Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
146 
 
 
Dostlar, olalum alayiĢ-i dünyadan pak, 
Silkəlüm gərd-i fənadan gəlünüz damənümüz. 
 
Bərq-i ahum qanı ki, çərx igən sərkeĢ durur, 
Taziyanəylə Cəlili yavaĢur tovsənümüz. 
 
Vələhu 
Kuyuna seyl-ab-i əĢkümdür rəvan iltən bəni, 
Cism-i zarum sanki bir xaĢak-i ab-avər durur. 
 
DəĢt-i peyma-yi firaqun cünbüĢindən asman, 
EĢq səhrasında nagah zahir olan gərd durur. 
 
Bir məlamət gülĢənidür cism-i zarum kim anun, 
Laləsi dağ u gül-i nəsrini ruy-i zər durur. 
 
Nöql-i məclis qılsalar nola Cəlili Ģerüni, 
Dürd-i nuĢ-i əĢkə çünki çaĢni-yi dərd durur. 
 
«Xosrov  u  ġirin»  nəzmində  olan  əbyatdandur  ki,  qisse-yi 
Fərhada Ģürun mətle-yi dastanınun əvvəlində dimiĢdür.  
 
Nəzm 
Anunçün eylədim fəryad-i bünyad, 
Bu mehnətname-yi Fərhada bünyad. 
 
Ki anlam Ģeir-i qəmpərvərdüm ilə, 
Bəni yad edələr həm-dərdüm ilə. 
 
«Leyla vü Məcnun» əbyatındandur. 
 
Dər münacat 
Misvakdan it Ģəkkər zəbanum, 
Pür-çüb-i nəbat qıl dəhanum. 
 
Dər səha 
Hər sailə bəxĢiĢ eylər ol gənc, 
Təzif-i hesab-i nət-i Ģətrənc. 
 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
147 
 
 
Dər Ģücaət 
Bəhram-i fələk silahdarun, 
Əncüm bir-iki ülufəxarun. 
 
Dər xak-i fitnəcuy 
Yapılsa cahanda cümlə dəhliz, 
Durmaya dəhan-i fitnə-əngiz. 
 
Tut ağzını zərlə ey bəradər, 
Zərqıfıl dirlər çü fərəc istər. 
 
Dər vəsf-i xargah 
Xargah degül asiman görürlər, 
Bulud kimi sayəban görürlər. 
 
Dər vəsf-i güsfənd 
PüĢtindən idərdi bəxĢ bir miĢ, 
PəĢmine-yi sadhezar dərviĢ. 
 
Gərdündə məh-i münir qürsi,     
Ol qövmdə ki, pənir qürsi. 
 
Dər hərarət-i temmuz 
Bir gün ki, qərarət-i təmmuzi, 
Yəni ki, nəsim-i nim ruzi. 
 
QılmıĢdı kəbab mürğ-abı, 
Qoyub oda six-i aftabı. 
 
Hər bərg-i derəxt-i sayəpərvər, 
OlmıĢ sanasın ki, bir səməndər. 
 
Gönləkçək olurdı çin səhər sübh, 
Alub qəm-i mehrdən əsər sübh. 
 
Kəsb eyləməsə səhər havasın, 
Sübh açdı qəbasınun yakasın. 
 
Pürtab çü Ģəm-i əncüməndür, 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
148 
Pərvanə qanadı badzəndür.    
 
Qınalızadə «Təzkirətüş-şüəra». s.263-264. 
 
Bu  zir-i  taq-i  minada  nümune-yi  səhn-i  minu  və  bu  füshat-
saray-i  dünyada  məcme-yi  gül-rüxan-i  sim-bər  və  mah-rüyan-i 
sünbül-bu olan Ģəhr-i behçətfəza məhruse-yi Burusadandur. Lətifi 
iznikidür didügində xəta itmiĢdür. Kəndüsi dimiĢdür. 
 
Beyt 
Hamidizadə Cəlili Bursəvi, 
Nəzm idüb ġirin ü Xosrov-naməsin. 
 
Əvail-i halində kəsb-i elm ü kamalda iĢtiğal idüb, daniĢmənd 
olduqdan  sonra  əqlinə  ixtilal  gəlüb,  tərk-i  təmənna-yi  cah  ü  cəlal 
idüb, Burusada sakin olmıĢ idi. Xalqdan təvəhhüĢ ü inizal üzrə ol-
mağın kiməsnə ilə qiylü qal itməyüb, fəsl-i müməyyiz-i tərif-i in-
san olan nütq u bəyanı bil-külliyə ibtal itmiĢ idi. Niçin söyləməz-
süz diyü xitab idənə «yeminim vardur» diyü cavab virürdi. Qəzə-
liyyatda «Gül-i sad-bərgi» və məsnəviyyatda «Xosrov ü ġirin» ilə 
«Leyla vü Məcnun»ı vardur. «ġahnamə»yi tərcümə itdi dirlər, la-
kin andan bir beytini görmək və iĢitmək vaqi olmadı. Bu əĢar anun 
güftarındandur. 
 
