Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aşiq Çələbi. «Məşairüş-şüəra». s. 194.
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 126 Mətlə farsi vələhu ت ا رظن زا تٌ اپ كاخ ا ه تفر درد ل نادنچ گ تفر دركب اٌرد هك هدٌد تسٌر Və bab-i mütayəbədə mütayəbatı vardur. Beynəl-cümhur məlum u məĢhurdur. Və hin-i xitabda və vəqt-i cəvabda əmirül- kəlam, məqbul-i əkabir-i kiramdur. Əcəb lətifəqüy cərb-zəban və Ģux-micaz və əzb-lisandur. Hin-i mühavirədə xandə ruy, nədim-Ģi- və və bəzləquy, hərif-i zərif idi. Cəridələrə və cünglərə səbt olacaq rəngin lətayifi və lətayifə mütəalliq məarifi çok idi və xuy u xislət- də alacaluğından qeyri eybi yok idi. Məsmudur ki, məzbur bir gün mənbəül məani mərhum Rəvaniyə varur və cərr qəsdin idüb, bir qəsidə virür. Anun dəxi micazında imsaq ü xissət qalib olmaqla gördükdə xoĢ gəlməz və cərr-i saqil ehsas itdükdə yüzi gülməz. Qitə Cərr üçün Ģairə qitə, ya qəsayid ilədən, Bənzər ana sata bostancıya tərxun u tərə. Əbləhi gör ilədür Hində bibər, Misrə Ģəkər, Bir Ģeyi töhfə edər qopduğu, bitdügi yerdə. Rəvani bəy dəxi kamal-i kərəmindən izhar-i bəzl-i səha və inam-i lütf ü əta göstərüb, Bəsirinün bəsər-i hirsinə basmaq içün sədaqət-i amdan bir kaç akça göndərür və kəsrət ü killətindən tərəddüd idüb, kətxuda ilə gah göndərür və gah yoldan döndürür. Məgər göndərdügi akça dəxi ədəddə on imiĢ, beĢi qızıl və beĢi qurĢun imiĢ. Onu gördükdə Bəsiri dəxi bu xüsusdan qayət münfəil ü mənkəsir olub, hali digərgun olur. Bu qitəylə həbs ü hissətini nəzmə gətürür, bil-bədahə kətxuda ilə hüzurına göndərür. Qitə Rəvaniylə məgər Pinti Həmidün, Bir aradan yaradılmıĢ rəvanı. Birinün vəsf-i nanı la-yəzuqun, Birinün nət-i abı ləntəranı. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 127 Nə dənlü nanı var Pinti Həmidün, Ġki ol dənlüdür ab-ı rəvanı. Qitə Bir dəm idi cəhanda Pinti Həmid, Anılurdı kamal-i hissət ilə. ġimdi evdən-evə bərü oldı, Kimsə anmaz anı bu töhmət ilə. Qitə Vardum Rəvani mətbəxinə tömə istəyü, Gördüm xəranisini acıdan köpər, qusar. Ġmsaq içün riyazat idər çok zaman lik, Bir müftəcə lüt bulsa vəli ruzəsin sıkar. Qite-yi Rəvani Ey Bəsiri, qəti könli qaradur Ģuxınun, Gələ insaf idəlüm sən də bir az alacasın. Bən didüm, bu ikisindən əcəba hangisi yek, Didi biri donuzun alacasın, qaracasın. Bir gün Bəsiriyə Rəvani eyidür: «Molla, bizi əksər qəzəlün- də hissətlə anarsun» didükdə Mövlana Bəsiri «eyidür, kərəm ilə mədh idəyüm» dir. Rəvani Gərm ilə Ģeirini məclisdə Bəsiri okuyub, Ərz idərdi bizə manilərini ikidə bir. Ca-bəca manilərin ərz idicək məclisdə, Əhl-i dillər yüzün ağ ola didilər yer-yer. Aşiq Çələbi. «Məşairüş-şüəra». s. 194. Məta-yi nəzmün vaqif ü xəbiri və fənn-i Ģeirün naqid ü bəsi- ridür. Beyt Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 128 Kainatun nik ü bəd vərzidəsi, Ruzigarun gürg-i baran-didəsi. Əgərçi alaca idi, amma Beyt تغﻟﺎخ ﻪﻛ شﻴﻣ ﻥﺎﻤﻛ ﻪؾﻴﺑ شﻫ ﻪﻛ ذﻳﺎؽ ﭙ ﻦﻟ گ ذؽﺎﺑ ﻪﺘﻔخ . məzmunı həsb-i halı idi. ġüəra içində bir bəy olub, vücudı kaĢane- yi zərafətün nəqĢ-i bi-misali di. Nəvai mərhumun «Məcalüsün-nə- fais»ində məzkur olan Ģüəradan və pay-i təxt-i mülk-i Xorasan olan Heratda Sultan Hüseyn ü Nəvai vü Cami vü Binayi və ol əsrün əkabiri