Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 159 Əbdi XIX əsr Ģairi Əbdi Əfəndi Azərbaycanın hökmdar sülaləsi olmuĢ Ağqoyunlu nəslinin nümayəndəsidir və bu səbəbdən o, azərbaycanlı Ģairlər sırasına daxil edilmiĢdir. O, ġərqi Qarahisarda doğulmuĢ, Ġstanbulda təhsil almıĢ, Osmanlı dövlətinin müxtəlif yerlərində dövlət qulluğunda çalıĢmıĢdır. Əbdinin iĢi çətinə düĢ- dükdə Osmanlı xidmətindəki digər bir azərbaycanlı dövlət xadimi ġirvanizadə RüĢdü paĢaya müraciət etməsi və ondan kömək um- ması diqqətə layiq faktdır. ġair 1302 / 1884-85-ci ildə vəfat etmiĢ- dir. Bu azərbaycanlı Ģair haqqında məlumatı Mahmud Kamal Ġnal təzkirəsindən alırıq. Mahmud Kamal «Türk şairləri». s.33-37. Əbdi Əfəndi, Ağqoyunlulardan ġeyx Süleyman əhfadından Osman Ağanın oğludur. ġərqi Qarahisarın AvutmuĢ məhəlləsində doğdu. Ġstanbula gəlib təhsil-i elm etdikdən sonra Belqrad mühafizi Səlim, Harput valisi Xosrov paĢaların kitabətlərində, Hələb valisi Mustafa Məzhər PaĢanın divan kitabətində istihdam qılındı. 1266 (1849-1850)da Məclis-i Vala məzbətə odası xüləfası sinfinə daxil oldu. Bir müddət sonra Bosna Məclis-i Kəbiri baĢ ki- tabətinə təyin olundu. 1269 (1852-1853)da əzl edildi. Bəzi qaim- məqamlıqlar və mütəsərrifliklərdə bulundu. RüĢdi paĢaya yazdığı mənzum müzakkərədə: Səkkiz on sancaq etmiĢkən idarə, Keçənlərdə verildi bir rəyasət. Ширванизадя Рцшди Паша олмасы мелщуздур( Мащмуд Кемал Инал). Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 160 O da üç mah içində çıxdı əldən, Yenə oldum giriftar-i məĢəqqət. MaaĢım var idi üç kisə əvvəl, Rəyasətlə kəsildi bu məiĢət. Bu siqlətdən bəni qurtar əfəndim, Livalardan birini eylə inayət. diyor. ġərqi Qarahisar Bidayət Cəza Məhkəməsi rəisiykən h.1302 /1884-85-də vəfat etdi. Hüsn-i xəttə malik və həkkaklıq sənətinə vaqif idi. Bosnada ikən mafövqündəki zəvatın məsalih-i hökümətdə görülən «halat-i qəribə və ara-yi əcibəsi» üzərinə «irad-i fariza-yi zimmət olduğu halda – məiyyətdə bulunmaq həsəbiylə – ifadəsin- də təsiratı görülməyən və yalnız əql ü nutq miyanələrində münazə- rə və münaqiĢə ilə iktifa olunan mütalaatı havi «Nevpeyda» namı ilə bir risalə yazmıĢdır. Ġstanbulda «Əsir» qəzətəsinə təfriqə edil- dikdən sonra risalə Ģəklində 76 səhifədən ibarət olaraq 1287 /1870-71 də Tərəqqi mətbəəsində təb olunmuĢdur. Risalənin baĢı- na «Nütq-i bipərva ilə əql-i dana beynində mühavərə» iĢarət edil- miĢdir. Divan-i əĢarı təb olunmamıĢtır. 260 səhifədən mürəkkəb olan bir nüsxəsi Darül-Fünun Kütübxanəsindədir. Divanında «Qə- side-yi Osmaniyyə» ünvanı ilə «Dasitan-i Al-i Osman» vardır ki, alt tərəflərı Sultan Əbdüləzizin mədhinə dairdir. Divanında mündəric tərkib-i bəndlərdən biri mətbudur. Darül-Fünun Kütübxanəsində «Töhfe-yi Vəhbi» tərzındə on beĢ sahifədən ibarət və naqis bir risalə vardır ki, üstünə «Ərzurum ləhçəsi» iĢarət edilmiĢdir. Kimin əsəri olduğu göstərilməmiĢdir. Müzələr və kütübxanələr müfəttiĢ-i fazili Əhməd Tövhid bəy, bu nüsxə bir zaman kəndi nəzdindəykən bir zat tərəfindən ariyətən