Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
221
dən diqqətlə nəzərdən keçirilmiĢdir və burada Xəzaninin adına tə-
sadüf etmədik. «Divan edebiyatı isimler sözlüğü»ndə Xəzani haq-
qında məlumat Bəyani təzkirəsinin Əli Əmiri 757 Ģifrəli əlyazması
əsasında verilir. Bu isə yuxarıda adı çəkilən elmi-tənqidi mətndə
istifadə olunmuĢ nüsxədir. Bizcə burada sadəcə Əhdi Bağdadi
337
təzkirəsindəki bilgilər yer almıĢdır.
337
Ащди ве Эцлшен-и шуарасы (инъелеме-метин) /щаз. С.Солмаз. Анкара, АКМБ,
2005, с. 204.
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
222
İzzi
XVII əsrdə yaĢayıb-yaratmıĢ Ġzzi
(?-h.1105/1693) təxəllüslü
azərbaycanlı Ģair haqqında ilkin məlumatı Salim, Səfayi və Bəliğ
təzkirələrindən alırıq. Təzkirəçilər Ġzzinin ġirvanda dünyaya gəldi-
yini, əsl adının Məhəmməd olduğunu yazırlar. Ġzzi Ġstanbula gəlib
təhsil almıĢdır. Bəzi dövlət adamlarına nədimlik etmiĢdir. Fars və
türk dillərində Ģeirləri vardır.
Səfayi «Təzkireyi-Səfayi». s. 399.
Namı Məhəmməddir. Ġqlim-i irfan və Ģəhr-i ġirvandan zühur
edib, Ġstanbula gəlib, təhsil-i mərifət və fənn-i inĢada kəsb-i məha-
rət etməklə dövlət-i aliyye-yi Osmaniyyədə bəzi kibarın katibi və
nədim ü müsahibi və Ģüəra-yi əsrdən bir Ģair-i sehrkar olub, ba-
dəhu arzu-yi vətən ilə əzm-i Ġran etmiĢdir. Bu cəride-yi irfanın bə-
zi məhəllində zikri mürur edip əsrində qərin-i söhbət-i hüsn-i
aləmsuz olan Küçük Xünkar nam məhbubun haqqında bu qitəyi
nəzm etmiĢtir.
Qitə
Məriz-i eĢqə ancaq çarə vəsl-i yarı bulmuĢlar,
Bu dərdə Ģərbət-i ləl-i ləb-i dildarı bulmuĢlar.
Rəvayət müxtəlifdir gərçi amma qövl-i muqtabə,
Bu Ģəhrin Ģöhrət-ayini Küçük Xünkarı bulmuĢlar.
Salim «Təzkireyi-Salim». s. 504.
Ġzzi-yi digər
Nam-i sər-amədləri Məhəmməddir. Diyar-i ġirvandan zühur
etmə bir Ģair-i pür-irfan idi. Fil-əsil bir təriq ilə mürğ-i canı vətən-i
əslisindən rəm-gərdə olmaqla tərk-i aĢiyan və aramğah-i hər-sinf-i
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
223
ərbab-i irfan olan Kostantiniyyə canibinə rəvan olub, ol məmləkət-
i cənnətasaya vüsul bulduqda mərifəti səbəbi ilə bəzi kibar-i əna-
ma düxul edib, anların kitabəti xidməti ilə dəf-i zərurət edər bir
əhl-i qənaət idi. Bin yüz beĢ tarixində fövt oldu. Farisi və türki
əĢara pür-iqtidar bir dərviĢ-i qəribüd-diyar idi. Bu güftar cümle-yi
asarındandır
338
.
Bəliğ «Nüxbətül-əsar». s. 270.
Namı Məhəmməddür. Rəvandan zühur itmiĢdür
*
. Ərbab-i
dövlət kitabəti xizmətində min yüz beĢdə fövt oldı.
Məriz-i eĢqə ancaq çarə vəsl-i yari bulmıĢlar,
Bu dərdə Ģərbət-i ləl-i ləb-i dildarı bulmıĢlar.
338
Салим тязкирясиндя дя Сяфайи тязкирясиндяки шеир йер алмышдыр.
*
Йягин ки, Бялиь «Ширван» сюзцндяки «ػ» щярфини сящвян qeyd etməmiĢ вя бу
сябябдян «Ширван» сюзц «Ряван» кими йазылмышдыр.
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
224
Kamil
XVIII əsrdə yaĢayıb-yaratmıĢ Məhəmməd (?-1148/1735)
adlı azərbaycanlı Ģair haqqında məlumatı Salim və Ramiz təzkirə-
lərindən alırıq. Məhəmməd adlı bu Ģair Qarabağlı Ġshaq Əfəndinin
oğludur. Bu səbəbdən Ġshaqzadə kimi tanınmıĢdır. Əyribozda
vəfat etdi. ġeirdə, inĢada və Ģahmat oynamaqda usta idi.
