Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi məHƏMMƏd füzuli adına Əlyazmalar institutu

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
221 
dən diqqətlə nəzərdən keçirilmiĢdir və burada Xəzaninin adına tə-
sadüf etmədik. «Divan edebiyatı isimler sözlüğü»ndə Xəzani haq-
qında məlumat Bəyani təzkirəsinin Əli Əmiri 757 Ģifrəli əlyazması 
əsasında  verilir.  Bu  isə  yuxarıda  adı  çəkilən  elmi-tənqidi  mətndə 
istifadə  olunmuĢ  nüsxədir.  Bizcə  burada  sadəcə  Əhdi  Bağdadi
337
 
təzkirəsindəki bilgilər yer almıĢdır. 
  
 
    
                                                 
337
 Ащди ве Эцлшен-и шуарасы (инъелеме-метин) /щаз. С.Солмаз.  Анкара, АКМБ, 
2005, с. 204. 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
222 
İzzi 
XVII əsrdə yaĢayıb-yaratmıĢ Ġzzi
 
(?-h.1105/1693) təxəllüslü 
azərbaycanlı Ģair  haqqında ilkin məlumatı Salim, Səfayi və Bəliğ 
təzkirələrindən alırıq. Təzkirəçilər Ġzzinin ġirvanda dünyaya gəldi-
yini, əsl adının Məhəmməd olduğunu yazırlar. Ġzzi Ġstanbula gəlib 
təhsil almıĢdır. Bəzi dövlət adamlarına nədimlik etmiĢdir. Fars və 
türk dillərində Ģeirləri vardır. 
 
Səfayi «Təzkireyi-Səfayi». s. 399. 
 
Namı Məhəmməddir. Ġqlim-i irfan və Ģəhr-i ġirvandan zühur 
edib, Ġstanbula gəlib, təhsil-i mərifət və fənn-i inĢada kəsb-i məha-
rət etməklə dövlət-i  aliyye-yi Osmaniyyədə bəzi  kibarın katibi və 
nədim  ü  müsahibi  və  Ģüəra-yi  əsrdən  bir  Ģair-i  sehrkar  olub,  ba-
dəhu arzu-yi vətən ilə əzm-i Ġran etmiĢdir. Bu cəride-yi irfanın bə-
zi  məhəllində  zikri  mürur  edip  əsrində  qərin-i  söhbət-i  hüsn-i 
aləmsuz  olan  Küçük  Xünkar  nam  məhbubun  haqqında  bu  qitəyi 
nəzm etmiĢtir. 
 
Qitə 
Məriz-i eĢqə ancaq çarə vəsl-i yarı bulmuĢlar, 
Bu dərdə Ģərbət-i ləl-i ləb-i dildarı bulmuĢlar. 
 
Rəvayət müxtəlifdir gərçi amma qövl-i muqtabə, 
Bu Ģəhrin Ģöhrət-ayini Küçük Xünkarı bulmuĢlar. 
 
Salim «Təzkireyi-Salim». s. 504. 
 
Ġzzi-yi digər 
Nam-i sər-amədləri Məhəmməddir. Diyar-i ġirvandan zühur 
etmə bir Ģair-i pür-irfan idi. Fil-əsil bir təriq ilə mürğ-i canı vətən-i 
əslisindən rəm-gərdə olmaqla tərk-i aĢiyan və aramğah-i hər-sinf-i 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
223 
ərbab-i irfan olan Kostantiniyyə canibinə rəvan olub, ol məmləkət-
i cənnətasaya vüsul bulduqda mərifəti səbəbi ilə  bəzi kibar-i əna-
ma  düxul  edib,  anların  kitabəti  xidməti  ilə  dəf-i  zərurət  edər  bir 
əhl-i  qənaət  idi.  Bin  yüz  beĢ  tarixində  fövt  oldu.  Farisi  və  türki 
əĢara pür-iqtidar bir dərviĢ-i qəribüd-diyar idi. Bu güftar cümle-yi 
asarındandır
338
. 
 
Bəliğ «Nüxbətül-əsar». s. 270. 
 
Namı  Məhəmməddür.  Rəvandan  zühur  itmiĢdür
*
.  Ərbab-i 
dövlət kitabəti xizmətində min yüz beĢdə fövt oldı. 
 
Məriz-i eĢqə ancaq çarə vəsl-i yari bulmıĢlar, 
Bu dərdə Ģərbət-i ləl-i ləb-i dildarı bulmıĢlar. 
 
                                                 
338
 Салим тязкирясиндя дя Сяфайи тязкирясиндяки шеир йер алмышдыр. 
*
 Йягин ки, Бялиь «Ширван» сюзцндяки «ػ» щярфини сящвян qeyd etməmiĢ вя бу 
сябябдян «Ширван» сюзц «Ряван» кими йазылмышдыр.  

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
224 
Kamil 
XVIII  əsrdə  yaĢayıb-yaratmıĢ  Məhəmməd  (?-1148/1735) 
adlı azərbaycanlı Ģair haqqında məlumatı Salim və Ramiz təzkirə-
lərindən alırıq. Məhəmməd adlı bu Ģair Qarabağlı Ġshaq Əfəndinin 
oğludur.  Bu  səbəbdən  Ġshaqzadə  kimi  tanınmıĢdır.  Əyribozda 
vəfat etdi. ġeirdə, inĢada və Ģahmat oynamaqda usta idi. 
 
