Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Arifi. «Şahname-yi Al-i Osman»Topqapı Sarayı Muzeyi 1517 Əlqas Mirzənin hüzura qəbulu vərəq 471 .
- IV FƏSİL XVI-XX əsrlər Osmanlı təzkirələrinə görə Azərbaycanlı şairlər
- Saib Təbrizi. Divan. Süleymaniyyə Kitabxanası. Hacı Mahmud əfəndi 5048. vərəq 1 a.
- Aşiq Çələbi «Məşairüş-şüəra». s.558.
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 100 Arifi. «Şahname-yi Al-i Osman»Topqapı Sarayı Muzeyi 1517 Əlqas Mirzənin hüzura qəbulu vərəq 471 . Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 101 Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 103 IV FƏSİL XVI-XX əsrlər Osmanlı təzkirələrinə görə Azərbaycanlı şairlər (tədqiqat-orijinal mətn) Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 104 Saib Təbrizi. Divan. Süleymaniyyə Kitabxanası. Hacı Mahmud əfəndi 5048. vərəq 1 a. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 105 Arifi Arif Çələbi (?-h.969/1561) Osmanlı xanədanı haqqında fars dilində qələmə aldığı «ġahname-yi Al-i Osman» adlı əsəri ilə ta- nınmıĢdır. Əsl adı Fəthulla olub, Ģeirlərini Arif və Arifi təxəllüsü ilə yazmıĢdır. Xəttat DərviĢ Çələbinin oğlu, ana tərəfdən ġeyx Ġb- rahim GülĢəninin nəvəsidir. Qaynaqlarda atasının Əlqas mirzənin niĢançısı olduğu və onunla birlikdə Ġstanbula gəldiyi qeyd olun- muĢdur. Prof. T.Yazıçı Əlqas mirzənin Ġstanbula gəliĢ tarixi olan 1547-ci ildən öncə Arifinin burada olmasını sübut edən faktlar olduğunu yazır. Belə ki, alim «Mənaqib-i Ġbrahim GülĢəni» əsəri- nə əsasən, Mühyi GülĢəninin 1546-cı ildə Heydər Ağanın evində Arif Çələbini gördüyünü dəlil gətirir 280 . Arifi Çələbi atası ilə birlikdə Ġstanbula gəlmiĢ, yazdığı qə- sidələr sayəsində Qanuni Sultan Süleymanla tanıĢ olmaq fürsəti əldə etmiĢdir. Sultan Süleyman tərəfindən Arif Çələbiyə «ġahna- mə» yazmaq tapĢırılmıĢdır. 25 akça müqabilində “ġahnamə” yazmağa baĢlayan Arif Çə- ləbi əsərin 20-30 min beytini tamamlayınca, Ģairə 70 akça ve- rilmiĢ, əsərinə miniatürlər çəkilməsi üçün evində «nəqqaĢxana» qurulmuĢ və burada iĢləmək üçün nəqqaĢlar təyin olunmuĢdur. T.Yazıcı Arif Çələbinin indiyə kimi Osmanlılar haqqında fars dilində «ġahnamə» yazan yeganə Ģair olduğunu qeyd edir 281 . Daha əvvəl bu iĢ Fateh Sultan Mehmed tərəfindən ġəhdiyə tapĢı- rılmıĢ, ancaq Ģair vəfat etdiyindən əsər yarımçıq (cəmi 4000 beyt) qalmıĢdır. Arifinin beĢ cilddə olan və nəfis miniatürlərlə bəzədilən «ġahname-yi Al-i Osman» adlı bu əsərinin birinci cildi peyğəm- bərlərə, ikinci cildi Ġslamın yaranmasına, üçüncü cild qədim türk 280 Йазыъы Т. Арифи Фетуллащ Челеби. ДИА. С. 372. 281 Йеня орада. С. 372. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 106 dövlətləri və Səlcuqlara, dördüncü cild Osmanlı dövlətinin qurulu- Ģuna, beĢinci cild isə Qanuni dövrünün bir qisminə (1520-1555) ayrılmıĢdır. Əsərdən günümüzə birinci və beĢinci cildlər tam Ģəkildə çat- mıĢdır. Ġkinci və dördüncü cildlərin sonu naqisdir və bir neçə min- yatürü qalmıĢdır. Üçüncü cild isə dövrümüzə çatmamıĢdır. 