Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi l'ƏLSƏFƏ VƏ Sİyasi-HÜquqi TƏDQİqatlar institutu «politologiYA» ŞÖBƏSİ
Yüklə 4,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ■°* Cavadov Q.C. Etnik tariximizin açılmamış səhifələri. “Təkamül" jurnalı. 1999, №3, s. 58-68.
- Buduqlu (Piriyev) V. Buduq vo buduqlular. Bakı: fabah, 1994, s.3.
İb ra h im A ğ a y e v nəticəsində bu dialekti özlərinə dil seçmişlər. Onların əksəriyyəti İslam dininə mənsubdur. İngiloy Azərbaycan dilində “yengi yol” deməkdir ki, bu da onların İslam dinini qəbul etmələri ilə əlaqədardır. Çarizmin Qafqazı işğal etməsi ilə əlaqədar olaraq rus hakimiyyəti Qafqazda xristianlığın yayılmasına çalışır vo xristianlığı qəbul edənlərə müəyyən güzəştlər tətbiq edir, onları vergilərdən azad edir, onların təhsil almaları üçün şərait yaradırdı. Ona gör? də əhalinin bir qismi həmin dövrd? xristianlığı qəbul etmişdir. Lakin sonradan İslam dininə yenidən qayıdanlar olurdu və onları “İngiloy” (yengiloy) adlandırırdılar. Onların İslam dininə itaət edənləri özlərini azərbaycanlı, xristianlığı qəbul edənlər isə özlərini gürcü adlandırırdılar. Azərbaycanlı hesab olunan ingiloylar respublika əhalisinin istifadə etdiyi bütün hüquqlardan bəhrələnirlər. Təhsil sahəsində onlara hətta müəyyən güzəştlər də olunur, onların sosial-iqtisadi inkişaflarına şərait yaradılır. Bu regionda yaşayan digər xırda xalqlar kimi ingiloylar da özünün təsərrüfat və məişət həyatına görə azərbaycanlılara çox yaxındır və onlarla qaynayıb-qarışmağa meyllidir. Ona görə də onların əksəriyyəti əhalinin 1989-cu il siyahıyaalınmasında özlərini azərbaycanlı kimi qeyd etdirmişlər. İngiloy
amili Azərbaycan-Gürcüstan münasibətlərində müəyyən əhəmiyyət kəsb edir, daha doğrusu, bu xalqı öz tərəfinə çəkmək uğrunda müəyyən mübahisəli məsələlər ortaya qoyur. Məsələn, Gürcüstanda Qamsaxurdiyanın prezident olduğu dövrdə ingiloylardan Azərbaycana qarşı bir kart kimi istifadə etmək cəhdləri olmuşdur. Hazırda bu problem aradan 8 6 M ü a s ir ş ə ra itd ə A ze rbaycanda m illi-e tn ik pro se slə r qalxmış, Gürcüstan-Azərbaycan münasibətləri öz normal məcrasına düşmüşdür. Şahdağ qrupu xalqlarının nümayəndələri əsasən Azərbaycan Respublikasının Qııba, Xaçmaz, qismən İsmayıllı rayonlarında yaşayırlar. Bu etnik qruplara bəzən biraullu xalqlar da deyilir. Onlara buduqlar, xınalıqlar, qırızlar, hapıtlar, ceklər, əliklər daxildir. Göründüyü kimi, onlar sakinləri olduqları Buduq. Qırız, Xınalıq, Hapıt, Cek və Əlik adlı kəndlərinin adları ilə adlanırlar. Bu kiçik etnik qruplar tarixi ədəbiyyatda “Şahdağ cinik qrupları” adlandırılır. Onların dili Qafqaz dil ailəsinin ləzgi dil qrupuna daxildir. Qədim Alban tayfalarından sayılırlar109. Buduq, Qırız, Hapıt, Cek dilləri həm də ləzgi dili ilə yaxınlıq təşkil edir. Xınalıq dili isə bu cəhətdən müstəsna yer tutur. Bu dillərin daşıyıcıları üçün Azərbaycan dili də ana dili sayılır. Başqa sözlə, Şahdağ etnik qrupları ikidillidirlər. Xınalıq dilinin şivə və dialektləri yoxdur, Onlar Azərbaycan dilindən geniş şəkildə istifadə edirlər. , Qırız etnik qrupu haqqında Sovet hakimiyyətinə qədər məlumat verilməmişdir. Eyni sözləri