Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 88 Gəl neylədi gör kəlam-i Ģeyxi. Düzdügi cəvahir-i Nizami, SaçmıĢ qara torpağa çü ami. Tərcümədür xeyli iĢdür ey Ģah, Dəgmə kiĢiyə verürmi Allah 226 . Xəyali Çələbi «Leyli və Məcnun» yazan müəlliflərdəndir 227 . Səhi bəyin məlumatına görə, Benli Həsən ləqəbi ilə məĢhur olan Niğbolulu Mövlana Ahi (ö. 923 / 1517) «Xosrov və ġirin» üslubunda «Gül və Xosrov» yazmıĢdır. O, bununla «Xosrov və ġi- rin»i ilk dəfə türkcə tərcümə etmiĢ ġeyxinin «izindən yürümüĢ- dür». «Məsnəvisi gözəl və məqbul, nəzmi lətif və ustadanə» olsa da, Səhi bəyin məlumatına görə, Ahi poemanın qaralamasını ağla- maya köçürməkdə laqeydlik, tənbəllik göstərdiyi üçün bu əsər çox çətin tapılırdı 228 . Lakin Lətifi, Ahinin bu əsərinin adını «Hekayət-i ġirin ü Pərviz və rəvayət-i Gülgün ü ġəbdiz» kimi qeyd etmiĢ və bu əsər- dən beytlər təqdim etmiĢdir. Lətifinin dəyərləndirməsinə görə, poemanın nəzmi yüksək səviyyədə olsa da, əhvalatların izah olunma tərzi bir o qədər də yaxĢı deyildir. Onun verdiyi məlumatdan aydın olur ki, Ahi bu əsəri tamamlaya bilməmiĢ və ġirinin Mədainə getməsi hadisəsində əsər yarımçıq qalmıĢdır 229 . Təzkirəçi AĢiq Çələbi də Ahinin «Xosrov və ġirin»ini çox tərifləyir və qeyd edir ki, Ģair bu əsəri NəqĢbəndi Ģeyxi Mahmud Çələbi Əfəndinin tələbi ilə yarımçıq qoymaq məcburiyyətində qal- mıĢdır 230 . AĢiq Çələbi onun «Xosrov və ġirin»indən çoxlu beytlər nümunə gətirir: Fəna bəzmində çün dövr-i zəmanə, Bəqa camın sunar NuĢiravanə. 226 Латифи Тезкиретцш-шуара с. 194-195. 227 Йеня орада, с. 253. 228 Сещи Бей. Тезкире «Щешт-бищишт». с. 188. 229 Латифи Тезкиретцш-шуара с. 183-184. 230 Кылыч Ф. Мешаирцш-шуара. с. 177. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 89 Fələk sürdürdi bir kaç dövr ana cam, Çıqardı kasə-yi sərdən sərəncam. Anunda eyĢini dövr axir etdi, Dolısın hər məzə içdi vü gitdi. Dər-vəladət-i Xosrov Məgər bir sübhdəm bir zal-i gərdün, Sipihrün damənin qılmıĢdı pür-xun. Məgər vəz-i həml itmiĢdi təhid, Anunçün qan içində doğdı xurĢid. Doğırdı sübhdəm banu-yi dövran, Bir altun baĢlu, sırma saçlu oğlan. Çü dövlət mətləindən doğdı ol mah, Mələklər didi gökdən zadə Allah. Dər-bəyan-ı nəĢv ü nəma-yi dilbər On-on beĢ gündə hüsni bədrə döndi, Saçı bir yılda leyl-i qədrə döndi. Ayağın durmağa baĢladı sərvi, Tərənnüm qıldı bağınun təzərvi. Gül-i rüxsarı rəĢk-i lalə oldı, Dəhanı qönçəsi pür-jalə oldı. Dər vəsf-i siyasət Müğənninün bilin çəng eylədilər, Özüm uğrısın anun eylədilər. Əkin itini danəylə doyırdı, Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 90 Qoruğ itinə halvalıq buyurdı 231 . Qınalızadə, Ahinin «Xosrov və ġirin» poeması haqqında ya- zır: «Kitab-i məzbur bir nəzm-i mətin və kitab-i rəsindür ki, əbyat- i Ģirin və kəlimat-i rənginin Nizami görsə təhsin edüb, Xosrov hə- zar-afərin der idi». Bu