60 000 beytdən ibarət olduğu qeyd olunan «ġahnamə»nin ən böyük hissəsi (təqribən 36 000 beyt) «Süleymannamə» adını daĢı- yan beĢinci cildi təĢkil etməkdədir. On beĢ sətirdə dörd sütünda yazılmıĢ və altmıĢ doqquz miniatürü olan bu əsər Topqapı Sarayı Muzeyində (Hazine № 1517) mühafizə olunmaqdadır 282 . Əsəri bö- lüm-bölüm yazaraq hökümdara təqdim edən Arifi, sarayda çalıĢan digər azərbaycanlılar Əflatun ġirvani və nəqqaĢbaĢı ġahqulu tərəfindən qısqanılmıĢ və hökümdara pis Ģair kimi təqdim edil- miĢdirsə də, bunun bir nəticəsi olmamıĢdır. Çünki, AĢiq Çələbinin də qeyd etdiyi kimi, bu 60 min beytin 10 min hətta 20 min beyti pis olsa da, qalan 50 min və ya 40 min beyti Arifinin dəyərli sənətkar olduğunu isbat edir. Arifinin «Vəqayi-yi Sultan Bayəzid mə Səlim xan» adlı əsəri də vardır. Əsər 20 Ģaban 966 / 28 may 1559-cu ildə II Səlim ilə qardaĢı Bəyazid arasındakı savaĢdan bəhs edir. Bu əsərin iki nüs- xəsi Türkiyə kitabxanalarında mühafizə olunmaqdadır. Bunlardan biri Ankara Universiteti dil və tarix-coğrafiya fakültəsi kitabxana- sında Müzəffər Ozak kolleksiyasında 84 Ģifrəsi ilə saxlanılmaqda- dır. Ġkinci nüsxəsi isə Topqapı Sarayı Muzeyi Kitabxanasındadır (Rəvan 1540). ġairin «Fütühat-i Cəmilə» adlı baĢqa bir əsəri vəzir Sokullu Mehmed və Əhməd paĢanın 1543-cü il Peç, 1551-ci il Lipva, 1552-ci il TımıĢvar və Əgri qalalarının fəthi və mühasirəsindən 282 Aтыл E. Süleymanname, The Illustrated History of Sцleyman the Magnificent (Sцleymanname, Muhtesem Sцleyman’ın Resimli Tarihi),National Gallery of Art, Washington, Harry N. Abrams, Inc. Publishers, New York, 1986, 271 п.; S.Адыгузел Ф. Арифинин «Сцлейманнаме»синдеки минйатцрлерде салтаната илишкин симэелер. Докуз Ейлцл Цниверситеси, Эцзел Санатлар Енститцсц. Доктора Тези. 2007. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 107 bəhs edir. Əsərdə Arifinin adı qeyd olunmamıĢdır. T.Yazıcı kita- bın mövzusunun «Süleymannamə»nin müvafiq bölümü ilə bənzər- liyi və bu əsərə də «Süleymannamə»ni bəzəyən Əbu Turab əl-Hə- sən əl-Hüseyni tərəfindən müniatür çəkilməsi kimi faktları gətirə- rək, «Fütühat-i Cəmilə»nin Arifiyə aid olması xüsusunda heç bir Ģübhəyə yer qalmadığını yazır 283 . Bu əsərin yeganə nüsxəsi Top- qapı Sarayı Muzeyində saxlanır 284 . Arifinin haqlarında bəhs olunan bu əsərlərindən baĢqa, AĢiq Çələbiyə görə, Xaqani qəsidəsinə nəzirəsi, insan orqanları ilə bağlı «Sənəmül-xəyal» və «Fərəsül-xəyal» adlı iki mənzuməsi və mü- əmmaya dair «Risalə fil-müəmma» adlı bir əsəri vardır. Bu əsərlə- rin hamısı fars dilində qələmə alınmıĢdır və günümüzə çatmamıĢ- dır. Almanya Milli Kitabxanasında Arif Çələbinin indiyə kimi adı çəkilməyən əsərinin - «Cəvahirül-məarif və zəvahirül-əvarif» adlı əsəri mühafizə olunmaqdadır. Ms.or.oct. 2609 Ģifrəsi ilə mü- hafizə olunan əsərin həcmi 100 vərəq, sətir sayı 15, ölçüsü 205x145 (140x80 mm)dir. Əlyazma nəsx xətti ilə köçürülmüĢdür. Əsər türk dilində qələmə alınmıĢdır. Arifi, Qanuni dövrü komandanlarından Xadim Süleyman Pa- Ģanın Hind səfərini əks etdirən 2 000 beytlik türk dilində bir əsər də qələmə aldığı təzkirələrdə qeyd olunsa da, dövrümüzə qədər gəlib çıxmamıĢdır. Arifi h.966/1558-ci ildə Misirə getmiĢ və üç il sonra orada vəfat etmiĢdr. Təzkirəçilərdən AĢiq Çələbi, Qınalızadə Həsən Çələbi və Bəyani təzkirələrində Arifini xatırlamıĢlar. Aşiq Çələbi «Məşairüş-şüəra». s.558. 283 Йазыъы Т. Арифи Фетуллащ Челеби. ДИА. С. 372. 284 Ебращими Д. Арифи Фетуллащ Челеби ве «Футущат-и ъемиле»синин тенкидли метни. Истанбул Цниверситеси. Сосйал Билимлер Енститцсц. Йцксек лисанс тези. 1991. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|