Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 108 Arif ġahnamə-quluqla məruf, məxləsi Arif və namı Fəthul- lah Çələbidir. Baba canibindən əcəmi, ana tərəfindən Ərəbidür. Babasına DərviĢ Çələbi dirlər. Xətt-i divanidə hüsn-i xət və lütf-i inĢada dəstur-i səlatin-i Əcəm üzrə ayin-i qəvanin-i yarlıq-i müta- də arif-i əbül-məarif kiməsnə idi. Əlqas mirzənün niĢancısı oldı. Ana canibindən ġeyx Ġbrahimün nəbirəsi və nəfəsi oğlı olmaqla nəfsi oğlından əhabb varis-i mühəbbət-kəsirəsi idi. Əgərçi nəzm ilə iĢtiharı və Ģeir ilə Ģiarı qalib idi, amma zu-fünun olub, əksər-i əqsam-i fəzlün təhsilinə talib idi. Bəzi əĢaru qəsaidi və rəsail ü cərr idi. Mənzur-i ənzar-i padiĢah-i binəzir və sikke-yi hüsn-i qə- bulları ilə surət-pəzir olduqda, ibtida yigirmi beĢ akça ülufə olub xane-yi amali dəst-i nəvaziĢ-i padiĢahi ilə məmur oldı və kəndi «ġahnamə» təhrində nəzm-i «Təvarix-i Al-i Osman»la məmur oldı, qüvvəti bazuya və kaman-i səyi guĢ-i arzuya gətürüb, ibtida zühur-i Osmaniyandan mübaĢərət idüb, didügini cəstə-cəstə, bəlki dəstə-dəstə gül gibi nisar-i məclis-i Ģahi itdükdə haqqında etiqad-i padiĢahi ziyadə oldı və islah-ı əltaf-ı padiĢahi ilə füruğ-i Ģəm-i Ģeir-i ziyadə oldı. Nəzminə hüsn-i qəbulla tələqqi buyurdılar və müttəsil silələrinə vasıl və caizələrinə faiz olub ülufəsinə dəxi tərəqqi eylədilər. Kitab iyirmi otuz min olduqda katiblər və nəqqaĢlar təyin itdilər və baĢqa karxanələr bina idüb, vəzaif ü rəvatib təbyin itdilər. Ülufəsi tədriclə yetmiĢ oldı və yanınca neçə bəxĢiĢü bəxĢayiĢ oldı. Ġtmam-ı kitab idüb, rikab-i padiĢaha ithaf eylədi, hər kim gördi isə insaf eylədi. Əgərçi bəzi hüsud-i ərbab-i qərəz لا مهبولق ىف نٌذ qərəzlərindən ərse-yi padiĢaha ol Ģeir və bu Ģair haqqında çox nəsnə ərz etdilər. Amma padiĢah-i qədrĢinas və mə- rifət-ibtinas qərəz-i məhz idügin bilüb, bu ərzə mütəarriz olmadı, hasid həbs olınub, məta-yi xıda rəvac bulmadı. Fil həqiqə kitab-i məzbur bəhr-i zaxir və gənc-i cəvahir ü zəvahirdür. Bu yaqında məsmu degüldür ki, bir Ģair altmıĢ min beytə dəst urmıĢ ola və tir-i ümidin niĢan-i muradına böylə irgürmiĢ ola. Bir Ģair həzar zari vü zur ilə bir qəzəl diyüb, içindən bir beyti ya iki beyti na-həm-var olsa əhl-i Həqq qatında məzur olur və «hökm qalibündür» diyü cümləsi iylüklə mənzur olur. Ol hesab üzrə fərəza altmıĢ min Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 109 beytdən on min, ya iyirmi min beyt mədxul, ya məlul, ya əhl qatında qeyri məqbul olsa yenə qırx min iyü beyt baqi qalır. Ġnsaf idicək