Ramiz «Ədəb-i zürəfa». s. 254-255. 
 
Kamil Ġshaqzadə 
 
Ol mərhum-i kamil-i bi-müadilin ism-i samiləri Məhəmməd-
dir.  Üləma-yi  dövlət-i  Sultan  Ġbrahim  xanidən  olub,  ġeyx  Əmir 
Buxaridə  məstur  məĢhur-i  afaq  Qarabaği  Ġshaq  Əfəndi  məğfurun 
məxdum-i  məarif-məvfuru  üləma-yi  Sultan  Məhəmməd  xanidən 
Məhəmməd  Saleh  Zühuri  Əfəndinin  nəcl-i  güzin-i  məarifməndi 
sabiqən ġam-i Ģərəfəncam qazısı olub, bin yüz yigirmi iki sənəsin-
də azim-i darül-hüzur olan Arifi Məhəmməd Əfəndinin məxdum-i 
kamili və nəcl-i nəcib-i Ģirin-Ģəmaili olmaqla məaruf ü kamal bil-
irs kəndülərə intiqal edən bir məxdum-i xocəstə xisal idi. Ġkram-i 
məxadim-i kiram olan mülazimətlə təvkir ü ehtiram olunub, hənuz 
mədrəse-yi  xariclə  nail-i  məram  olmadan  validləri  mənsəb-i 
cinana  xiram  itməyin  əmval-i  məvrusələri  düyun-i  validin  ifa  və 
kəndülərə riqqət-i firqət-i pədərdən qeyri bir Ģey qalmamaqla fikr-i 
dür-a-dürlərinə fütur və qaile-yi maaĢ-ruzələrinə məhsul-i xirmən-
i qəza-yi maide-yi fütur mülahazası nihad-i kamilanələrində zühur 
itməyin salik-i təriq-i qəza………
*
 qəzalarında malik-i əzimme-yi 
hökm ü imza olunmuĢlar idi. Bin yüz qırx səkkiz sənəsində mədi-
                                                 
*
 Елми-тянгиди мятндя дя бу шякилдя эетмишдир (В.М). 

---

Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində 
 
225 
ne-yi Əyribozda zinətəfruz-i səccade-yi hökümət ikən sicill-i ömri 
rəside-yi  əncam  olub,  qəza-yi  axir-cinana  xiram  u  əzimət  itmiĢ-
lərdir.  Tarix-i  məzburda  vali-yi  vilayət  olan  ĠbĢir  paĢanın  qeyz-i 
dünyəviyyəsinə binaən divanları təamında təsmim və dərhal məh-
kəmələrinə  gəldükdə  rəvan-i  pakin  Xəllaq-i  zəvil-inama  təmsil 
idüb,  çok  keçmədən  paĢa-yi  məzbur  dəxi  giriftar-i  mücazatxun-i 
Mövlana-yi sahib-i kəmalat oldığı əĢraf-i qüzatdan əmməzadələri 
Misli  Əli  Əfəndidən  mənquldur.  Mütərcəm-i  məzkur  həqq  bu  ki, 
Ģeir ü inĢa və xətt ü imlada məharəti zahir Ģair oğlı Ģair olduqların-
dan  maəda  lub-i  Ģətrəncdə  yegane-yi  dövran  və  «mənəm  digər 
nist»  mənası  hüzur-i  Sultan  Əhməd  xan-i  məğfurda  bila-fasildə 
yüsri  hünərvəri  üç  dəfə  mat  itmələrindən  əyan  olmuĢdur.  Asar-i 
təb-i dilpəzirlərindən bu qəzəl-i bi-nəzir təbərrükən təhrir olundı.  
 
Nəzm 
Əcəb bu fülk-i bəlakeĢ kənara düĢməzmi, 
Yem-i əməldə qalur bir diyara düĢməzmi. 
 
NiĢan-i sim ü səməndən idən tamaĢa heç, 
Qubar-i dərgah-i dövlət-mədara düĢməzmi. 
 
Nədir puĢiĢin, ey eĢq-i çeĢm-i xun-alud, 
O mehr-i hüsnə qurı bir nəzarə düĢməzmi. 
 
Görən o xətt-i rux-i alın, ey pəri-sima, 
Həva-yi seyr-i gül-i səbzəzara düĢməzmi. 
 
Görürsə Kamil əgər nale-yi səhər-xizəm, 
ġərar-i Ģərmilə sad-etizara düĢməzmi. 
*** 
Bəni qərq itdi, ey bar-i Xudayım, 
Güruh-i münkirə bar-i Xudayım. 
 
Bu tahun-i cahanda Kənziya hərkəs öyünməkdə, 
Bu növbət böylə geçsün dir kam nadanı söylətsən. 
 
Ey nihal-i Ġrəm-bağ-i dərunəm çələbi, 
Vey firaq-i vərəm-dağ-i dərunəm çələbi. 
 

---