəlmiş islahatların nəticələri nəzərə alınmaqla yerinə 
yetirilmişdir.
Tədqiqatın başlıca elmi yeniliyi aşağıdakılardır:
– tədqiqat işində gömrük işinin təşkili və inkişafına aid geniş bir tarixi 
dövrü əhatə edən çoxsaylı sənəd və materialların əksəriyyəti ilk dəfə olaraq 
elmi dövriyyəyə cəlb edilmiş, AXC, Azərbaycan SSR dövrünün gömrük 
tarixi təhlil olunmuş və gömrük quruculuğu sahəsində tarixi ənənələrin 
varisliyi məsələsi önə çəkilmişdir;
– ümummilli lider Heydər Əliyevin milli gömrük sisteminin təşkili və 
inkişaf etdirilməsi sahəsində nəhəng təşkilatçılıq fəaliyyəti, ölkəmizin 
iqtisadi təhlükəsizliyini şərtləndirən qiymətli tövsiyələri, həmçinin bu sahə-
nin inkişafına istiqamət verən qərarları təhlil edilərək dəyərləndirilmişdir; 

---

22 
– Azərbaycan dövlətinin iqtisadi siyasət strategiyasının gömrük siyasəti 
ilə üzvi bağlılığı, davamlı iqtisadi inkişaf şəraitində yürüdülən çevik 
gömrük siyasətinin nəticələri və mahiyyəti açıqlanmışdır; 
– tarixşünaslığımızda ilk dəfə olaraq milli gömrük qanunvericiliyinin 
formalaşdırılması, gömrük təşkilatının hüquqi-normativ qaydaların yaradıl-
ması və inkişaf etdirilməsi sahəsində fəaliyyəti təhlil olunaraq ümumiləş-
dirilmişdir; 
– dövlətin yürütdüyü gömrük siyasətinin xarici iqtisadi-ticarət fəaliy-
yətin dinamikasına, idxal-ixrac əməliyyatlarının nəticələrinə təsiri təhlil 
edilərək ölkənin ixrac potensialı haqqında dolğun təsəvvür yaradılmışdır;
– gömrük xidmətinin iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsi və dövlət 
büdcəsi gəlirlərinin artırılmasında rolu açıqlanmış, qaçaqmalçılıq halları və 
gömrük qaydalarının pozulmasına qarşı keçirilən profilaktik tədbirlərin 
gömrük xidmətinin fəaliyyətinin nəticələrinə təsiri qiymətləndirilmişdir;
– Azərbaycan dövlətinin gömrük işi sahəsində həyata keçirdiyi islahat-
ların nəticələri, o cümlədən idarəetmə strukturu, kadr potensialı və maddi-
texniki bazasının möhkəmləndirilməsi sahəsində görülən işlər ətraflı təhlil 
olunmuşdur;
– xarici ölkələrin gömrük orqanları və beynəlxalq təşkilatlarla gömrük 
əməkdaşlığının inkişaf etdirilməsi sahəsində aparılan işlərin nəticələri, bey-
nəlxalq gömrük münasibətlərinin gömrük işinin inkişafına təsiri dəyərlən-
dirilmişdir; 
– ilk dəfə olaraq, Azərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsi 
olan Naxçıvan MR-də müasir gömrük sisteminin yaradılması və inkişafı 
prosesi izlənilmişdir;
– ilk dəfə olaraq, milli gömrük işinin inkişaf istiqamətləri tarix, 
iqtisadiyyat, hüquq, beynəlxalq münasibətlər və digər elm sahələri üzrə 
aparılan tədqiqatlara əsaslanmaqla fənlərarası kontekstdə araşdırılmışdır;
– müasir tarixşünaslığımızda “gömrük işi” kateqoriyası tarix elminin 
tədqiqat obyekti kimi seçilmiş, gömrük işinin mahiyyətini səciyyələndirən 
termin və ifadələr elmi dövriyyəyə daxil edilmişdir.