Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Lətifi «Təzkirətüş-şüəra». s.213-214.
- Aşiq Çələbi. «Məşairüş-şüəra». s. 233.
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 139 ğında müsbət cavab almıĢdır. AĢiq Çələbi, Cəliliyə əsərin yarıya çatıb-çatmadığını soruĢmuĢdur. Cəlili «Qandağı yarısı? Ümmiddür ki, Allahdan inayət və övliyaullahdan himmət iriĢsə, tamam idəvüz…» deyərək əsəri bitirmək üzrə olduğunu bildirmiĢ və daha danıĢmamıĢdır. 1569-cu ildə Bursa çarĢısında onu görüb danıĢmaq istəyən tarixçi Gelibolulu Ali ilə də danıĢmaq istəməmiĢdir və elə bu ildə də vəfat etmiĢdir. AĢiq Çələbi onun qəzəllərinin düzgün, məsnəvilərinin rəngli və zəngin olduğunu yazır. Yavuz Sultan Səlim üçün «Xosrov və ġirin», «Leyli və Məcnun» nəzm etdiyini və qəzəllərini «Gül-i sad bərg-i bi-xar» adı altında topladığını bildirir. Cəlilinin 22 yaĢında nəzm etdiyi 483 beytlik «Həcrnamə» və «Məhəknamə» 296 (qızıl, gümüĢ və məhəng daĢı arasındakı söhbəti əhatə edən alleqorik məsnəvidir) kimi əsərləri də vardır. Onun «Yusif və Züleyxa» məsnəvisi Agah Sırrı Levend kitabxanasında mühafizə olunmaqdadır. «ġahnamə» tərcüməsi olduğu qeyd olun- sa da dövrümüzə gəlib çatmamıĢdır. Cəlili divanının bir nüsxəsi Paris Milli Kitabxanasında (sup. 364) mühafizə olunur. 130 vərəqlik külliyat içərisində (5 a – 89 b) yer alan divanda 23-ü fars dilində olmaqla 303 qəzəl, 6 qitə, 3 fars dilində rübai, 7 mətlə, 12 tarix və 8 müəmma yer almıĢdır. Sözügedən əlyazmada yer alan «Xəmsə»sinə bu əsərlər da- xildir: «Xosrov və ġirin», «Leyli və Məcnun», «Gül-i sad bərg», «Həcrnamə», «Məhəknamə». Cəlilinin əsərləri üzərində prof. Hüseyn Ayan tərəfindən müxtəlif araĢdırmalar aparılmıĢdır. Gənc yanlarında cinnət keçirib ömrünün böyük bir qismini divanə bir halda yaĢayan və bu qədər çox sayda əsər qələmə alan Cəlili bu vəziyyətiylə ədəbiyyat tarixində maraqlı bir sima olaraq yer almĢdır 297 . 296 Айан Щ. Ъелилинин Мещекнамеси // Еэе Цниверситеси, Едебийат факцлтеси, Тцрк дили ве едебийаты араштырмалары дерэиси, ЫЫ, Измир, 1983, с. 5-13. 297 Шентцрк А., Картал А. Ески Тцрк едебийаты тарищи. с. 341. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 140 Səhi «Həşt-behişt» s. 198. Mövlana Cəlili Ġzniklidir. Elmləri sırası ilə görmüĢdür. So- nunda elmi çalıĢmalarından imtina edib, təsəvvüfə yönəlmiĢdir. Ağlını itirərək vəfat etmiĢdir. Nizaminin «Xəmsə»sini bütünüylə türk dilinə çevirmiĢdir. Gerçəkdən yaxĢı tərcümədir. Bu beytlər onun qəzəllərindəndir. Ey könül, bu dünya key qəddardur, andan sakın, Hiləsi çok, məkri çok əyyardur, ondan sakın. Gər sana yarum diyü eylərsə hər dəm riĢxənd, Qövlinə aldanma ki, əğyardur, andan sakın. Lətifi «Təzkirətüş-şüəra». s.213-214. Cəlili-yi Ġzniqi Bursada təvəttün idüb təhsildən təqaüd itmiĢ Ģüridə-hal ü divanə-nəqĢ kiĢidür. Xalqdan üzləti və əvayiqdən fərağəti vardur. Daimüd-dəhr inziva və üzlətdə olmaqla təlif ü təhrirə kəsrət-i iĢtiğal göstərmiĢ elm və mərifət aĢuftəsi və fəzl ü kamalün rübudə və alüftəsidür. Mənzumat-i