Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 85 dür». O, həmçinin «Həft peykər bəhrində Leyli və Məcnun demiĢ- dür» 213 . Bursalı Mövlana Mahmud Lameyi (öl. 938 /1531-32) «Xos- rov və ġirin»in təsiri ilə «Fərhadnamə» yaratmıĢdır. O, həmçinin «Xəmsə»dən «Həft peykər»i tərcümə etmiĢ, lakin bu iĢi tamam- lamağa müyəssər olmamıĢdı 214 . Bu iĢ onun kürəkəni RövĢənzadə tərəfindən davam etdirilmiĢdir 215 . Türkcə «Xəmsə» müəllifi olan XVI əsr Ģairi Üsküplü Müidi, Nizaminin «Həft peykər» əsərinin təsiri ilə «ġam və Pərvanə» əsə- rini həzəc bəhrində nəzmə çəkmiĢdi. O, «Gül və Novruz» məsnə- visində özünü Nizamiyə bənzətməyə çalıĢır: Könlüm dedi ki, əya Müidi, Sənsün bu zəmanənün fəridi. ġükr eylə ki, əhl ü nüktədansun, Dövründə Nizami-yi zamansun. Çün urdun əlüni «Pənc-gənc»ə, Xosrov tutamaz sənünlə pəncə 216 . Bundan baĢqa, Müidi, Nizaminin «Məxzənül-əsrar» («Sirlər xəzinəsi») əsərinin bəhrində «Vamiq və Əzra» məsnəvisini yaz- mıĢdır 217 . Türk dilində «Leyli və Məcnun» mövzusunu ayrıca poema kimi iĢləyən türk müəlliflərindən biri ġahididir 218 . ġahidi «Leyli və Məcnun» yazmıĢdır 219 . Üsuli isə türkcə «Xosrov və ġirin» qə- ləmə almıĢdır 220 . 213 Латифи Тезкиретцш-шуара. с. 437 ; Бейани Мустафа бин Ъаруллащ Тезкиретцш-шуара. Анкара: ТДК, 1997, с. 66. 214 Латифи Тезкиретцш-шуара. с. 475-476. 215 Кылыч Ф. Мешаирцш-шуара. с. 383. 216 Латифи Тезкиретцш-шуара. с. 504. 217 Кылыч Ф. Мешаирцш-шуара. с. 434. 218 Араслы Н. Низами вя Тцрк ядябиййаты. с.106. 219 Бейани Мустафа бин Ъаруллащ Тезкиретцш-шуара. с. 51. 220 Латифи Тезкиретцш-шуара. с. 175-176. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 86 Böyük Osmanlı Ģairlərindən sayılan «QütbüĢ-Ģüəra» ləqəbli Balıkəsirli Mövlana Eyvaz Zatinin (h.876/1471-h.953/1546) «Xosrov və ġirin» tərzində «Fərruxnamə»si vardır 221 . Türk dilində qələmə alınan «Ġsgəndərnamə»lər içərisində XIV əsr Nizami ədəbi məktəbinin ilk türk davamçılarından biri ki- mi tanıdığımız Əhmədinin poeması məĢhur olub, sonradan bu mövzuda yazılmıĢ baĢqa poemalara da təsir göstərmiĢdir 222 . Əsl adı Tacəddin Ġbrahim ibn Xızır olan XIV-XV əsr Ģairi Mövlana Əhmədi, Nizaminin «Ġskəndərnamə»sini Osmanlı hökmdarı Sul- tan Mir Süleyman üçün türkcəyə çevirmiĢdir. Səhi bəy onun bu tərcüməsini yüksək qiymətləndirir: «Nizaminin «Pənc-gənc»indən Ġsgəndərnamə adlı kitabı Ġldırım Bayəzidin oğlu Sultan Mir Süley- man adına türkcəyə çevirmiĢdir. O kitabda təsadüfi kimsəyə mü- yəssər olmayan mərifət və lətafəti bir araya toplayıb istifadə et- miĢdir. «CəmĢid və XurĢid» adlı