Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. Çilə mərasimi.
- 4.Əcdad kultu ilə bağlı mərasimlər
14 M.Təhmasibdir.Görkəmli alimin folklorçu fəaliyyətində mərasim folklorunun ayrıca bir yeri vardır.Mərasim folklorunun öyrənilməsində alimin fəaliyyəti özünü üç əsas istiqamətdə göstərir: 1)Mərasim folklorunun toplanması; 2)Mərasim folklorunun nəşri; 3)Mərasim folklorunun tədqiqi. M.Təhmasib mərasim folklorunun öyrənilməsinə doğulduğu Naxçıvandan başlamışdır.Bu onun uşaqlıq və məktəb illərindəki ilk müşahidələridir.Burada gördüyü mərasimlər sonralar onun araşdırmalarında təsvir olunmuş və öz elmi şərhini tapmışdır.Ali məktəbi bitirdikdən sonra ilk əmək fəaliyyətinə başlayaraq müəllimlik etdiyi Kürdəmir də onun mərasim folkloru ilə bağlı müşahidələrinin genişlənməsində müəyyən rol oynamışdır.Çünki bu bölgə mərasim mədəniyyəti və mərasim folkloru ilə zəngindir.Şirvan bölgəsinin müxtəlif rayonlarını gəzən M.Təhmasib burada xalq mərasimlərini birbaşa müşahidə edə bilmiş və onları yazıya almışdır. M.Təhmasib mərasim folklorunun toplanmasına 1930- cu illərdən başlamış və onu pedaqoji fəaliyyəti ilə yanaşı davam etdirmiş və nəhayət bu fəaliyyət öz məntiqi nəticəsini alimin namizədlik dissertasiyasında tapmışdır.Belə ki, alimin “1945-ci ildə müdafiə etdiyi namizədlik dissertasiyası mərasim və mövsüm nəğmələrinin öyrənilməsinə həsr edilmişdir (57). Bu işdə əsas kütləsi etibarilə özünün topladığı materiallar əsasında Azərbaycan mərasim folkloru həm ailə- məişət mərasimləri, həm də təqvim-mövsüm mərasimləri kontekstində araşdırılmışdır.O, tədqiq obyekti olaraq götürdüyü mərasimləri bir ritual sistemi olaraq təsvir etmiş, 15 onların poetik xüsusiyyətlərini öyrənmişdir.Təqdim etdiyi materiallar və bir sıra ciddi elmi təhlilləri baxımından həmin namizədlik dissertasiyası bu gün belə öz aktuallığını saxlayan tərəflərinə malikdir”(80,91).M.H.Təhmasib mövsümlə bağlı mərasimləri araşdırmış, onların səciyyəvi xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmişdir: 1. Çilə mərasimi.M.Təhmasib yazır ki, son ayın dörd yeddigünlük çilləyə bölünməsi isə ümumiyyətlə, təbiətin dörd əsas ünsürdən ibarət olması etiqadına əsaslanır.Bu dörd ünsür hava, torpaq, su və oddur.Qədim etiqadlara görə, son ayın hər həftəsində guya ki, bu ünsürlərdən biri canlanır, oyanır, yaşamağa başlayır.Bunların hamısının dirlməsi, qızması, yeni keyfiyyət kəsb etməsi ilə də, ümumiyyətcə, təbiət oyanır, qış qurtarır, yaz başlanır.Qədim və orta sərlər Azərbaycanda bu dörd ünsürdən hər birinin qışın əsarətindən qurtarması həmin ünsürün adı ilə bağlı olan həftənin son çərşənbəsində xüsusi bir şəkildə qeyd edilirmiş.Qurtaran ilin axır çərşənbəsində isə bütün evlərin həyətində toqal qalanır, hamı odun üstündən tullanaraq “Ağırlığım, uğurluğum”, yaxud “Azarşım, bezarım tökül bu odun üstünə” deyərmiş.Tək elə bu mərasim çox aydın bir şəkildə sübut edir ki, Novruz nə İslam dini ilə, nə də Zərdüştlüklə bağlı olmamışdır(58,74). 2. Günəşi çağırmaq mərasimi.”Bizdə qışın qurtarıb yazın başlanması ilə əlaqədar bir sıra mərasimlər də vardır ki, bunların bəziləri əksər rayonlarımızda elə məhz Novruz günlərində, bəziləri isə ayrı-ayrı yerlərdə bəzən qışın son ayıı, bəzən də yazın ilk ayı daxilində icra edilmişdir.Bunlardan biri “Günəşi çağırmaq” mərasimi imiş.Bu mərasimin indi də ancaq son dərəcə cılızlaşmış müxtəsər təfərrüatı və balaca bir nəğməsi qalmışdır.Cəmisi bir neçə bənddən ibarət olan bu 16 nəğmədə günəş kəhər atlı insana bənzədilir, onun hətta bir oğlu, iki qızı olduğundan danışılır(58,74). 3. Hodu mərasimi. Qədim mərasimlərdən biri də “Hodu” mərasimidir.”Bu da keçmişdə geniş yayılmış olan, hətta inqilabdan bir az əvvələ qədər də (1917-ci ildən əvvəl nəzərdə tutulur-A.X.) əksər rayonlarımızda icra edilən mərasimlərdən imiş.İndi bunun da müxtəsər təfərrüatı və kiçik bir nəğməsi qalmışdır.İstər inqilabdan qabaqkı yerli ziyalılarımızın verdikləri məlumatlardan, istərsə də sonrakı illərdə aparılmış araşdırmalardan, ən başlıcası isə mərasimin ünsürlərindən və nəğmənin məzmunundan aydın görünür ki, “Hodu” günəş ilahəsinin adı imiş.Yəqin birinci “Günəşi çağırmaq” mərasimi istənilən nəticəni vermədikdə, yəni “duman qaçmadıqda”, “günəş kəhər atı minib qarı yerdən götürmək üçün çaxmadıqda” qədim azərbaycanlılar ikinci mərasimi icra edir, yəni “Hodu”nu qapı-qapı, zəmi-zəmi, kövşən-kövşən gəzdirib oxuyurmuşlar(58,75). 4.Əcdad kultu ilə bağlı mərasimlər.Naxçıvanda keçirilən “Ata-baba günü”, “Xıdırha xıdır” mərasimlərini əcdad kultları ilə əlaqəli izah etmişdir(58,67). M.Təhmasib “Adət, ənənə, mərasim, bayram”adlı məqaləsində “Novruz”un Zərdüştlik və İslamla əlaqəli olmadığı mülahizəsindən çıxış etmişdir. İlin axır çərşənbəsində od üstündən tullanmaq mərasiminin də Zərdüçtlikdən çox qədim olduğunu qeyd etmişdir(58,73). 1990-cı ildə M.Seyidovun «Yaz bayramı» adlı kitabı çap olunmuşdur (72). Kitabda yaz bayramının tariхi kökləri araşdırılmış, təqvim anlayışının mahiyyəti хalq yaradıcılığı, folklor nümunələri əsasında tədqiq edilmişdir. Əsərdə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|