təzkirəçi də Ahinin həmin əsərindən nümu- nələr verir 232 . Təzkirəçi Riyazinin babası Əbdülvəhhab Xəyali (XVI əsrin 20-ci illərində vəfat etmiĢdir) türkcə «Leyli və Məcnun» əsərinin müəllifidir 233 . O, «Leyli və Məcnun hekayəsini qayət xoĢ bir Ģəkil- də nəzmə çəkmiĢdir» 234 . Qanuni Sultan Süleyman dövründə vəfat etmiĢ iznikli Möv- lana Heydər Sədri, Nizami Gəncəvinin «Xosrov və ġirin» əsəri tərzində bir neçə məsnəvi söyləmiĢdir 235 . Yetim təxəllüslü istanbullu Ģair Əli (ö.960/1553-964 /1557) öz Ģeirində Nizamini belə yad edir: Mərd-i Ģair ki ola bəliğ ü bülənd, Saxt-i nəzmə tabe ola səmənd… Ġntizam-i kəlamın eyləsə guĢ, Rövzəsində Nizami edə xüruĢ 236 . Qubari təxəllüslü Mahmud Çələbi (öl.974/1566-67) «Məc- nun və Leyli» yazmıĢ, özünü Nizaminin davamçılarından hesab etmiĢdi. O, Ģeirlərinin birində bu fikri belə ifadə edir: Ustad-i əfazil-i Rumam, Rumda mərifətlə məlumam. Nəzmara peyrəv-i Nizamiyəm, 231 Кылыч Ф. Мешаирцш-шуара. с. 180-183. 232 Ейдуран А. Кыналызаде Щасан Челеби. Тезкиретцш-шуара. с. 191-193; Бейани Мустафа бин Ъаруллащ Тезкиретцш-шуара. с. 31. 233 Ейдуран А. Кыналызаде Щасан Челеби. Тезкиретцш-шуара. с. 368. 234 Сещи Бей. Тезкире «Щешт-бищишт». с. 77. 235 Йеня орада, с. 158. 236 Ейдуран А. Кыналызаде Щасан Челеби. Тезкиретцш-шуара. с. 1131-1132; Кылыч Ф. Мешаирцш-шуара. с. 328. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 91 Cüra-yi badə-nuĢ-i Camiyəm. AĢiq Çələbi son beytin belə daha yaxĢı səsləndiyi qənaətin- dədir: Nəzmdə peyrəv-i Nizamiyəm, Cüra-nuĢ-i Ģərab-i Camiyəm 237 . XVI əsr Ģairi Məhəmməd Kami Qaramani, Nizami yaradıcı- lığından bəhrələnmiĢ, «nəzm-i Nizamidən intixab u ittixaz» etmiĢ- di 238 . Azərbaycan Ģairi Hamidinin kiçik oğlu Cəlili bədii yaradıcı- lığında Nizamini izləmiĢdir. Cəlili Sultan Səlimin adına «Xosrov və ġirin», «Leyli və Məcnun» poemalarını yazmıĢdır 239 . Səhi yazır ki, Cəlili «Nizaminin «Xəmsə»sini bütünlüklə türkcəyə çevirmiĢ- dir. Gerçəkdən, yaxĢı bir tərcümədir» 240 . Cəlilinin «Xosrov və ġi- rin» ilə «Leyli və Məcnunı» vardur» 241 . Əbdülhəqq (və ya Əbdülhəyy) Mustafa Çələbi Rifati «Leyli və Məcnun» yazmıĢdır 242 . Fikri təxəllüslü Ġzzətdin Çələbi (ö.1030/1621) «Leyli və Məcnun» yazmağa baĢlasa da, onu tamamlamağa macal tapmadan vəfat etmiĢdir. Bu beytlər həmin yarımçıq məsnəvinin ilk beytlə- ridir: Zəban-i hatif-i qeyb-i rəvayət, Bu vəch ilə bəyan eylər hekayət. Ənin-i ahə çəng əfqanə qanun, Əsir-i eĢq-i Leyla yəni Məcnun 243 . 237 Кылыч Ф. Мешаирцш-шуара. с. 916. 238 Латифи Тезкиретцш-шуара. с. 457. 239 Кылыч Ф. Мешаирцш-шуара. Инъелеме-тенкитли метин. с. 233-236. 240 Сещи Бей. Тезкире «Щешт-бищишт». с. 198. 241 Ейдуран А. Кыналызаде Щасан Челеби. Тезкиретцш-шуара. с. 262. 242 Мцъиб Мустафа. Тезкире-и Мцъиб. с. 32. 243 Йеня орада, с. 51-52. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|