ġeir         
Çıksun ol göz ki, Ģəb-i hicrdə xunbar degül, 
Mədəd ey xun-i cigər əĢk bana yar degül. 
 
Vələhu 
Nə dil ki, dağ-i qəm ilə cərahətı yokdur, 
Yatursa bistər-i gül üzrə rahəti yokdur. 
 
Vələhu 
Gör nə möhnət bəzmini qurdı fələk Məcnuna kim, 
Badəsi gözyaĢı sazın sövt-i zəncir eylədi. 
 
Vələhu 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
149 
Xeyme-yi Leyli ki, bir zər-Ģəmsədür mehtab ana, 
RiĢte-yi can ü dil-i Məcnundur itnab ana. 
 
EĢq camın Xosrova sun ey fələk Fərhadı qo, 
Kim yetər xun-i cigər gülgün Ģərab-i nab ana. 
 
Qanda bilsün xar ü xara yastananlar qiymətin, 
Ol ki, atlas bəstər ü balindür sincab ana. 
 
BağlamıĢlardı Cəliliyə dər-i meyxanəyi, 
Aqibət-i pir-i müğandan oldı fəth-i bab ana.    
 
Məsnəvi-yi məzburı «Leyli vü Məcnun»ındandur. 
   
Bir gün ki, hərarət-i təmmuzi, 
Yəni ki, nəsim-i nim ruzi. 
 
QılmıĢdı kəbab mürğ-abı, 
Qoyub oda Ģeyx-i aftabı. 
 
Hər bərg-i derəxt-i sayəpərvər, 
OlmıĢ sanasın bir səməndər. 
 
Dərd ilə məgər ki, bir səhər sübh, 
Alub qəm-i mehrdən əsər sübh. 
 
Kəsb eyləməsə səhər havasın, 
Sübh açdı qəbasınun yakasın. 
 
 
 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
150 
Dərviş Səfi  
Sultan  Səmai  Divani,  Mövlana  «Divan»ını  gətirmək  üçün 
Azərbaycana  gəlib,  ġah  Ġsmayılın  məclislərində  iĢtirak  edir  və 
buradan  qayıtdıqda  DərviĢ  Səfini  də  özü  ilə  Osmanlı  ölkəsinə 
aparır. DərviĢ Səfi Osmanlı ölkəsində mövləviyyə təriqətini qəbul 
edir, orada yaĢayıb-yaradır və h.936/1529-30-cu ildə vəfat edir.  
 
Əsrar Dədə «Təzkirətüş-şüəra». s. 309-310. 
 
DərviĢ Səfi Xətayi 
 
Həzrət-i  fəxrül-əbdal,  zəxrür-rical  Sultan  Səmayi-yi  Divani 
quddisə  sirrühü-s-səmədani  həzrətləri  diyar-i  Əcəmə  Divan-i  hə-
qayiq-ünvan-i Həzrət-i Pir qüddisə sirrühül-müniri gətürməyə mə-
murən gidüb, ġah Ġsmayıl məclisində sərzədə olan «Səfinə»də təf-
sil olundığı vəch üzrə kəramat-i bahirə və cəlalat-i qahirələri lərzə 
əfgən-i  əndam-i  Ģah-i  bi-intibah  olub,  əmanət-i  kübra-yi  Divan-i 
Mövlanayı  təslim  əsnasında  Mirzə  Səfi-yi  Mütərcəm  dəxi  Ģahza-
dəgan  Ģahınun  ərĢəd  ü  əmcədi  olub  Cənab-i  Sultanul-Abdal  həz-
rətlərinün xak-i paylarına puyan və əsna-yi dəst-buslarında astin-i 
xirqe-yi mübarəklərinün dərunına düxul u pünhan olmıĢlardı. Son-
ra  Sultan  Divani  Cənab-i  cəlalət-məabları  ovdət  və  miyan-i  məc-
lis-i  ixvan-i  səfada  Mirzə  Səfiyə  ilbas-i  külah  u  xirqe-yi  iradətlə 
küçəgan-i  xidmət-i  həsrət-i  Ģahanlarından  olub,  doqquz  yüz  otuz 
altı sənəsi mürĢid-i cəlilüĢ-Ģanları əqibində intiqal və əlan canib-i 
qədəm-i  kəramət-i  tovəmlərində  mədfundurlar.  ƏĢar-i  dərviĢanə 
və güftar-ı salikanələrindəndür.  
 
 
 
 

---