qırx min iyi beytə kim malikdür, bu qədər əbyata malik olmaq insafdur. Və bunun gibi Ģair hər mərtəbə Ģayiste-yi əltafdur. Əgərçi hazır dinilmiĢ əbyata dəxl və bən dəxi yek diməgə qadirüm dimək diləgünüz valih-asan olur, amma. Misra ĠĢtə meydan-i didə-guyum disələr əksəri hirəsan olur. Əvail-i halində mərhum nəqqaĢbaĢı ki, ġahqu- ludur və nami nam bir Əcəm ləvəndi ki, rəfz ü səbb ü fisq ilə əhl-i qəbulün qeyri-məqbulıdur, həsəd idüp, mərhum namına nicə tərziq əbyat diyüb, Ģayi itdilər, amma əhli bilürdi ki, kimi nami-yi bəd- namun saxtası və kimi ġahqulunun rəng ü nəqĢ-i pərdaxtəsi idi. Be-hər hal, Haqq batildən almaz. Mərhum bir gün Süleyman paĢaya varur. PaĢa «türki Ģeir diməgə dəxi qadirmisin?» didükdə Süleyman PaĢanın Hində varub fəth itdügi iki min beyt ilə dastan idüb, bəhr-i rəməldə türki nəzm itmiĢdür. Amma əcəbdür ki, bu qədər Ģüyu ilə sifət-i sübhdə Ahinün bu beytin yazmıĢdur. Beyt Doğurdı sübh-dəm banu-yi dövran, Bir altun baĢlı sırma saçlı oğlan. okıduqda fəqir sual itdüm. Təvarüdlə cavab verdi. Və bir dəfə «dəxi Firdovsi “ġahnamə”də ərəbi ləfz irad itmədügi cəhət-i mədhdür. Bən dəxi nəzm itdigüm ġahnamədə iki min beyt didüm içində bir ləfz-i ərəbi yoqdur» diyü ol əbyatı okıdı. Əsna-yi ityan-i əbyatda reyhan ləfzi gəldi, bu fəqir «reyhan ləfz-i ərəbidür» didüm «ləfz-i ərəbidür, amma lüğət-i müĢtərəkədəndür, zeytun ü ham- mam u sabun gibi» didi. Fəqir «reyhan öylə degüldür, lüğət-i müĢ- tərəkə oldur ki, hər dildə müstəməl ola, məxsus u müstəqil ismi olmıya, reyhanun farisidə müxtəss ismi vardur, sipər-i qəm dirlər» Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 110 didüm, çünki münsif ü xəqqaniyyətlə müttəsif idi, rəva gördi və qəbul buyurdı. Xaqaninün Misra ندب املم تخوسب لاب qəsidəsinə bi-nəzir nəzirə dimiĢdür və izhar-i müzmərdə bu beyt təməddüh və bu qitə anundur. Beyt نخس رحاس ؾراع عبط صاخ عارتخا نخس رصاق ره عبط ناحتما سب اورسخ Rübai م مه اهش لٌلاج طٌح مٌ وچ مٌشلا لٌمج اٌاطعلا لٌلج لاع و زع و ملح جوم همه ب و ملع مشچ همه ذ ممه ل Qəzəl ار هتفس لعل نخس وگم شبل شٌپ ار هتفنش نانخس تفاطل دوب هن وبگشم ىوم نآ مدق رد هٌاس وچ نكٌفم ار هتفخ رام مد ىاسم اپ رٌز رد ارت نهد هزات هچنؼ تفگ هك ؾراع يد ىفطل ار هتفگ هزات نخس دوب رگ Və bu qəzəlün hər beyti həm izhar-i müzəmmərdür, həm müəmma-yi Süleymandur. Qəzəl Bir müəmma durur iki qaĢun, Ki çıkar andan ismi nəqqaĢun. AĢırı sərqidün rüx-i yarə, Məgər, ey zülf, ikidür baĢun. Ay əfəndüm, hilal kimdür ki, Gözün üstə var diyə qaĢun. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|