buduqlar haqqında da demək olar. Tarixçi V.Piriyevin buduqlar haqqında yazdığı monoqrafiya onların dili, məişəti, mədəniyyəti, təsərrüfat həyatı haqqında müfəssəl məlumat verir. Son vaxtlar bu kiçik etnik qruplar geniş tədqiqatlara cəlb olunur, onların dilləri, mənşəyi və mədəniyyət nümunələri öyrənilir. Professor V.Piriyev yazır: “Doğma Azərbaycanımızın müasir etnik mənzərəsinə diqqət yetirsək, rəngarəng naxışları ilə dünya şöhrəti qazanmış xalçalarımızı, min bir ətir saçan tər ■°* Cavadov Q.C. Etnik tariximizin açılmamış səhifələri. “Təkamül" jurnalı. 1999, №3, s. 58-68. \
çiçəklərlə bəzənmiş gülzarlarımızı xatırladar. Onun hər bır guşəsində, hər bir səmtində məskunlaşmış etnik qruplar, xalqlar "Azərbaycan” adlı xalçamızın naxışları, gülzarın çiçəkləridir. İlər hansı bir naxışı pozulmuş xalça, çiçəyi solmuş gülzar öz təravətini itirdiyi kimi, bir etnik qrupun da yoxa çıxması Azərbaycan adının ululuğuna xələl gətirmiş olar. Azərbaycanın hüdudları çərçivəsində yaşayan müxtəlif xalqlar, qruplar - lalışlar, kürdlər, ləzgilər, avarlar, yengiloylar, rutuliar, saxurlar, tumuqlar, darginlər, laklar, tabasaranlar, tatlar, tatarlar, udılər, yəhudilər, Şahdağ qrupu xalqları əsrlər boyu türklərlə çiyin-çiyinə yaşamış və indi də yaşamaqdadırlar. Onların bəziləri sayca yüz minlərlə adan.ı birləşdirsə də, digərlərinin sayı bir neçə mindən artıq deyildir. Azərbaycanın şimal- şərqində məskunlaşmış Şahdağ qr.'puna daxil olan xalqların - xınalıqların, buduqiarın, qrızların, naputların, ccklərin hər biri də təxminən 10-20 min nəfəri birləşdirir”110. Yuxarıda deyilənləri nəzərə alsaq və respublika əhalisinin etnik tərkibi haqqında verilmiş cədvəlləri təhlil etsək, görərik ki, Azərbaycan Respublikasında yaşayan azsaylı xalqların və milli azlıqların özünəməxsus yeri vardır. Kəm də onların azərbaycanlı etnosu ilə münasibətlərində ümumi və xüsusi - spesifik xüsusiyyətlər mövcuddur. Bunlar respublika daxilində пиЩ etnik proseslərin bir neçə xarakterik xüsusiyyətlərini aşkara çıxarır: Birincisi, Azərbaycan ərazisində yaşayan etnosların əksəriyyəti dini inam baxımından yekdildirlər, yəni onların çoxusu islam dininə etiqad edənlərdiı İkincisi, dil amili baxımından bu etnosların əksəriyyəti
_____________ hu
8 8 Azərbaycan dilindən ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə edir, türk dili onların dillərini zənginləşdirən və inkişaf etdirən mənbə rolunu oynayır; Üçüncüsü, təsərrüfat - məişət nöqteyi-nəzərindən bu xalq ların həyatında ümumi cəhətlər yaranıb inkişaf etmişdir; Dördüncü, tarixi tale ümumiliyi bu xalqları əsrlərlə bir- birinə yaxınlaşdırmış, onlara vahid Vətəni birlikdə müdafiə etmək kimi müqəddəs bir vəzifə həvalə etmişdir; Beşinci, mədəni-psixoloji sahələrdə bu xalqlarda yaranmış ümumi dəyərlər onları birlikdə inkişaf etdirib qorumaq zərurətini yaratmışdır; Altıncı, siyasi-geopolitik vəziyyət, yeni dünya qaydalarının yaranması bu xalqların maraq və mənafelərinin bir nöqtədə birləşdirilməsi zərurətini yaratmışdır. ________________________ M ü a s ir şara itd ə Azerbaycanda m illi-e tn ik p ro s e s lə r Yüklə 4,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|