fürsi tamam tətəbbü itmiĢ təriq-i nəzmə mücidd ü talib və məsnəviyyatı əĢarına qalib- dür. Məsnəviyyat-i fürsdən əksər Abdullah Hatifi təlifatın tətəbbü idər. Qisse-yi «Leyli vü Məcnun»ı və əfsane-yi «Xosrov və ġi- rin»i anun təlifatından tərcümədür. Zəban-i türkidə cəvab-ı «Pənc- gənc»i və tab-ı dürər-bar u gövhər-sənci vardur. Bu bir kaç əbyat-i pür-füsun anun «Leyli vü Məcnun»undandur. Məsnəvi. Tərcümə əz «Leyli vü Məcnun»i Hatifi. Sünbülləri sayəban-i lalə, Tər qönçəsi pərdədar-i jalə. Zülfin zənaxa irürmiĢ ol mah, San saye-yi Yusif ü ləb-i çah. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 141 Ya arızıdur lətafət abı, Guya zəkanı anun həbabı. Nəsr: Bu bir kaç əbyat-i rəngin dəxi anun hekayət-i «Xosrov u ġirin»indəndir. Nəzm sifət-i kuh-i pür-Ģükuh. Məgər var idi ol səhrada bir kuh, Dil-i aĢiqdə sanki dağ-i ənduh. Sanasun fərq-i Fərhad payəsidür, Sipihr-i lacivərd-i sayəsidür. Zühal səng-i siyəhdür damənində, Fələk dövr idəməz pirahənində. Zikr olunan bir-iki dastanından qeyri «Gül-i sad-bərg» təs- miyə olunur. Divanı vardır. Yüz danə müntəxəb qəzəldür və hər qəzəli bir divana bədəldür. Qaili divanə olduğu məhəll-i təəccüb degüldür. Misra Dəftər ü divana sığmaz söz gəlür divanədən. Amma Ģeir ilə ol qədər müĢtəhir və əĢarı çəndan Ģayi ü mün- təĢir degüldür. AĢüftəlügindən bu mətlə anun guya ki, həsb-i halı və Ģahid-i əhval-ı ma-filbali olmıĢdur. Mətlə Dopdolı hərf-i cünundur name-yi amalümüz, Ey kiramən katibin məzur tut əhvalümüz. Vələhu Öldükdə bu bən xəstəyi əĢk ilə yusunlar, Canan güzəran itdügi yollarda qosunlar. Vələhu Çəkəm bağruma bir dilbər yalun yüzli gibi anı, Əgər can qəsdinə gəlsə nigarün tiğ-i üryanı. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 142 Mətlə Yar zalim, eĢq qatil, vəh ki, aĢiq neyləsün, Çərx-i bəd-mehr oldı bəxti na-müvafiq neyləsün. Aşiq Çələbi. «Məşairüş-şüəra». s. 233. Mövludu Ģəhr-i Bursadan və kəndi ruzigarda kəĢti-yi dildə olan ləngər-i fikr-i xəbal-i xəyal-i bəlağət ilə bəhr-i nəzmə salub, cəvahir-i zəvahir-i əĢar ilə səfinələr dolduran rüsəadandur. Əcəb lətifədür ki, kəndi «Xosrov ü ġirin»ünün axirində Beyt Həmidizadə Cəlili Bursəvi Nəzm idüb ġirin ü Xosrov naməsin diyü bəyan idərkən Lətifi iznikidür dimiĢdür. Babası Əcəmdən gəlmiĢ Hamidi təxəllüsi ilə məruf qüdəma-yi ürəfadan imiĢ. Ol fövt olduqda Cəlili məhbub-i növ-cavan u hilalasə əhvalında vü əfalində asar-i nəcabət nümayanmıĢ. Hətta mərhum mərəz-i möv- tində məzbur Cəliliyə bu bəhrdə vəsiyətnamə nəzm edüb dimiĢdür ki, Beyt Vasi vü nazir itdüm bi-gümanı, Ġskəndər Lala vü Monla Sinanı. Və anlara xitab edüp eydür ki, Beyt Bənüm oğlum bənüm Əbdülcəlilüm, Balıq bazarına uğratmayasın. Hamidinün Ģeiri Ģeir-i nüzul olduğı cəhətdən silk-i Ģüərada iradi bais-i izdiham və səbəb-i kissət-i hüsn-i nizam ola diyü bu dənlü iradı ilə iktifa olındı. Amma Cəlili gerçəkdən Ģair və ənva-yi nəz- mə qadirdür. Ünfüvan-i Ģəbabda təhsil-i ülumə süluk idüp təriq-i Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|