bir baĢqa kitab da nəzm etmiĢdir. Fəqət «Ġsgəndərnamə»də bulunan mərifət və lətafət onda yoxdur. «Ġsgəndərnamə»yi qayət gözəl söyləmiĢdir». Daha sonra Səhi bəy, Əhmədinin «Ġsgəndərnamə»sindən nümunələr verir: ġükür kim bu dəftər-i gövhər-nizam, Böylə xoĢ tərtib ilə buldı nizam. Haqqa minnət kim bu silk-i gövhəri, Töhfə itdüm ana ki oldur cövhəri. ĠĢbu rəsmə dürc-i pür nəqĢ-i nigar, Çin içində yazamaz gövhər-nigar. Ləfzi ziba vü ibaratı lətif, Nəzmi məvzun u iĢaratı Ģərif. Bir gülistandır açılmıĢ gülləri, Tazə olmuĢ laləvü sünbülləri. Dürci hikmətdə ləbaləb tolıdur, Dürc-i manidür qamu fəzlində pür. Hər birin bir nəsnəyə qıldum məsəl, Ta ki, sözümdə bulunmaya xələl. Bundan öndən necə söz söylədilər, Türlü dastanlar bəyan eylədilər. 221 Йеня орада, с. 262. 222 Араслы Н. Низами вя Тцрк ядябиййаты. с. 125. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 87 Qıl təfəhhüs qamusın öndən sona, Hiç birini gör ki, bənzərmi buna. Buna insaf ilə qılarsan nəzər, Görəsin kim nicədür silk-i gövhər 223 . Lakin Səhinin əksinə olaraq, Lətifi, Əhmədinin Sultan Mir Süleymana ithaf etdiyi «Ġsgəndərnamə» tərcüməsinin bəyənilmə- diyini yazır, Nizaminin bu gözəl əsərinin Əhmədi tərəfindən layi- qincə tərcümə edilmədiyini və o dövrün əyanlarının və dövlət ər- kanının bu tərcümə barəsində «bundansa bir gözəl qəsidə yazsay- dı, daha yaxĢı olardı» dediklərini qeyd edir. Buna baxmayaraq, Lətifi, Əhmədinin «Ġsgəndərnamə»sindən bir beyt misal gətirərək, bunun çox yaxĢı deyildiyinə diqqət çəkməkdədir: Xar-püĢtün xar saxlar canını, Nərmlik dökər səmmurun qanını 224 . XV əsr Ģairi Əhməd BehiĢti, Sultan II Bayəzidin sarayında divan katibi olmuĢ, daha sonra ona qarĢı bir təqsir iĢləyərək, Hera- ta qaçmıĢ, Teymuri hökmdarı Sultan Hüseyn Bayqaraya sığınmıĢ və orada ƏliĢir Nəvai, Əbdürrəhman Cami kimi görkəmli Ģairlərlə həmsöhbət olmuĢdu. Daha sonra Osmanlı ölkəsinə qayıdıb güna- hını əfv etdirən BehiĢti yenidən II Bayəzidin yanında xidmət gös- tərməyə baĢlamıĢdı. O, Nizami «Xəmsə»sini bütünlüklə türk dili- nə tərcümə etmiĢdir 225 . Lətifi, BehiĢtinin Nizamidən «Xəmsə»ni tərcümə etdiyindən bəhs edərkən bunu «Cavab-i Xəmsə» adlandı- rır. BehiĢti «Xəmsə»nin «Xatimə»sində öz tərcüməsini ġeyxinin tərcüməsindən üstün tutaraq yazır: Dedüm hələ bən cəvab-i Xəmsə, Demədi bu dildə dəxi kimsə. Tərcüməmidür ki, etdi ġeyxi, 223 Сещи Бей. Тезкире «Щешт-бищишт». с. 110-111. 224 Латифи Тезкиретцш-шуара. с. 162-164. 225 Сещи Бей. Тезкире «Щешт-бищишт». с. 168. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|