qalmaqda olan torpaqların qarşısını almaq əlavə xərc tələb
edir. (1, s.1-3)
Naxçıvan M R-də kiçik sahələrdə drenaj
işləri
aparılmasına baxmayaraq, 3300 ha torpaq sahəsi şoranlığa
məruz qalmışdır. Bunun səbəbi drenaj işlərinin keyfiyyətsiz
aparılması ilə bağlıdır. Belə ki, drenajdan istifadə 60-70 il
üçün nəzərdə tutulduğu halda, onlar
10-15 ildən sonra
sıradan çıxmış olur. (2, s. 166)
Tədqiqat zamanı
məlum olmuşdur ki, Muxtar
Respublika
ərazinsində
qobuların
bütün
inkişaf
mərhələlərinə rast gəlmək olur. Qobular və yarğanlar ərazinin
başqa zonalarına nisbətən maili düzənliklərdə və dağətəyi
zonada geniş inkişaf etmişdir. Bu zonada qobuların uzunluğu
0. 5-3,0 km, dərinliyi 2-8 m, eni 0,5-8,0 m arasında dəyişilir.
Əkin sahələrinin relyef quruluşu mütləq nəzərə alınıb
horizontallar üzrə şumlanmalı əkin sahələrinin suvarılması
üçün su arxının və tarlanın normasına uyğun su götürülməli,
suvarma mütəxəssisin nəzarəti ilə
düzgün aparılmalı və
götürülmüş suyun miqdarına uyğun suçu təyin olunmalıdır.
Kollektorlar vaxtlı-vaxtmda təmizlənməlidir.
Payın sularının su mənbələrinə axıdılması üçün
sahənin aşağı hissələrində xüsusi arxlar çəkilməli və su
ötürücü qurğular tikilməlidir. Kanallara və kollektorlara aid
olan torpaqların istifadəsi qadağan edilməli
və çoxillik
bitkilər əkilməlidir.
Qobuların ətrafında horizontallar üzrə 25-30 sm olan
çəpərlər çəkilməli, pilləkənvari terraslar salınmalı, ağac-kol
bitkiləri əkilməlidir.
Yuxarıda göstərilən tədbirlərin həyata keçirilməsi
aqroirriqasiya eroziyasının inkişafını zəiflətməklə torpaqdan
səmərəli istifadə eiməyə imkan verəcəkdir
Ədəbiyyat:
1. Qurbanov Ə.K., Babayev N.S., İskəndərov H.Z., Əliyev S.Ə.
Naxçıvan MSSR-də suvarma-irriqasiya eroziyası vo
onlara
555
qarşı mübarizə yolları. Naxçıvan Sahələrarası Ərazi Elmi-
Texniki İnformasiya və Təbliğat Mərkəzi. № 24; 1989, 3 s
2. Babayev S.Y. Naxçıvan Muxtar Respublikasının coğrafiyası.
Bakı, 1999, 226 s
A L Ə M Ə L Ə K B Ə R O V
A M E A N a x ç ıv a n B ölm əsi
NAXÇIVAN MR TORPAQLARINDA
RADİONUKLİDLƏRİN
HƏRƏKƏTİ VƏ MİQRASİYASI
Muxtar Respublikanın torpaqları öz tərkib və yayıl
masında makro və mikrorelyefın, allüvial, prollüvial, dellğ-
vial yığınlarının dəyişik nisbətdə qarı-şıqlarının, müxtəlif
dərəcədə minerallaşmış qrunt sularının, kasıb bitki örtüyü
nün, kəskin iqlimin və qədim əkinçiliyin təsirini əks
etdirir.
Tədqiqatların nəticəsi göstərmişdir ki, Naxçıvanda əsas
etibarilə aşağıdakı 4 torpaq qurşağı vardır:
1. Yüksək dağlıq qurşağının çəmən-bozqır torpaqları.
2. Quru kserofıt meşə və kolluq qurşağının dağ -
qəhvəyi, dağ- boz -qəhvəyi torpaqları.
3. Quru bozqır qurşağının (boz- qəhvəyi) torpaqları.
4. Yarımsəhra qurşağmm ibtidai - boz, boz, çəmən-
boz allüvial çəmən torpaqları (4, s.230- 239).