alınıb iadə olunmadığı və Əbdi Əfəndinin əsəri olduğunu söylədi. Mümaileyh Əhməd Tövhid bəyin amcası Məclis-i Vala Öv- raq müdiri mərhum RüĢdi Əfəndinin əhibba-yi kadiməsindən ol- Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 161 duğu için Ġstanbula gəldikcə xanəsində ikamət edərmiĢ. TaĢradan yazdığı məktublarda bir qəzəl, bir qəsidə laff edərmiĢ. Tövhid Bəy bunlardan istinsax etdiyi bəzi əĢarı müqəddəma bana ihda etmiĢtir ki, bir kaç ədədi buraya nəql edildi. Əbdi Əfəndinin ərbab-i daniĢdən olduğunu əsarı göstəriyor. Mürəttəb divanında nəzmin hər növi vardır. Divanın mühtəviyyatı əruz vəzniylə söylənmiĢ əĢardan ibarətdir. Bayburtlu Zehninin he- ca vəzinli mənzume-yi məĢhurəsi tərzində söylədiyi bir mənzumə, Anadolu Ģərqilərini toplamaq üzərə üç sənə əvvəl vilayata göndə- rilən musiqi heyətindən bir zatın dəftərində görülərək, istinsax və aĢağıya dərc olundu. Bəlki bu yolda daha baĢqa mənzumələri var- dır. Atidəki mənzuməyi məmləkətinə çəkildikdən sonra söylə- miĢdir. Tərcüme-yi halinə təəllüqü etibariylə dərc olundu: Müjdə, zahid, keyfin üzrə bir qəbahət eylədim, Dərs-i dövr-i eĢq ü sevdadan fərağət eylədim. Xanəgah u məscid ü meyxanədən çəkdim ayağ, Kəbe-yi ülya-yi tövhidi ziyarət eylədim. Oldu islah-i adu haqqında sayim pək əbəs, Cild-i xinzir-i cəhalətlə dəbağat eylədim. Keçdi ömrüm arzu-yi mənsəb-i iqbal ilə, Bundan artıq sanma dünyada qəbavət eylədim. ġimdi gəldi gülĢən-i iqbalimə tazə bahar, Bağ u bustanımda təĢkil-i ziraət eylədim. Cəbhə-sa-yi bar-gah-ı Ģahı tədbir olaraq, KiĢvər-i eyĢimdə ibraz-i ləyaqət eylədim. Sad həzaran fəxr ilə oldum abapuĢ-i vətən, ġəkl-i dihqanidə təbdil-i qiyafət eylədim. ĠĢtə bu halə gətirdi dövləti tən-pərvəran, Əql ü Ģürb ü kisvədə tərk-i zərafət eylədim. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 162 EyĢ ü iĢrət zövq ü söhbət lafın etməm bəd əz in, Heyf bu anə degin nicə səfahat eylədim. Afərin bu sürət-i idrak-ı madər-zadıma, AltmıĢımdan sonra bu ali dirayət eylədim. Olmadım hiç meyvə-çin-i nahl-i gülzar-ı ümid, ġərq ü qərb-i aləmi gəĢt ü səyahət eylədim. Bəhr-i cəlb-i rızq-i məqsum-ı iyal-i bi-məcal, Qasid-i himmət ile, Əbdi, rəfaqət eylədim. Qəzəl Can verməkdir bizim canana axir karımız, Oldu bu aləmdə ancaq nuxbe-yi əfkarımız. Bir dirəxt-i sər-bülənd-i bustan-i himmətiz, Səng-i tan ü dəxl ilə düĢməz yerə əsmarımız. OlmuĢuz biz aĢiyan-saz-i nihalistan-i eĢq, Bir gül-i rəna içündür hər dəm ah ü zarımız. Könlümüz verdik o nəhl-i naz-i bağ-i iĢvəyə, Bundan özgə yox bu gülĢən içrə bərg ü barımız. Lövh-i dildən eylədik məhv-i vücud-i masiva, Yardan qeyrə təəllüq eyləməz ənzarımız. Kəsdik aldıq mərz-bum-i vəhdəti qıldıq məqər, Qalmadı aləmdə artıq yarımız, əğyarımız. Dəhr içində xanman-suz-i əlayiq olmuĢuz, Hazrət-i sultan-i eĢqə hep fədadır varımız. Dərgah-i sultan-i eĢqə ilticamızdır qədim, Sanma hadis Əbdiya bu yoldaki iqrarımız. Bu Əli Sinaya hikmətxan olur mədunumuz, Əql-i Əflatuna hərf-əndazdır Məcnunumuz. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|