Ramiz «Ədəb-i zürəfa». s. 254-255.
Kamil Ġshaqzadə
Ol mərhum-i kamil-i bi-müadilin ism-i samiləri Məhəmməd-
dir. Üləma-yi dövlət-i Sultan Ġbrahim xanidən olub, ġeyx Əmir
Buxaridə məstur məĢhur-i afaq Qarabaği Ġshaq Əfəndi məğfurun
məxdum-i məarif-məvfuru üləma-yi Sultan Məhəmməd xanidən
Məhəmməd Saleh Zühuri Əfəndinin nəcl-i güzin-i məarifməndi
sabiqən ġam-i Ģərəfəncam qazısı olub, bin yüz yigirmi iki sənəsin-
də azim-i darül-hüzur olan Arifi Məhəmməd Əfəndinin məxdum-i
kamili və nəcl-i nəcib-i Ģirin-Ģəmaili olmaqla məaruf ü kamal bil-
irs kəndülərə intiqal edən bir məxdum-i xocəstə xisal idi. Ġkram-i
məxadim-i kiram olan mülazimətlə təvkir ü ehtiram olunub, hənuz
mədrəse-yi xariclə nail-i məram olmadan validləri mənsəb-i
cinana xiram itməyin əmval-i məvrusələri düyun-i validin ifa və
kəndülərə riqqət-i firqət-i pədərdən qeyri bir Ģey qalmamaqla fikr-i
dür-a-dürlərinə fütur və qaile-yi maaĢ-ruzələrinə məhsul-i xirmən-
i qəza-yi maide-yi fütur mülahazası nihad-i kamilanələrində zühur
itməyin salik-i təriq-i qəza………
*
qəzalarında malik-i əzimme-yi
hökm ü imza olunmuĢlar idi. Bin yüz qırx səkkiz sənəsində mədi-
*
Елми-тянгиди мятндя дя бу шякилдя эетмишдир (В.М).
Azərbaycan Ģairləri Osmanlı təzkirələrində
225
ne-yi Əyribozda zinətəfruz-i səccade-yi hökümət ikən sicill-i ömri
rəside-yi əncam olub, qəza-yi axir-cinana xiram u əzimət itmiĢ-
lərdir. Tarix-i məzburda vali-yi vilayət olan ĠbĢir paĢanın qeyz-i
dünyəviyyəsinə binaən divanları təamında təsmim və dərhal məh-
kəmələrinə gəldükdə rəvan-i pakin Xəllaq-i zəvil-inama təmsil
idüb, çok keçmədən paĢa-yi məzbur dəxi giriftar-i mücazatxun-i
Mövlana-yi sahib-i kəmalat oldığı əĢraf-i qüzatdan əmməzadələri
Misli Əli Əfəndidən mənquldur. Mütərcəm-i məzkur həqq bu ki,
Ģeir ü inĢa və xətt ü imlada məharəti zahir Ģair oğlı Ģair olduqların-
dan maəda lub-i Ģətrəncdə yegane-yi dövran və «mənəm digər
nist» mənası hüzur-i Sultan Əhməd xan-i məğfurda bila-fasildə
yüsri hünərvəri üç dəfə mat itmələrindən əyan olmuĢdur. Asar-i
təb-i dilpəzirlərindən bu qəzəl-i bi-nəzir təbərrükən təhrir olundı.
Nəzm
Əcəb bu fülk-i bəlakeĢ kənara düĢməzmi,
Yem-i əməldə qalur bir diyara düĢməzmi.
NiĢan-i sim ü səməndən idən tamaĢa heç,
Qubar-i dərgah-i dövlət-mədara düĢməzmi.
Nədir puĢiĢin, ey eĢq-i çeĢm-i xun-alud,
O mehr-i hüsnə qurı bir nəzarə düĢməzmi.
Görən o xətt-i rux-i alın, ey pəri-sima,
Həva-yi seyr-i gül-i səbzəzara düĢməzmi.
Görürsə Kamil əgər nale-yi səhər-xizəm,
ġərar-i Ģərmilə sad-etizara düĢməzmi.
***
Bəni qərq itdi, ey bar-i Xudayım,
Güruh-i münkirə bar-i Xudayım.
Bu tahun-i cahanda Kənziya hərkəs öyünməkdə,
Bu növbət böylə geçsün dir kam nadanı söylətsən.
Ey nihal-i Ġrəm-bağ-i dərunəm çələbi,
Vey firaq-i vərəm-dağ-i dərunəm çələbi.
Dostları ilə paylaş: |