Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- - Hidrogeoloji şəraitin dəyişməsi.
yarımsəhra bitkilərində biokütlənin 90 %-i kök sistemini təşkil edir. - Hidrogeoloji şəraitin dəyişməsi. «Araz su qovşağı» su anbarının tikintisi və icarəyə verilmiş torpaqların suvarılması nəticəsində qrunt suyunun səviyyəsinin qalxması və şorlaşma nəticəsində bəzi halofil olmayan bit kilərin məhvi Sel. Tez-tez baş verən sellər nəticəsində torpaq eroziyasının güclənməsi, bitki areallarının prolüvial çöküntülərlə örtülməsi
Ərazidə baş verən aktiv fiziki aşınma
məhsullarının, xüsusi ilə gil və duzlardan ibarət
çöküntü qatının bitkilərə mənfi təsiri Göründüyü kimi, Orta Araz təbii vilayətində düzənlik landşaftın səhralaşması ekoloji gərginlik yaradan amillərdən birinə çevrilmişdir. Problemin həlli üçün planlı şəkildə 1977-ci ildə qəbul olunmuş «Səhralaşmaya Qarşı Mübarizə» Beynəlxalq sazişin müddəalarına uyğun olaraq fundamental elmi tədqiqat işlərinin aparılması, səhralaşmaya qarşı mübarizə tədbirlərinin hazırlanması və həyata keçirilməsi zəruridir. Ə d ə b i y y a t : 1. Budaqov B.Ə., Bababəyli N.S. Arazboyunda səhra landşaftı. Kiçik biznes və sahibkarplıq fəaliyyətinin inkişaf problemləri. Məqalələr toplusu. Bakı, 2004, s.9-14 2. Qurbanov Ə.K., Babayev N.S., Iskəndərova H.Z., Əliyev S.Ə. Naxçıvan MSSR-də suvarma eroziyası və onlara qarşı mübarizə tədbirləri. Naxçıvan Sahələrarası Ərazi Elmi-Texniki İnformasiya Mərkəzi. № 24- 89, 3 s. 3. Qəribov Y.Ə. Təbii landşaftların antropogen yüklənməsinə görə
qruplaşdırılması. Azərbaycan landşaftının və
geomorfologiyasının problemləri. Azərbaycan coğrafiya cəmiyyətinin əsərləri, VI cild. Bakı, 1999, s. 33-40 4. Daşdıyev R.H. Azərbaycanın dağlıq landşaftlarında səhralaşma prosesi. Azərbaycanda səhralaşma problemləri. Ak. 552
f B.Ə.Budaqovun 75 illiyinə həsr olunmuş Elmi-praktik konfransın materialları. Bakı, 2003, s. 78-80 5. Babayev S.Y. Naxçıvan Mux'.ar Respublikasının coğrafiyası. Bakı, 1999, 226 s. 6. Talıbov T.H. Naxçıvan MR-nın flora biomüxtəlifliyi və onun nadir növlərinin qorunması. Bakı, 2001, 191 s. Ə L İ Q U R B A N O V N a x ç ıv a n D ö v lə t U n iv e rsite ti NAXÇIVAN MR ƏRAZİSİNDƏ AQROİRRİQASİYA EROZİYASI % Naxçıvan MR Cənubi Qafqazda suvarmaya ən çox təlabatı olan regiondur. Muxtar Respublikada torpağın münbitliyini artırmaq və onun sıradan çıxmasının qarşısını almaq məqsədilə Araz, Arpaçay və Vayxıı* su anbarlarının tikintisindən sonra Ara
2 :boyu düzənlikdə qrunt sularının səviyyəsini aşağı salmaq məqsədilə Şərur, Babək, Kəngərli rayonları ərazisində 12,0 min hektar sahədə kollektor və drenaj şəbəkəsi yaradılmışdır. Muxtar Respublikada fəaliyyət göstərən kollektor və drenlərin yarıdan çoxu öz fəaliyyətini çoxdan itirmiş, daş və torpaqla dolmuşdur. Belə bir vəziyyət torpağın münbitliyinə böyük təsir göstərir və şorlaşmaya səbəb olur. Su mənbələri ətrafında əkilmiş əkin sahələrində suvarma zamanı artıq su götürülür ki, bunun da nəticəsində su torpağın məsamələrinə hopmamış, sahədən payın suları şəklində çıxır. Beləliklə, əkin sahələrində suvarma-irriqasiya eroziyası - səthi eroziya yaranır. Payın adı ilə axan su özü ilə torpağın münbitliyini aparır. Bu baxımsızlıq üzündən həm torpağın münbit qatı yuyulur, həm də digər sahədə suyun çatışmamasma səbəb olur və suyun axıdıldığı yerdə torpaq eroziyasına səbəb olur. Belə bir vəziyyətin dövrü təkrarı nəticəsində eroziyaya məruz çalmış ərazidə qobular əmələ gəlir və bunlar eroziya bazisinin dərinləşməsi nəticəsində 553
böyüyərək geniş ərazini əhatə edir. Eyni zamanda, bitki örtüyündən məhrum olmuş belə sahələrdə digər eroziya növləri də öz təsirini göstərir. Arazboyu düzənlikdə, xüsusən Şərur və Naxçıvan düzənliklərində olan
açıq kollektorların kənarlarında irriqasiya erziyası çox geniş ərazidə özünü göstərir. Çünki burada olan kollektorların əksər hissəsi əkin sahələrinin ortasından Araz çayına qədər uzanır. Böyük miqyaslı xəritələrdə aparılan hesablamadan məlum olmuşdur ki, son illərdə
Babək, Kəngərli və Şərur rayonlarının əkin torpaqlarında 30 hektardan artıq güclü eroziyaya məruz qalmışd:r. Aparılan hesablamadan belə nəticəyə gəlmişik ki, həmin rayonlarda 355 hektar əkin sahəsində orta və zəif dərəcədə irriqasiya eroziyası əmələ gəlmişdir. Belə bir eroziya əgər bir neçə il davam edərsə, qobu və yarğan şəbəkəsinin sahəsi genişlənə bilər. Arazboyu düzənlikdə meyilliyi çox olan sahələrdə suvarma düzgün aparılmadığından suvarma-irriqasiya eroziyası torpağı daha şiddətli yuyur. Əkin sahələrinin yuyulması zamanı, humus qatında bitkinin inkişafı üçün lazım olan azot, fosfor, kalium və üzvi maddələr səthi eroziya nəticəsində itib gedir. Eroziyaya uğramış torpaqlarda münbitliyin azalması nəticəsində kənd təsərrüfat bitkilərinin məhsuldarlığı 1,5-2,0 dəfə aşağı düşür. Torpağı yuyulmadan qoruyub saxlamaq yolu ilə kənd təsərrüfatı bitkilərinin üzvi və mineral gübrələrə olan ehtiyacını xeyli azaltmaq mümkündür. Hazırda təsərrüfatlarda torpaqdan istifadə qaydalarının pozulması, dik yamacların eroziyaya qarşı mübarizə tədbirləri nəzərə alınmadan şumlanması aqro- irriqasiya eroziyasının yaranmasına səbəb olur. Bu qaydaların pozulması Şərur və Babək rayonlarında daha acınacaqlı vəziyyət yaradır. Həmin rayonlarda kollektorların eni bəzi yerlərdə 15-20 metrə çatır. Kollektorların orta genişlənməsini 10-15 metr nəzərə alsaq məlum olacaq ki, diqqətsizlik üzündən əkin üçün yararlı olan neçə hektarla sahə həmişəlik sıradan çıxır. Sonra bu cür eroziyaya məruz 554
Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|