Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 119 mədiyimdən bi-t-təbi ləyaqətinə müttəli olamadım. Vəfatından sonra müdirin kamal-i təəssürlə nəql etdiyinə görə bəni gördükcə nəzər-i niyaz ilə bakar, «ah, nə olur, bənim tərcüme-yi halimi və əĢarımı da kitabına yazsa» dermiĢ. Vəqtiylə vaqif-i hal ü kal ol- saydım, həsisa-yi qədir-Ģinasinin icab etdiyi surətdə hərəkət edər- dim. Vəfatından sonra arzusunun hüsulü, bir dərəcəyə qədər təlafi- yi mafat etmiĢ deməkdir. Təbrizli bir fəqir Əcəmin Ġstanbul Ģivəsiylə söylədiyi əĢar-i bəliğaya ətf-i nəzər-i iman etdikcə «fərzənd-i Sitanbulum, fərzənd- i Sitanbul» məaliylə elan-i mübahat edən bir Ģair-i Ģəhri ilə həm- zəban olduğuna hökm etməmək qabil deyildir. Ġranilər arasında gözəl türkcə Ģeir söyləyənlər vardır, fəqət bir zavallı hizmətçinin ləfzən və mənən düzgün Ģive-yi Ģəhrə uyğun Ģeir söyləyə bilməsi Ģayan-i diqqətdir. Malin kamala təvəkküf etdiyinə qənaət edənlərdən olsay- dım, Ģu fəqir və müqtədir Ģairin haliylə bərabər kamalına da təəs- süf edərdim. Yad-i Canan Vəqta ki, Ģəms-i qərib olur didədən nihan, Simurğ-i ruzi rövĢən edər meyl-i aĢiyan. CeyĢ-i zəlam səth-i zəminə edər hücum, Məğlub-i dəst-i zülmət olur ləĢkər-i nücum. Göy üzrə nə sitarə, nə əncüm, nə mahitab, Əcsam-i nuri sətr qılar pərde-yi səhab. Hər səmt ü hər tərəfdə olur sumt sər-nümun, Bir məqbər-i siyəh gibi afaq pür-sükun. Həp kainat lücce-yi ləvnə dalub gidər, MəĢğul xab-i naz ilə sükkan-i bəhr ü bər. Bu tərz ilə təkərrür edər leyle-yi firaq, Qanun-i dildə Ģölələnir nar-i iĢtiyaq. Su-yi diyara yüz çevirib eylərim nigah, Yad-i vətən qılub çəkərim həsrət ilə ah. Cular misali cuĢ u xurĢid ilə çağlarım, Xunin siriĢkimi akıtub ruyə ağlarım. Dünya vü masiva nəzərimdən olur bəid, Yüz göstərir o vəqtdə bir aləm-i cədid. Mirat-i dildə cilvə edər ru-yi dilbərim, Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 120 Yəni ruh-i bəradər-i ba-can-bərabərim. Ba-sad sürur seyr edərək gül camalını, Gisu-yi tabdarını, əbru vü halini. Vəhm aləmində bus qılıb dəst ü ruyini, Gahi siyah didəsini, gah muyini. Raz-i dərunumu edərək Ģərha-Ģərha baz, ƏĢar-i atiyəylə olur təranə-saz. Ey qəlbimin yeganə ənis-i güzidəsi, Ey nəhl-i ruhumun səmər-i nev-rəsidəsi. Sübh-i həyatımın Ģəfəq-i rəng-pərvəri, Əflaq-i ömrümün qəmər-i nur-güstəri. ġəm-i ümidimin ləməat-i münirəsi, Ənzar-i çeĢmimin fərah-əfza məsirəsi. Qanun-i saz-i razımın ən gizli pərdəsi, Amal-i fikr ü zikrimin ağuĢ-gərdəsi. Hər an və hər dəqiqədə yad eylərim səni, Yad et, unutma sən dəxi ey sevgilim bəni. ĠĢtə bu nev ilə Ģəb-i firqət edər mürur, Eylər tulu sübh, ötər bülbül-i sühur. Nəğmat-i əndəlibə edib həsr-i guĢ-i xuĢ, Mürğ-i xəzan gibi qalırım nütqdən xamuĢ. Qəzəl Nədən, ey afət-i can, piĢ-i çeĢmimdən nihan oldun, Unutdun aĢiq-i zarı, rəqibə mehriban oldun. DüĢərkən xak ü xun içrə Ģəhid-i xəncər-i qəmzən, Təəssüf eyləmək lazım gəlirkən Ģaduman oldun. Çək ey sinəm dəm-a-dəm nalə ahı, aha peyvənd et, Ki bundan böylə tir-i möhnətə sən də niĢan oldun. Axıt ey əbr-i didəm ləl-gün hunabe-yi həsrət, Ki sən də bən gibi cam-i ələmdən sər-giran oldun. Degil dildardan Ģəkva qəbahət səndədir, ey dil, Ki pir-i əqlə sormazdan rəh-i eĢqə rəvan oldun. Düruğ-amiz olan bir xande-yi canana aldandın, Cənah-i vəhm ilə ovc-i vüsalə pərfəĢan oldun. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 121 YetiĢ, ey Ģəhsüvar-i mərg, öldür də bəni qurtar, Məmatım sər zəminində niçün ahəstə-ran oldun. Bəhayi, halını anlatmaq istərdi o bəd-mehrə, TəĢəkkür eylərim xamə bənimçün tərcüman oldun. Gül gibi nazik olan qəlbinə ey simbərim, Etməz əfsus əsər zərrə qədər nalələrim. Nəzərimdən bənim ey nur-i bəsər dur olalı, Gözlərimdən fəvəran etmədədir eĢq-i tərim. Bırakıb badiye-yi hicr ü təhəyyürdə bəni, Qaldı matuf güzərgahıma mədd-i nəzərim. SuziĢ-i naire-yi həsrət-i didarın ilə, Ah pərvanə-sifət, yanmadadır bal u pərim. Qapan ey pərde-yi nəvmid-i siyəh-fam-i fəraq, Açıl ey lövhe-yi ümmid-i vüsal-i səhərim. Raz-i sər-bəste-yi amalimi tərkim edərək, Qala cananıma bir xatire-yi eĢq əsərim. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 122 Bəsiri Müəllifin fars dilindəki avtoqraf divanının müqəddiməsin- dəki qeyddə adı Məhəmməd bin Əhməd bin Əbül-Məali əl-Mür- təza kimi qeyd edilmiĢdir. Bəsiri gəncliyində Ağqoyunlu Uğurlu Məhəmməd və Sultan Yaqubun yanında olmuĢ, onlara qəsidələr təqdim etmiĢdir. Çox səyahət etmiĢ, h.892 /1487-ci ildə Heratda ƏliĢir Nəvai, Cami, Mirzə Hüseyn Bayqara ilə görüĢmüĢdür. Nəvai, Bəsirinin adına müəmma yazaraq, onu yeni mühitdə tanıtmıĢdır. 1491-ci ildə qısa bir müddətdə Ġstanbulda olan Ģair gələcək Ağqoyunlu hökümdarı, Uzun Həsənin Osmanlıya sığınmıĢ övladı Uğurlu Məhəmmədin II Mehmed Fatehin qızından doğulmuĢ oğlu Gödə Əhməd bəyin müsahibi olmuĢdur. Gödə Əhməd bəy 1497-ci ildə Azərbaycanda hakimiyyətə gəldikdən sonra onu II Bayəzidə elçi göndərilmiĢ və bundan sonra Bəsiri Ġstanbulda qalmıĢdır. O, Tacizadə Cəfər Çələbi, Müəyyədzadə Əbdürrəhman Çələbi və dəftərdar Ġsgəndər Çələbinin yardım və dəstəyini görmüĢdür. Bəsirinin üslubunu təhlil edərkən M.ÇavuĢoğlu yazır: «Os- manlı Ģuara tezkirecilerinin deyimiyle «Acemane», yani kendi dili olan Azeri Ģivesiyle Ģiirler yazan Basiri daha sonra Ġstanbul türkçesini kullanmaya baĢlamıĢtır. Bununla beraber kendi el yazısı ile kaydettiği Ģiirlerinde yer yer Azeri Ģivesinin izleri görülür» 287 . Zati, Qəndi və KəĢfi kimi Ģairlərlə yaxın münasibəti olmuĢ- dur. Təzkirələrdə Bəsirinin nüktədanlığı xüsusilə vurğulanmıĢdır. ġeirləri vəzn və üslub baxımından qüsursuzdur. Bəsiri 941/1534-35-ci ildə vəfat etmiĢ və Ədirnəqapısı kə- narındakı məzarlıqda dəfn olunmuĢdur. 287 Чавушоьлу М. Басири. ДИА. Ъ. 5. Истанбул, 1992, с. 105. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|