Xarici aləmin ekoloji .faktor baxımından öyrənilməsi
göstərir
ki,
nüvə partlayışlarından . alınan
radioaktiv
məhsullar biosferdə miqdarı artır ki, bu da öz növbəsində
torpaqların və bitki örtüyünün çirklənməsinə səbəb olur.
Canlı orqa-nizmə təsir edən 90Sr və 137Cs
radionuklidləri
uzun müddət yaşayır və miqrasiya dövrünə qoşulmaqla daha
çox önəm daşıyır.
Naxçıvan MR ərazisində
90Sr -nın təyinatı
və
miqrasiyası dəyişkən xarakter daşımaqla, onun qatılığı 2,5 -
3,5 QB/ km2
arasında
dəyişir. Dağlıq
ərazilərin
tor-
556
paqlarmda 90Sr düzənlik ərazilərində olduğundan çoxdur.
90Sr -nın max.
miqdarı
dağ çəmən
torpaqlarının üst
qatlarda 0-1 Osm arasında yerləşir. Dərinliyə getdikcə onun
miqdarı
azalır. 90Sr-ııın torpaqlarda
yerləşməsi
şaquli
zonallığa əsaslanır (cədvəl 1.) (1, s.72-75).
Ərazimizin
torpaqlarında
137Cs-nin
qatılığı 1,5-2,6 QB
k/km2 arasında dəyişir. Dağlıq ərazilərin
torpaqlarında
90Sr radionuklidiıı miqdarı daha çoxdur.
Cədvəl 1
N a x ç ıv a n M R to rp a q la rın d a 90S r və ,37C s-niıı y e r d ə y iş m ə və
m iq ra siy a sı
T o r p a q ,
№ k ə s ik
D ə r in liy i,
s m
90Sr
U7Cs
l37C s:
9üS r
Q В k / k m 2
B k /k q
Q B k / k m 2
B k /
k q
B oz, ç o x -
d a n - b e c ə -
rilə n lə n
gilli ş u m -
la n -m ış
(150)
Aştım
0 -1 0
1,3
10,4
0 ,5
4 ,8
0 ,3 8
A ş um
1 0 -2 4
0 ,9
6 ,7
0 ,5
3 .7
0 ,5 5
V
2 4 -4 0
0 ,6
1,9
0 ,5
4,1
0 ,8 3
0 -4 0
2 ,8
1,5
0 ,5 3
B o z -
q ə h v ə y i,
ç ö lliik
ş u m la n m ış
(151)
Aşum
0 -1 2
0 ,9
7 ,5
0 ,7
4,1
0 ,7 7
Aşımı
12 -2 2
0 ,7
5 ,0
0 ,4
3 ,0
0 ,5 7
V
2 2 -3 5
0 ,5
3 ,5
0 ,3
2 .2
0 ,6 0
v s
3 5 -4 8
0 ,4
2 ,5
0 ,2
ı , ı
0 ,5 0
0 -4 8
2 ,5
-
1,6
-
0 ,6 4
D a ğ -
m eşo
q ə h v ə y i
0 5 2 )
A
d
0 -8
1
1,2
12,6
1,1
8 ,5
0.91
A ı
8 -1 8
1,1
8 ,5
0 ,9
6,3
0,81
V
18-26
1,0
7 ,6
0 ,6
4,1
0 ,6 0
0 -2 6
3 ,3
-
2 ,6
-
0 ,7 8
D a ğ -
ç ə m ə n
ç ö llü k
(153)
A
d
0 -9
1,3
12.6
0 ,7
7 ,0
0 ,5 4
A ı
9 -1 5
1,1
ı ı , ı
0 ,5
5 ,2
0 ,4 5
V
1 5 -2 6
1,1
8 ,5
0 .7
5 ,2
0 ,6 3
0 -2 6
3 ,5
-
1,9
-
0 ,5 4
D ə y iş m ə
2 ,5 -3 ,5
-
1 ,5 -2 ,6
-
0 ,5 3 -
0 ,7 8
O r t a
3 ,0
1,9
0 ,6 2
557
Dostları ilə paylaş: |