xidmətinə iriĢmiĢ zürəfadan idi. Ruma Sultan Bayə- zid-i mərhuma Nəvai vü Caminün kitab ü qəzəlləri və sipariĢna- mələri ilə gəlmiĢdür. Ol əsrdə Sultan Bayəzidün güvəygüsi olan Uğurlı Sultan Əhmədün müsahəbəti ilə əylənüb qalmıĢdur. Ərkan- i dövlətün yar-i qədimi, xüsusən yegane-yi ərbab-i dövlət olan Ġsgəndər Çələbinün həmdəm ü nədimi idi. Səlatin-i Rumun dəxi nəzər-i ehsanlarına mənzər və ənva-yi iltifatları ilə bəhrəvər oldı. Ayasofya zəvaidindən ülufəsi və padĢahlardan salyane-yi mərufəsi var idi. ƏĢarı gah cidd ü gah həzlü, güftarınun bəzi mücib-i təhsin ü afərin və bəzi layiq-i ləvm ü əzl idi. Əshab-i dövlət ilə lətifəsi barıĢurdı və hər məclisün nəməyi olub, sözləri Ģir ü Ģəkkər gibi qa- rıĢurdı. Ərbab-i dövlət-i tonadur, yenə qaftanların giyər və ayan ü cah u rütbətə lətifə yüzindən zəhrlər içirür, yinə nemətlərin yirdi. Əvvəl gəldügində Müəyyədzadə qazıəsgər imiĢ, andan bir əskəri tövliyyətə talib olmuĢ. Müəyyədzadə hər zaman «Ģəfqət bir mərəz- dür ol bizdə yokdur» didügin iĢidüb, Bəsiri bu beyti dimiĢdür. Beyt Mənsəb-i vəslin diriğ eylər bu bən üftadədən, Dilbərüm bi-rəhmrək olmıĢ Müəyyədzadədən. Müəyyədzadə eĢidüb, iğmaz eylədükdə bu qitəyi diyüb, məsnədi altına qomıĢdur. Müəyyədzadə görüb okımıĢdur. Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 129 Qitə ًبٌصن تسه تركا تعانق لد ىا ج كٌ ذ رخ نٌا وت دوبن اٌند نم رخآ بصنم دهدن دٌام نب ارو لااعت و كرابت الله ىلع قزرلا Mərhumun lətaifi kəsir ü məĢhurdur və lisan-i xəvass u əvamda məzkurdur. Cümlədən biri ərbabül-babdan əshabül-kabə ləqəblərinə münasib mənasıb təvzi itmiĢdür. Məsəla, Müsəlman Həsənə Ġman Hisarın, Uzun Müslihüddinə Boyabad Hisarı, Həsə- nə Çubuk-abad, Köpək Baliyə Yalaqabad, ölüncə Xaç diməyələr, ol dəxi bizüm günahımuz əfv idə, Sarı Gürzə Qızıl Ağac, Oturaq Süpürgəyə Aqsaray, Qartala Quzğuniyyə mədrəsəsi, «bəgənürsə xuĢəst, bəgənməzsə quĢəst», Ahiyə Göynük, Əlsüz Oğlına il yazı- cıluğı, Bəsiriyə Alacahisar, kəza və kəza bu risale-yi bədiül-məqa- ləyi itmam itdükdə bir vəzirə sunar ki, ol zamanda sultanlardan birini alub, dügün tədarikində imiĢ. Məgər vəzir ərbab-i taba mail və məza-yi zövqi dərəcəsinə vasil imiĢ. «Molla Bəsiri, yaranə mənsəblər virmiĢsin, bizə hissə yok mı? Bu qədər mənsəb içində bizə də bir mənsəb çokmudır?». Mərhum «ələ-l-fövr sultanımun halinə müvafiq gördüm, Sultanönü sancağın virdüm» dir. Əgərçi lətayifi vü zəraifi çoxdur, amma bu lətifəsi rəngindür ki, Sarı Gürz qazıəsgəri ikən oğluna yəhudidən müsəlman olmıĢ dəftərdar Əb- düssalamın qızın alıvermiĢ. Bir məclisdə bu hadisə məzkur olduq- da «nə münasəbət ol əhl-i elm bu sipahi əcəb bir cəhət-i cami-ə varmı, yoxsa mücərrəd bir vəz-i nasazkarmı?» dirlər. Bəsiri, Əb- düssalamun yəhudilügindən kinayət idüb, baĢdan sarı münasibəti yetərdir. Mərhum əcəm olduğı cəhətdən rəfz u Müaviyyəyə buğz ü nağz ilə müttəhəm olduğu heysiyyətdən bir gün Ġsgəndər Çələbi, Molla Bəsiriyə «Əli gibi Müaviyyə dəxi sahib-i həzrət-i risalət- pənahidür və katib-i vəhy-i Ġlahidür, niçün anun ilə bunı bir bilməzsin və ikisinə bərabər məhəbbət qılmazsın» dir. Mərhum «Sultanum, sən də Dəftərdar Əbdüssəlam dəxi dəftərdarandan. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|